Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SANAYİ MEKTEBİ BİNALARI

Eminönü Ilçesi'nde, Sultanahmet'te, Sultanahmet Meydam'nın güney kanadını tutan yapı grubudur.

Yeniçeri Müzesi, Ziraat, Maadin ve Orman Nezareti ve Mekteb-i Sanayi binaları üç farklı işlevi barındıran bir kompleks olarak, 1894 depreminde büyük hasar gören Mekteb-i Sanayi binasının yerine yapıldı.

Mekteb-i Sanayi binasının ilk yapımı 1866'dadır. Okul, eski Kılıçhane(-») ve ona eklenen Sultan Ahmed Külliyesi(-0 binalarından imaret kilerinin, bazı ev ve arsaların da satın alınıp eklenerek okul ve atölyelere dönüştürülmesiyle elde edilmiştir.

Aslında Kılıçhane binası konusu oldukça soru yüklüdür. O. N. Ergin'in, kaynak ve belge göstererek belirttiği gibi Mekteb-i Sanayi binasının kuruluşunda "Sultanahmet civarında kain atik Kılıçhane mahalline münasebet ve vüs'ati derkar olan imaret kilarının diğer mahalle naklolunup anın mektebe ilave suretiyle terk ve tahsisi" yapılmıştır. Bu tümcelerden "atik Kılıçhane" denen bir yapının mevcut olduğu açıkça anlaşılmaktadır. Ergin, "îşe başlandığında eski Kılıçhane binasının mektebe kifayet etmeyeceği anlaşılarak bitişiğinde bulunan ve şunun bunun eline geçmiş olan cami-i şerif ve imaret binalarıyla arsalar ve üç ev istimlak edilip mektebe kalb ve ilave olmuştur" diye eklemektedir. Bu ifadelerden atik Kılıçhane'nin imaret kilerine yakın bir yerde olduğu anlaşılmaktadır.

Sultan Ahmed Külliyesi'ne ait ve inşaat defterlerinde "Imaret-i Âmire mutfak, kiler ve fınnıyla cümlesi bir yerde" olarak belirtilen yapılar, Z. Ahunbay (Nayır) tarafından belirtilip rölöve edilmiştir. Ahunbay, ayrıca İmaret-i Amire'nin mutfak yapısının bazı yayınlarda yanlışlıkla "Fatih" veya "Sultanahmet Kılıçhanesi" olarak adlandırıldığını da belirtmektedir. Bu çalışmanın da ortaya koyduğu ve yukarıdaki tümcelerden de anlaşılacağı gibi Kılıçhane imarete ait yapıların dışında ama kilere yakın bir yerdedir.

1894 sonrasında onarım ve yenileme çalışmalarına esas olmak üzere hazırlanmış olan ve halen Udine Müzesi'nde bulunan rölöve, bu konuda hayli açıklayıcı bir belge niteliğindedir. Bu rölöveye göre atik Kılıçhane'nin arsanın kuzey kesiminde yer alan ve iki orta avlu çevresinde geniş hacimlerden oluşan yapı grubu olduğu düşünülebilir. Rölöve, Ergin'in Mekteb-i Sanayi'ye tahsis edildiğim söylediği Kılıçhane, kiler ve diğer ekleri açıkça göstermektedir.

Rölövede, arsanın batı ucunda bulunan orta avlulu ve revaklar gerisinde dizili hücrelerden oluşan bir yapı daha vardır. Ahunbay, bunu Sultan Ahmed Darüşşifa-sı olarak tanımlamıştır. Oysa, "îmaret-i Âmire mutfak, kiler ve fınnıyla cümlesi bir yerde" biçimindeki ifadeden, halen okul olarak kullanılmakta olan bu yapının da-rüşşifa değil, Imaret-i Âmire olması daha yüksek bir olasılık olarak görünmektedir. Binanın girişinin kiler ve mutfak yönünde oluşu ve Ahunbay'ın da belirttiği gibi planında hasta bakımıyla ilgili bir biçimlenmenin olmayışı imaret için güçlü argümanlardır.

Çeşitli belgelerde Mekteb-i Sanayi'nin depremde büyük hasar gördüğü ve yıkıldığı yazılıdır. Yatılı olan öğrenciler Atpazan ve Şehzadebaşı'nda çeşitli binalara geçirilmiş ve eğitim buralarda sürdürülmüştür.

Ziraat, Maadin ve Orman Nezareti'nin kurularak, Selim Paşa Melhame'nin nazır olarak atanmasından (10 Şubat 1893) sonra Mekteb-i Sanayi'nin yönetimi, o zamana kadar bağlı olduğu Nafıa Nezareti'nden alınarak 10 Haziran 1893'te Selim Paşa'mn gözetimine verilmişti. Doğal olarak onarım çalışmaları da Selim Paşa'mn yönetim ve direktiflerine bağlı oldu. Onarım ve yenileme çalışmaları, depremden sonra Ziraat, Maadin ve Orman Nezareti'ne mimar olarak atanmış olan Raimondo d'Aronco tarafından ve iki aşamada gerçekleştirildi.

Önce Sanayi Mektebi için daha geniş bir arazide yeni bir yapı yapılması, mevcut yapının da Ziraat Nezareti'ne verilmesi düşünüldü. Bu amaçla Silahtarağa, Bahariye ve Kızıltoprak yörelerinde boş kamu arazileri arandı. Okulun projesini de etkileyecek olan yeni bir eğitim programı geliştirilerek hükümete sunuldu ve Ziraat Nazırı Selim Paşa yeni okulun proje ve keşiflerini R. d'Aronco'ya hazırlattı. Yeni okulun 25.000 liraya mal olacağı hesaplandı.

Udine Müzesi Arşivi'nde no. s. 20568, 20706, 20570, 22396 üe kayıtlı çizimler, R. d'Aronco'nun Selim Paşa için hazırlattığı

Sultanahmet'teki

Ziraat,

Maadin ve

Orman

Nezareti binası. Erkin Emiroğlu

Mekteb-i Sanayi projesine ait olmalıdır. Bu okul için bulunmuş olan arsa tespit edilememiştir. Proje yeterli kaynak bulunamadığı ve bir süre sonra Türk-Yunan Savaşı başladığı için uygulanamadı.

1895-1898 arasında Mekteb-i Sanayi sorunu unutulmuş gibidir. Arşivlerde ve gazetelerde bu döneme ait hiçbir belge yoktur. Yalnızca Yeniçeri Müzesi için bazı girişimler görülmektedir. Müze için Gülha-ne'de yer aranmakta ve Osman Hamdi Bey'in deneyiminden yararlanılmak istenmektedir.

Mart 1898'de âdeta birdenbire Mekteb-i Sanayi'nin ahşap Saffet Paşa Konağı'nda olduğu ve yangın tehlikesi bulunduğu hatırlatılmıştır. Mekteb-i Sanayi'nin hızla onarımı artık Irade-i Seniye emridir.