Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Henri Prost

TETTV'Arşivi

Prost, istanbul ve Beyoğlu Cihetleri Nâzım Plam'm İzah Eden Rapor ve 1950'de istanbul Belediyesi'nce yayımlanan, 3 ciltlik, istanbul'un Yeni Çehresi adındaki çalışmalarında da istanbul'a ilişkin görüşlerini ve planının ilkelerini açıklamıştır. Tarihi yarımada ve Beyoğlu kesimlerini ağırlıklı olarak ele almasına karşın daha sonra şehrin Üsküdar ve Kadıköy yakası için de planlar hazırlamıştır. Şehrin güzelleştirilmesini öne çıkaran ve estetik kaygıları ağır basan bir şema hazırlayan Prost'un önerileri 1938-1949 arasında vali ve belediye başkanı Lütfi Kırdar'ın(->) gerçekleştirdiği bir dizi imar operasyonuna da kaynak teşkil etmiştir.

Sarayburnu ve Sultanahmet çevresinin tarihi karakterinin korunması ve arkeolojik park olarak nitelenmesi, suriçinde, Topka-pı'ya doğru geniş bir zooloji ve botanik parkı önerisi, surların dışında yeşil bir ko-

ruma kuşağı bırakılması, Beyazıt, Aksaray, Eminönü, Şişhane meydanlarının düzenlenmesi, Harbiye, Osmanbey, Nişan-taşı'ndaki düzenlemeler ile Maçka parkları (şimdiki Demokrasi Parkı) ve Taksim Gezisi, Prost planının birçoğu uygulamaya aktarılabilmiş, en ayırt edici özellikleri arasında değerlendirilebilir. Tarihi yarımadanın siluetini koruyabilmek için denizden 40 m irtifa seviyesinde yer alan yapıların yüksekliklerinin üç kat ile sınırlandırılması Prost planının günümüze ulaşabilmiş en bilinen ve en çok tartışılmış ilkelerinden olmuştur.

İstanbul için önerdiği yol şemasının Prost planının en ilginç yönlerinden biri olduğu söylenebilir. Prost bu yollarla ilgili yaklaşımda istimlak ve arsa spekülasyonundan mümkün olduğunca sakınmak amacıyla şehrin topografyasından yararlanan, tünel, köprü ve viyadüklerle bağlanan yeni yollar açılmasının öneminden söz etmiştir. Kendi ifadesine göre, İstanbul için teklif ettiği plan Paris'te önerdiğine nazaran daha moderndir, zira bu plana göre istanbul otomobil yolları ile donatılmış olacaktır. Planın yol şebekesiyle ilgili önerilerinden birçoğu gerek plan yürürlükte iken, gerekse yürürlükten kalktıktan sonra da zaman içinde gerçekleşmiştir. Atatürk Bulvarı, Tepebaşı Refik Saydam Caddesi, Maçka civarında Bayıldım Yokuşu, Kadırgalar Caddesi, surlara paralel yol, planın kimi küçük değişikliklerle uygulanan yol önerilerinden bazılarıdır. Boğaziçi'nde sahilden ve Taksim-Büyükdere arasında tepelerden önerdiği ve gerçekleşen yollar ile her iki yolun ortasında, yamaçlarda yer alacak, gerçekleşmeyen üçüncü Boğaz yolu önerisi, bir anlamda Fransız Rivierası'ndaki tepeler, yamaçlar ve sahildeki üç kademeli yol sisteminin Boğaziçi'nde yeniden yorumu olmuştur. Boğaz geçişi üzerinde de duran Prost, asma köprü ve gerektireceği çevre yollarını estetik ve mali nedenlerle doğu bulmayarak Ahırkapı-Harem arasında yaklaşık 2 km uzunluğunda, raylı sistem ve karayoluna birarada hizmet veren çift katlı bir tüp geçiş önerir. 1950'li ve 1980'li yıllardaki imar operasyonlarıyla gerçekleşen Vatan ve Millet caddeleri ile Tarlabaşı Bulvarı'nda da fazla zorlanmadan Prost'tan izler görülebilmesi, etkisinin özellikle ulaşım ve yol şebekesiyle ilgili konularda daha kalıcı olduğunu düşündürtmektedir. Keza daha sonraki çeşitli planlarda tekrarlanan ve 1980'lerden itibaren gerçekleşmeye başlayan, Yenikapı'nın kara, deniz ve demir yolları arasında bir aktarma noktası haline getirilmesi fikri de Prost planında görülebilmektedir.

Hazırlandığı günün koşulları içinde pragmatik bir tutumla Halic'in iç kesimlerinin sanayi kullanımlarına ayrılması, sonraları planın en çok eleştirilmiş yönlerinden biri olmuştur. Plan ayrıca, günün şehircilik anlayışına uymadığı, sosyal ve ekonomik sorunlara çözüm üretmeyip, estetik kaygılan öne çıkardığı, gerekli ön araştırmaların yetersiz kaldığı ve halihazır durumu gösteren harita olmaması gerekçe

gösterilerek, şehrin iskân alanına göre sınırlı tutulduğu gibi iddialarla da zaman içinde eleştirilmiştir. Prost'un istanbul ile ilgili öneri ve tavsiyeleri Türk yetkililerce tümüyle kabul görmemiş olsa da planının istanbul için en uzun süre yürürlükte kalmış ve şehrin fizik yapısında çok önemli etkiler bırakmış olduğu söylenebilir.

Prost'un 26 Aralık 1950'de istanbul Belediyesi şehircilik mütehassıslığı görevinden ayrılmasından sonra bıraktığı planların revizyonlarını yapmak üzere 1951-1952 yıllarında bir revizyon komisyonu oluşturulmuş, bu komisyon da görevini 1952'de Müşavirler Heyeti'ne devretmiştir. Prost döneminde İstanbul için, 1/5.000 ölçekli ve 1.500 hektar alanı kapsayan istanbul, 1.400 hektar alan kapsayan Beyoğlu ve 2.800 hektar alan kapsayan Üsküdar, Kadıköy, Suadiye nâzım planlan ile şehrin değişik bölgelerine ait toplam 3.600 hektar alan için 1/2.000 ölçekli ve 650 hektar tutarında 1/500 ölçekli mevzi planla, ayrıca bazı yol planları hazırlanmıştır.

Bir ifadeyle "sakallı, zarif bir Fransız" olan Prost'un görüşlerine Türkiye'den ayrıldıktan sonra da zaman zaman çeşitli vesilelerle başvurulmuştur. Saraçhanebaşı'n-daki yeni Belediye Sarayı için de Prost'un görüşlerinin alındığı, kendisinin alanın arkeolojik ve tarihi özellikleri dolayısıyla yer seçimini pek uygun görmediği ifade edilmiştir.

Bibi. F. R. Atay, "La Vie et Leş Travaux d'Hen-ri Prost", (yayımlanmamış makale), Paris, 1991; A. Angel, "Henri Prost ve istanbul'un ilk Nazım Planı", Planlama, S. 1993/1-4; Cumhuriyet Devrinde İstanbul, İst., 1949; Müşavirler Heyeti Raporları, S. 1-2, ist., 1953; H. Prost, istanbul'un Yeni Çehresi, İst., 1950; İ. Tekeli; "Türkiye'de Kent Planlamasının Tarihsel Kökleri", Türkiye'de imar Planlaması, Ankara, 1980.

M. RIFAT AKBULUT