Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SCHLUMBERGER, GUSTAVE

(l 7 Ekim 1844, Guebıviller Şatosu, Alsa-ce - 9 Mayıs 1929, Paris) Fransız tarihçi.

Çok eski sanayici bir aileye mensuptu. Babasının sağlığı için aile, 1845'te Fran-

sa'nın güneybatı ucundaki Basses-Pyrene-es İli'nde Bearn'a göç etti. Çocukluğu Pau şehrinde geçen Schlumberger, tarihe ve eski sikkelere merak sardı, eski paralardan bir koleksiyon meydana getirdi. Lise öğrenimini Pau'da yaptı ve 1863'te, tıp tahsili için Paris'e gitti. Tarih ve arkeolojiye meraklı bir gencin zoraki olarak tıp öğrenimi görmesi ona çok zor geldi. Ama okulu bitirdi ve 1870 Fransız-Alman savaşında bir süre orduda hekim olarak çalıştı. 1872'de hekimlikten kesin olarak ayrılarak tarih ve arkeolojiye sarıldı.

Schlumberger, Paris'te bir yakını olan Bayan Nicolas Schlumberger'in evine yerleşerek 1871'den 1892 yazına kadar burada çok sevdiği tarih konuları üzerinde çalıştı, "... adını unutulmaktan kurtaracak olan..." kitaplarını yazdı. Paris sosyetesinin ileri gelen kişileri ile hemen her akşam beraberliği oldu. Schlumberger ömrünün sonuna kadar hiçbir resmi görev almadan, Fransa'nın 19. yy'ın sonlarındaki aristokrasi toplumunun içinde ve çeşitli zevk ve eğlence şehirlerinde, Avrupa'nın başlıca merkezlerinde, ünlü ve varlıklı kişilerin şato, villa ve konaklarında davet ve yemeklerde yaşadı, bu arada makale ve kitaplar da yazmaya vakit buldu. Kitaplarından son derecede kalın dört ciltlik dizi (Un empere-ur byzantin du Xe siecle, Nicephore Pho-cas, Paris, 1890; L'epopee byzantine â la fin du Xe siecle: Jean Tzimisces et Basile II..., Paris 1896; L'epopee byzantine..., Basile II, Paris, 1900; L'epopee byzantine..., Leş Porphyrogenetes..., Paris, 1905) Paris sosyetesinin salonlarının en başta gelen süsü oldu.

Schlumberger, başta Bizans'ın ve Yakındoğu'da Haçlıların bastırdıkları sikkeler olmak üzere Bizans tarihi, Haçlılar ve Na-poleon dönemi tarihi ile meşgul olmuş ve bu değişik dallarda çok sayıda yayın yapmıştır. Bu arada aristokrat dostları ile sık sık Fransa içinde ve dışında geziler yapıyor, antikalar, bilhassa eski ve nadir paralar topluyordu. Nihayet Şubat 1875'te yine bazı dostları ile Yunanistan'ı gezdikten sonra İzmir'e geldi. Burada Haçlılar dönemine ait çok sayıda sikke ele geçirdi.

Schlumberger, İstanbul'da Ahmed Ve-fik Paşa'yı(->) sık sık ziyaret ettiğini, Marmara kıyılarından toplanan çok sayıdaki Bizans kurşun mühürlerini Kapalıçarşı'dan satın aldığım bildirir. Bizans tarihinin çok önemli belgeleri olan bu mühürlere dair yazdığı büyük kitabın (Sigillographie de l'Empire byzantin, Paris, 1884), onun 12 Aralık 1884'te "Academie deş Inscriptions et Belles-Lettres"e üye seçilmesinde büyük payı oldu. Kurşun mühürler, Bizans dönemindeki İstanbul'un çeşitli kuruluşlarının hatıraları olduğundan şehrin tarihi ile yakından ilgiliydiler. Schlumberger gerek bu seyahatinde, gerek 4 yıl sonra İstanbul'a tekrar geldiğinde bu mühürlerden zengin bir koleksiyon topladı. 1879'da ikinci defa İstanbul'a geldiğinde burada, Tarabya'da Petala Oteli'nde 6 ay kaldı; çevrede geziler yaptı. İstanbullu Rumlardan A. Psykhani'nin rehberliği ile Adalar'da incelemelerde bulundu. Yine aynı günlerde

477 SCHLUMBERGER, GUSTAVE

Kapalıçarşı'da İslamiyetten önceki Arap (Himyeri) sikkelerinden meydana gelen çok zengin bir koleksiyonu 3 ay süren bir pazarlıktan sonra satın aldı ve yayımladı (Letresor de San 'â, Paris, 1880).

Schlumberger ömrünün sonuna kadar, hemen her gün ünlü aristokratların salonlarında, ziyafet ve yemeklerde, uzun gezilerde vaktini geçirdi ve bu arada sevdiği konularda makaleler yayımladı. 1928'e kadarki yaşamını ve tanıdığı kişileri anlatan 2 cilt halindeki hatıratında bu monden ve çok hareketli günler ayrıntılı olarak takdim edilmiştir. Tanıdıkları arasında değer verdiği bir Türk, Osman Hamdi Bey' dir(->). Fakat Schlumberger'in yazılarından anlaşıldığı gibi Türklere bir sempatisi yoktur. Ancak Hamdi Bey'in ona antikalar sattığını da bildirir (Hatıralar, II, s. 259). Türklerden dostu olan ikinci kişi ise Fu-ad Paşa'mn oğlu İzzet Paşa'dır. Midhat Paşa ile de birkaç defa görüşmüştür. Schlumberger, Yunan devlet adamı Venizelos'a ise büyük hayranlık duyar. Bir vesile ile hislerini şu cümleler ile belirtir: "Görünüşe göre, Trakya kesin olarak ele geçirilmiş ve Mustafa Kemal'in asi kuvvetleri İzmir vilayetinden dışarı sürülmüştür. 15. yy'ın başlarından beri Türklerin boyunduruğu altında olan Edirne yeniden bir Grek şehridir. İstanbul'un artık olgun bir meyve gibi Bizanslıların tek meşru mirasçısı olan Yunanlarının ellerine geçmesi fazla uza-maz görünüyor". Fransız politikasının ünlü kişilerinden, 25 defa bakan, 17 defa dışişleri bakanı ve 11 defa başbakan olan Aristide Briand'ın (1862-1932) Türklere taraftar sözleri üzerine Schlumberger'in "Trakya'yı Müslümanlara bırakmak bir canavarlıktır" demesi, onun görüşlerini açıklamaya yeterlidir.

Schlumberger'in İstanbul ile ilgili en önemli yayını şehrin 1453'te kuşatılması ve fethine dair olandır (Le siege, laprise et le sac de Constantinople par leş Turcs en 1453, Paris, 1914). Kitabın başlığında "yağmalanması" terimim de kullanmaktan kaçınmamıştır. Kitap, M. Nahid adında Paris'te tahsil görmüş bir Türk tarafından Türkçeye çevrilerek basılmıştır {İstanbul'un Muhasarası ve Zaptı, İst., 1330). Bu tercümenin kendisinden izin alınmaksızın yapılması yazarı oldukça kızdırmıştır.

Schlumberger, Bizans tarihinden topladığı çeşitli olaylar ile İstanbul adalarına dair küçük bir kitap daha yayımladı. Bunun içinde, Blahernai Sarayı ve Blahernai Kilisesi ile kara tarafı surlarına dair de 2 makale yer almıştı (Leş îles de Princes, Le palais et l'eglise deş Blachernes, La gran-de muraille de Byzance, Paris, 1884, ikinci bas., Paris, 1925). Çok yıl sonra bu kitabın da iki bölümü Türkçeye çevrildi: istanbul Adatan, İst., 1937, çev. Naci Yün-gül ve "İstanbul Surları", Yeni Türk, S. 52 (Nisan 1937), s. 891-897; S. 53 (Mayıs 1937), s. 941-948; S. 57 (Eylül 1937), s. 1118-1127.

İstanbul tarihine ait bir makalesi Bizans kilise, manastır, saray ve Hippodrom ile ilgili kurşun mühürlere dairdir ("Sceaux byzantins, Leş eglises, leş couvents, leş pa-

tÜL,

SCHNEIDER, ALFONS-MARIA 478

lais, le cirque de Constantinople", Bulletin de Correspondance Hellenique, VII [18831, s. 169-188).

Latin imparatorlarının kurşun mühürlerine dair yazısı da İstanbul tarihi çerçevesine girer ("Sceaux et bulles deş empere-urs latins de Constantinople", BulletinMo-numental, LVI [1890], s. 5-29); yine Latin işgali dönemi ile ilgili bir yazısı da bu vesile ile anılabilir ("Sceaux deş feudataires et du clerge de l'Empire Latin de Constantinople", ae, LXH [1898], s. 421-458).

Geniş okuyucu kitlesine mahsus dergilerde de bazı yazıları basıldı: "La jour-nee d'une elegante â Byzance" (["Bizanslı Bir Aristokrat Kadının Günlük Hayatı"], Lecturepour tous, II [1900], s. 963-972); "Leş canons du sultan Mahomet II au siege de Constantinople" (["Fatih'in Toplan"], Revue hebdomadaire, [1913], s. 22-36); "Le transport par terre de la flotte turque en 1453" (["Türk Donanmasının Karadan Geçirilmesi"], ae, [1913], s. 289-302).

Schlumberger'in, Journal deş Debats ve Gaulois gazetelerinde bazı makaleleri basılmış, bunlardan bir kısmı Recits de Byzance et deş Croisades (c. II, Paris, 1916 ve 1922) başlıklı kitaplarda toplanmıştır. Bunlar arasında Trabzon'un Ruslar tarafından işgali haberi üzerine yazdığı ve bundan duyduğu sevinci belirten yazısı dikkat çekicidir.

Doğumunun 80. yıldönümü için, XXXI+ 578 sahife tutarında iki büyük cildi dolduran bir armağan kitabı basılmıştır: Me-langes offerts â M. Gustave Schumberger, â l'occasion du Quatre-vingtieme anniversa-ire desa naissance, (Paris, 1924). Burada A. Blanchet ve G. Millet tarafından düzenlenmiş bibliyografyası bulunmaktadır.

Hatıralarını 1927'ye kadaryazan Schlum-berger l Mayıs 1929'da yatağa düşmüş ve 9 Mayıs günü ölmüştür. 13 Mayıs'ta kaldırılan cenazesi Passy Mezarlığı'nda toprağa verilmiştir. Yakın dostu Adrien Blanchet onun hatıralarım ölümünden sonra yayımladı: Mes souvenirs, 1844-1928, (Paris, 1934, 2 c.). Sdılumberger hiç evlenmedi. Zengin kütüphanesi ve başta kurşun mühürler olmak üzere çeşitli dönemlere ait değişik eserlerden oluşan antika koleksiyonları Fransa'nın kütüphane ve müzelerine dağıldı.

Bibi. R. Cagnat, Notice sur la vie et leş travaux de M. Gustave Schlumberger, Paris, 1930; aynı yazı, Comptes rendus de l'Academie deş Inscriptions etBelles-Lettres, (1930), s. 341-356; hayatı hakkında Mes souvenirs, Paris, 1934, 2 c.; bibliyografyası için, Melanges Schlumber-

ger, I, s. XVII-XXX1.

SEMAVİ EYİCE