Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PİYANGOLAR

Osmanlı döneminde "lotarya" sözcüğü kullanarak piyangodan söz eden en eski kaynak 1791-1792'de Viyana'da bulunan Ebubekir Ratib Efendi'nin Nemçe Sefaret-namesi'diı. Eserde piyangonun Avrupa'da-ki tarihçesi anlatılır. Osmanlı dönemindeki ilk piyango çekilişleri ise istanbul'un Levanten ve gayrimüslim ahalisi arasında yapılmıştı. Naum Tiyatrosu(->) da 1853'te müşteri azlığı nedeniyle düştüğü mali sıkıntıdan kurtulmak için bir çeşit eşya ve sezonluk bilet piyangosu düzenlemişti. Tiyatroya gelenlere giriş bedeli karşılığı olarak biletle birlikte verilen piyango bileti ile oyun sonunda çekiliş yapılır, kazananlara çeşitli eşyalar verilirdi. R. Ahmet Sevengil'e göre, Gedikpaşa'daki Osmanlı Tiyatrosu(-») da, seyirci sayısını artırmak için tiyatro biletleri üzerinden bir eşya piyangosu düzenlemişti. Burada dağıtılan hediyeler arasında bir de piyano vardı.

1856'da Naum Efendi ile Mösyö Razi'nin tiyatro piyangoları arasında Ermeni Katolik kilisesinin kefaletiyle düzenlenen "Ayastefanos Piyangosu" da vardır. Bu piyangonun hediyeleri arasında Yeşilköy'de 2 ev, 3 arsa ile çeşitli para ikramiyeleri bulunuyordu.

Piyango düzenleme işinin kârlı bir iş olduğu fark edilince, kiliselere yardımın ve hayır işleri yapmanın dışına taşılmış, özel çıkar sağlamak amacıyla piyangolar düzenlenmeye başlanmıştı.

1857'de Ceride-i Havadis gazetesinde çıkan ilandan anlaşıldığına göre "her bileti yirmi iki kuruşa olarak cümlesi yirmi beş bin bilet olmak ve elli iki numara itibariyle her hafta birer kere çekilerek" düzenlenen bir piyango, Galata'da, Kurşunlu Han'da İsmailli Hoca Andon'un ve Sofçu Ham'nda Fasatacı Hoca Özkin'in kefaletleri altındaydı. Yine 1857 tarihli bir belgeye göre, 2 yıl önce (1855) yabancı piyango biletlerinin yurda sokulmasının yasaklandığından söz edilerek eğer yasak sürdü-rülecekse durumun elçiliklere bildirilmesi, bunlar arasında bir çeşit piyangoyu içeren iç borçlanma tahvilleri de bulunduğundan satın alınması yasal olan bu tahvillerin yasak kapsamı dışında tutulması gerektiği Hariciye Nezareti'ne bildiriliyordu. Ağustos 1857'de, piyangonun "külliyen men'i" bazı sorunlara yol açmıştır. Osmanlı belgelerine göre yasaktan önce Bâb-ı Zaptiye'den ruhsat alarak piyangoculuk yapan çoğu gayrimüslim 300'den fazla kişi vardı. Gene 1857'de muhtemelen Fransız uyruklu olan Mösyö Sari Pezir adlı biri Osmanlı hükümetine, piyango tekeli kurma istemiyle başvurmuş fakat önerisi kabul görmemişti.

Abdülaziz'in (hd 1861-1876) tahta geçmesinden kısa süre sonra, dönemin iki ünlü Rum bankeri (biri Yunan uyruklu), Hristaki Efendi ve Zarifi Efendi, özel amaçlı bir emlak piyangosu düzenlemeye teşebbüs etmişlerdi. Ruzname-i Ceride-i Havadis gazetesinin 285. sayısında çıkan ilanlarına bakılırsa, piyango ikramiyesi olarak Ye-niköy'de 3 yalı vermeyi düşünüyorlardı. Ama 1865'te yaşanan kolera salgınını bahane ederek piyangoyu ertelemişler, sonra da koşulları değiştirerek 15 Kasım'dan itibaren ikişer hafta arayla 11 çekilişte, 10 kere nakit para, 11. kere de emlak ödüllü bir sınıf piyangosuna dönüştürmüşlerdi. Bu yıllarda Fener'de, Rumlar arasında Anadolu'dan gelme değerli bir mermer heykelin ödül olarak sunulduğu bir piyangonun düzenlenmeye çalışıldığı fakat bunun gerçekleşmediği anlaşılmaktadır. 1870'li yıllara gelindiğinde, "gayrimüslim anasırın milli cemaatleri", yani Rumlar, Ermeniler ve Yahudiler arasında piyango düzenleme yoluyla gelir sağlama uygulamalarına izin verilmeye başlanmıştı.

Demiryolu tahvillerine bağlı, nakit para karşılıklı ilk piyango 1869'da düzenlenmişti. Şark (Rumeli) Şimendiferleri Piyangosu olarak anılan bu piyangoda, Nisan 1870-Şubat 1910 arasında, her iki ayda bir yapılan amortisman çekilişlerinde, 4., 8. ve 12. ayların başında büyük ikramiyesi 600.000

frank olmak üzere toplam 800.000 frank, 2., 6. ve 10. ayların başındaki çekilişlerde ise büyük ikramiyesi 300.000 frank olmak üzere 50 tahvile toplam 400.000 frank tutarında ikramiyeler dağıtılırdı. Nisan 1910' dan itibaren büyük ikramiyenin 400.000'e, sonradan da 200.000'e inmesi, ayrıca Dü-yun-ı Umumiye kararları yüzünden tahvillerin faiz ve ikramiyelerinin ödenmesinde aksamalar görülünce bu çekilişler cazibesini kaybetmeye başlamıştı.

Şark Şimendiferleri Piyangosu'nun biletleri 1883'ten 20. yy'ın başlarına kadar halk arasında "promes" adıyla anılmıştı. 1883'te yabancı piyangoların iştiraklerine engel olabilmek amacıyla, Selanik Bankası Müdürü Edouard Mizrahi'nin önerisi ile Hamburg Piyangosu'ndan esinlenen promes piyangosu 1887'de yeniden düzenlenmişti. Şark Şimendiferleri Piyangosu'nun 50 numarası 400.000, diğer 400 numarası ise 160.000 frank kazandırıyordu. Şark Şimendiferleri Şirketi'nin tahvil piyangosu, Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında (1925) sigara kâğıtlarına da uygulanmıştır.

Bu yıllarda Macar, Alman, Avusturya piyangolarının, 1898'de ise Bulgar Piyangosu biletlerinin İstanbul'da satılmasına izin verilmekle beraber, 1904-1906 arasında yabancı piyangoların biletlerini satanların cezalandırıldığından söz eden gazete haberlerine sık sık rastlanır.

1897 Osmanlı-Yunan Savaşı'nda yaralananların ailelerine yardım amacıyla açılan kampanyada toplanan değerli eşyalar Mart 1898'de Yıldız Sarayı'nda sergilenip açık artırmayla satılmıştı. Elde kalan eşyaların ise özel piyangoyla elden çıkarılmasına izin verildi. Her biletine bir ikramiye isabet eden ve 1898 sonuna dek süren bu piyangoya İane Sergisi Piyangosu denirdi. Bu çekilişlerde 150.000'e yakın bilet satılmıştı.

İane Sergisi Piyangosu'nun başarıya

Tayyare Piyangosu'nun bir ilam.

M. Tuncay, Piyangonun Dünü, Bugünü ve Milli Piyango idaresi, Ankara, 1994