Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PİYER LOTİ KAHVESİ

261

PLAJLAR

ulaşmasından sonra yapılan ikinci girişim Ziraat Bankası Piyangosu'dur. 1877-1878 Osmanlı-Rus ve 1897 Osmanlı-Yunan Sa-vaşı'ndan sonra ülkeye gelen göçmenlere yardım amacıyla, Avlonyalı Ferid Paşa hükümeti, Ziraat Bankası'na bir dizi piyango düzenleme görevi vermişti. 25 Ocak 1906 tarihli kararname ile başlayan bu çekilişler kesintilerle 1909'a kadar devam etmişti. 1908'de sınıf piyangosu usulüne geçilmiş ve 12 çekilişlik bir tertip uygulanmıştı. İlk 5 çekilişten sonra toplam bilet sayısı 175.000, ikramiye tutarı ise 17.500 lira olarak sabit tutulmuş ve büyük ikramiye 5.000 liradan 3.000 liraya indirilmiş, daha sonra toplam bilet sayısı 250.000'e, büyük ikramiye ise ilk çekilişte 6.000 liraya,. 2-11. çekilişlerde 3.000 liraya, 12. çekilişte ise 12.000 liraya çıkarılmıştı. Ziraat Bankası Piyangosu'nun 11 Mart 1909 tarihli son çekilişinden 20 gün sonra Otuz Bir Mart Olayı'mn(->) yaşanması üzerine piyangoya devam edilmemişti.

II. Meşrutiyet (1908) ile Cumhuriyet'in ilanı (1923) arasındaki dönemde, istanbul'da bazı özel girişimcilerin düzenlediği küçük piyangolar arasında Etfal Hastanesi yararına (1909), Mısır Ermeni Fukaraper-ver Cemiyeti'nin yararına (1911), Midilli Adası'ndaki Müslüman yoksullar yararına (1911), Beşiktaş Rum Kız Okulları yararına (1914) düzenlenen piyangolar sayılabilir. 1909'da kurulan Donanma-yı Osmani Mu-avenet-i Milliye Cemiyeti'nin piyangosu ise başarıya ulaşamayan bir girişimdir. Donanma Cemiyeti ilk yıllarında gelir sağlamak amacıyla çeşitli girişimlerde bulunduktan sonra 1910'da ve 1911'de piyango düzenlemeye karar vermiş fakat bu proje gerçekleştirilememişti. 1917'de Donanma Cemiyeti beheri birer liralık, 1.000.000 tane ikrami-yeli tahvil ihraç etmeye karar vermiş, bu tahvillerin 400.000 kadarı Itibar-ı Milli Bankası tarafından satılmak üzere alınmıştı. Bu tahvillerin pek azının satılabilmesi, kalan 600.000 tahvilin de, 1919'da cemiyetin feshedilmesini takiben hazineye devredilmesi üzerine Osmanlı Donanma Cemiyeti Piyangosu sona ermişti.

Cumhuriyet döneminin ilk nakit ikrami-yeli piyangosu, 1925'te, Türk Tayyare Cemiyeti yararına üç ayda bir düzenlenen çe-

ilk Tayyare Piyangosu'nun satış

yerlerinden biri.

M. Tuncay, Piyangonun ^JÜS5*"Sj§£ Dünü, Bugünü ve

MittiPiyango

~^«W^«Ş idaresi, ';"-?*fttfî*»*SiJ Ankara, 1994

kiliştir ki bu sistem daha sonradan yeni bir örgütlenmeyle Tayyare Piyangosu'na dönüştürülmüştür. Tayyare Cemiyeti'nin danışmanı Şark Şimendiferleri Şirketi'nin "promes" çekilişlerinin mimarı olan Selanikli Edouard Mizrahi (ö. 1932) idi. 16 Şubat 1925'te kurulan Türk Tayyare Cemiyeti için pek çok gelir kaynağı yaratılmıştı. Bunlar arasında 9 Ocak 1926'dan itibaren nakit piyangosu düzenleme tekeli de vardı. Yasa ile bilet ve ikramiyeler üzerinden kazanç vergisi, belediye vergileri ve damga resmi alınmaması öngörülürken, 14 Mayıs 1927'de ikramiyelerden veraset ve intikal vergileri kesintilerinin de yapılması kaldırılınca Tayyare Piyangosu ödülden hiç kesinti yapmayan tek piyango haline geldi. Türkiye İş Bankası'mn kefaleti altında toplam hasılatın yarısını ikramiye olarak dağıtan Tayyare Piyangosu'nun ilk çekilişleri Şehzadebaşı'nda Zeyneb Hanım Konağı'nın konferans salonunda, sonraları da Tepebaşı'ndaki Asri Sineması'nda(->) yapıldı. Bilet sayısı ilk çekilişte 45.000 iken, ikincide 80.000'e, üçüncüde ise 120.000'e çıkmış, büyük ikramiye ise 5.000 lira olarak tutulmuştu. Fakat sınıf piyangosu olarak düzenlendiği 1926'dan sonra bilet sayısı birinci tertipte tüm keşideler için 50.000'de sabitlenmişti. Çekilişin büyük ikramiyesi ise birinci keşidede 10.000 lira

1903'e ait bir promes örneği.

M. Tuncay, Piyangonun Dünü, Bugünü ve Milli Piyango idaresi, Ankara, 1994

iken altıncı keşidede 100.000 liraya ulaşıyordu. Bu rakamlar sonraki tertiplerde değişerek, büyük ikramiye önce 200.000 liraya, sonra da 300.000 liraya ulaşmıştır. Tayyare Piyangosu'nun çekiliş günleri, her ayın 11'i olarak tespit edilmişti. Biletler yarım, beşte bir ve onda birlik olup, yurtdışından bilet almak isteyenler altı buçuk dolar ödemek suretiyle onda birlik biletin altı keşidesine katılabilirlerdi.

1929 dünya ekonomik bunalımının olumsuz etkileri Türkiye'de de görüldü ve Tayyare Piyangosu'na ilgi büyük ölçüde düştü. 1932'de yapılan yenilikle Türkiye'de ilk kez tek (özel) çekiliş usulü ihdas edildi ve yılbaşı çekilişlerinde daha yüksek ikramiye verilmeye başlandı. Tayyare Piyan-gosu'ndan 7 yıl içinde 10.000 lira ile 300.000 lira arasında ikramiye kazanan kişilerin sayısı 2.974 kişiydi, dağıtılan ikramiye de 31.000.000 lirayı bulmuştu.

Tayyare Cemiyeti ayrıca 1928'de yeni gelir kaynakları oluşturmak için çeşitli eşya piyangoları düzenlemiştir. Kupon karşılığı katılman bu çekilişlerde gramofonlar, sinema makinesi, manikür takımları, kolonya, briyantin, giyim eşyası, suluboya, kalem takımları gibi değişik ikramiyeler dağıtılıyordu.

24 Mayıs 1935'te Tayyare Cemiyeti'nin adı Türk Hava Kurumu'na çevrilince piyango da Türk Hava Kurumu Piyangosu' na dönüştü. 5 Temmuz 1939'da ise, Türk Hava Kurumu Piyangosu yerine Milli Piyango İdaresi (MPÎ) kurularak merkezi İstanbul'dan Ankara'ya taşındı. Günümüze dek, İstanbul'da eşya ödüllü piyango düzenleyenler arasında Türk Ocakları, İstanbul Öğretmenler Derneği, spor kulüpleri, Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı, siyasal partiler, Gazeteciler Cemiyeti, Hima-ye-i Etfal Cemiyeti, İstanbul Türk Musikisi Yüksek Sanatkârlar Cemiyeti, İstanbul Sergisi gibi kuruluşlar bulunmaktadır. Ayrıca 1930'lu yıllardan 1958'e kadar, sadece İstanbul'da değil tüm ülkede bankaların tasarrufu teşvik ikramiyeleri adı altında nakit (para ve altın) ve eşya (ev, apartman dairesi, otomobil vb) ödülleri veren piyangoları çok popülerdi. Bankalar arası piyango yarışı Ekim 1958'de sınırlandırılmış, Ekim 1975'te de tümüyle kaldırılmıştır.

Bibi. M. Tuncay, Türkiye'de Mitti Piyango Tarihi ve Mitti Piyango idaresi, Ankara, 1993; ay, Piyangonun Dünü Bugünü ve Milli Piyango idaresi, Ankara, 1994; H. Kazgan, "Galata'da Piyangoculuk: Hamburg Piyangosu Soygunu", Para ve Sermaye Piyasası, S. 90 (1986), s. 63.

İSTANBUL