Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

RUMELİ FENERİ

354

355

RUMELİ HİSARI

nız güneybatıdaki C kulesinin Zağanos Paşa'nın nezaretinde yapıldığı, üzerindeki kitabeden, kesin olarak biliniyor. Kuzeybatıdaki A kulesi Saruca Paşa'ya, kıyıdaki B kulesi ise, Halil Paşa'ya izafe edilmekle beraber, bunun aksi de ileri sürülmektedir. Şihabeddin Paşa'nın da bir kule yaptırdığı bildirilmekte ise de, bunun hangisi olduğu anlaşılamamıştır. İnşasının arkasından Firuz Ağa kumandasında 400 kişilik bir kuvvetin yerleştirildiği hisar, kuvvetli toplan ile 1452 sonbaharında görevine başlamıştır. Nitekim 10 Ka-sım'da, Karadeniz'den gelen iki Venedik kadırgasına ateş açılmış, 26 Kasım'da An-tonio Rizo idaresindeki gemi batırılmış, 2 Aralık'ta bir Trabzon gemisi güçlükle kurtulabilmiştir. Böylece, 1453'te hiçbir geminin Boğaz'dan geçmemesinin sağlanmış olduğu anlaşılmaktadır. Fakat fetihten sonra hisar, stratejik önemini kaybettiği için Boğaz'ın yukarı kıyılarına daha faydalı olabilecek kaleler inşa edilmiş, Rumeli Hisarı ise, Osmanlı dönemi boyunca hapishane olarak kullanılmıştır. Çandarlı Halil Pa-

1908'de II. Meşrutiyet ilan edilince geri dönüp daha açık şekilde kampanyasına devam etti. Neologos Yunan yenilgisi üzere 1922'de kapandı. 1863'te Raptarhis'in Eptalofos (Yedi Tepeli) adıyla başlattığı gazeteyi Dimitrios Nikolaidis devralıp ismini Konstantinopolis'e çevirdi ve aralarla 1914'e kadar yayımladı. Bir Fransızca gazete de çıkaran Bellis'in Tabidromos\ı (Postacı) Yunan çıkarlarını savunan Kyri-akopulos'un Fransızca Phare du Bospho-re'u da (1869-1890) bu grupta sayılabilir. Bu gazetelerden birçoğu Babıâli'den para yardımı görüyordu. Açık Yunanlılıktan çok, kültürel uyanışa katkı ve tercihen Rum cemaatinin çıkarlarını ön plana çıkararak ulusal bilince katkıda bulunmuşlardır.

Dergiler arasında ilk olarak 1845'te Ef-rosini Samarcidis tarafından çıkarılan kadın dergisi Kipseli belirmiştir. Aylık olan bu dergi 34 sayı yayımlanmıştır. Dergi alanında asıl etkili olan mizahi yayınlarıyla Kayserili Rum Teodor Kasap'tır. Türkçe yayınlarının yanısıra Rumca Diyojen(->), Mo-mos ve Kondonator adlı yayınlarıyla bu alanın öncülerinden olmuştur. Yeni Osmanlılarla yakın ilişkisi ve işbirliği sebebiyle mahkemelere düşmüş, yurtdışına kaçmış, ama sonra II. Abdülhamid'le anlaşıp onun hizmetine girmiştir.

1908'de II. Meşrutiyet'in ilanıyla başlayan basın patlamasında Rumca gazeteler sayıca Türkçeden sonra en çok olandır. İlk 7 ayda bütün ülkede 730 olan yeni imtiyazların yüzde 50'si Türkçe, yüzde 15'i Rumca gazeteler içindi. İstanbul'da da 37 Rumca, 3 Karamanlıca ve 12'si karışık dilli (Rumcanm yanısıra Fransızca, Ermenice vb) imtiyaz alındı. Başvuruda bulunanlardan 9'unun Yunan uyruklu olması, Meşrutiyet gazetelerinin eski ihtiyatlılıktan çıkmasının izahına yardımcı olmaktadır. Meclis seçimleri vesilesiyle bu basın protestolar yayımlamış, boykotlar organize etmiş ve Yunanlılığın savunuculuğunu açıkça üstlenmiştir. Neologos ve Proodos gibi gazetelerle Ittihad ve Terakki'nin sözcüsü Tanin arasında çok sert tartışmalar geçmiştir. Bu dönemin önde gelen gazetecileri arasında Dimitraki Tomaidi, Kozmidi, Di-mitri Karasavas, Yorgi İkonomidi, Pavlo Fotiyadi, Hambailidi gibi isimleri sayabiliriz.

Daha sonra sıkıyönetimlerin kontrolü altında 1918'e kadar durgun kalan bu basın, Mütareke'nin ilam ile birlikte ayrılıkçı eğilimleri açık açık yazmaya başladı. İstanbul'un kurulacak Yunan İmparatorluğu'na terkini, Türklerin Avrupa'dan kovulmasını istiyorlardı. Yazarları da Osmanlı Matbuat Cemiyeti'nin dışında kendi örgütlenmelerine giriştiler. Anadolu'daki bozgun, İstanbul'un Rumca basınının ve yazarlarının sonu oldu. Gazeteler kapandı, gazeteciler ülkeyi terk etti. Türk düşmanlığı yapmamış bir gazeteci nesli ortaya çıktı.

1923-1941 arasında İstanbul'da 28 Rumca gazete ve dergi çıktı. Bunlardan 24'ü günlük siyasi gazeteydi: Aniksartitos, Asi-pis, Avyi, Apoyevmatini^), Dimokratia(2 defa), Dimokratis, Efimeris, Espinni, Estia,

İmeris Yana, Katimerini, Metaritmisis, Me-tapolitefsis, Otipor, Patris, Politia, Politer-sis, Proodos, Proini, Ta Hronika, Ta Neoto-ra, To Vima, To Fos. Bazıları birkaç sayı, bazıları birkaç yıl çıkmıştır. Daha sonra da Efimeris (1943-?), Vima (1946-1952), Ke-ravnos (1947-1951), Kiryakatiki Proia (1947-1960), Hronos (1947-?), Apostolos Adreas (1951-1964), Elefteri Font (1952-1965), Embros (1952-1965), Tiı Afe« (1953-?) gibi gazeteler yayımlanmıştır. İçlerinde en önemlisi günümüze kadar yaşamını sürdüren Apoyevmatini olmuştur.

Haftalık dergi olarak Fos, Foni, mizahi Okopanos, 15 günlük Kopanos, dini olarak da aylık Htristiyaniki Estia ile aylık Or-todoksia yayımlanmıştır. İstanbul'daki Rumların sayısı azaldıkça gazeteler de azaldı. Halen Apoyevmatini ile birlikte sadece Ih o (Yankı) gazetesi (kuruluşu 1977) mevcuttur. Türkiye'nin ilk kadın foto muhabiri olarak Eleni (Küreman) özel bir üne sahiptir.

Bibi. H. Topuz, 100 Soruda Türk Basın Tarihi, İst., 1973; Sakellarizoy, O Faros tisAnato-lis, İst., 1900; M. İzedeon, Aposemeimata Kro-nografoi 1800-1913, Atina, 1932; R. Anhegger, "Evangelios Misailidis ve Türkçe Konuşan Dindaşları", TT, S. 50 (Şubat 1988), S. 51 (Mart 1988); G. Govessis, "Şark Meselesi ve Osmanlı Rum Basını" (istanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayımlanmamış yüksek lisans tezi), 1993.

ORHAN KOLOĞLU