Hukukun temel kavramlari

1.6.2.  Hukukun  İrade  Dışı  Kaynaklardan  Doğduğunu  Kabul  Eden 
Görüşler 
Hukukun  ilahi  bir  irade  veya  insan  iradesine  dayanmadığını,  hukukun  kendiliğinden 
meydana  geldiğini  ve  doğada  var  olduğunu,  insanların  yalnızca  bu  kuralları  keşfederek 
uygulamaya koyduğunu iddia eden görüşler şunlardır: 
Doğal Hukuk Okulu 
Doğal  hukuk  anlayışına  göre,  hukuk  kuralları  doğada  bulunur  ve  insanlar  bunları 
akıllarıyla bulurlar. Doğa ise süreç içerisinde farklı biçimlerde anlaşılmıştır. İlk çağda doğa, 
insan doğası, ortaçağda ilahi irade, yeniçağda ise insan aklı olarak anlaşılmıştır. 
Tarihçi Hukuk Okulu 
Bu okul, 19. yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkmıştır. Bu okula göre hukuk, bir iradenin 
ürünü  değildir.  Hukuk,  tarihsel  süreç  içerisinde  kendiliğinden  ortaya  çıkıp  gelişmiştir.  Bu 
anlayışı  benimseyenlere  göre  hukuk,  örf  ve  âdetin  ürünü  ve  bir  halkın  tarihidir.  Bu  okul 
mensuplarına  göre  (kurucusu  Friedrich  Carl  von  Savigny),  hukuk,  halk  ruhunda  (volkgeist) 
tıpkı  dil  gibi  kendiliğinden  doğar  ve  gelişir.  Gerçek  hukuk  örf  ve  adet  hukukudur.  Bundan 
dolayı hukukun kaynağını toplum üyelerinin toplumsal yaşamlarında aramak gerekir. Bu okul, 
hukuk kurallarının tedvin (kodifiye) edilmesine karşıdır. 
Sosyolojik Hukuk Okulu 
Bu okul, hukukun kaynağının yasa koyucunun iradesi veya insan aklı olduğunu kabul 
etmez. Bu anlayış mensuplarına göre, hukukun kaynağı, doğrudan doğruya toplumda yaşayan 
ilişkilerde  aranmalıdır.  Bu  araştırma  yapıldığında  hukukun  gerçek  kaynağının  toplumsal 
gerçeklik olduğu görülecektir. Hukuk, pozitif hukuktan daha geniş bir anlama sahiptir. Bundan 
dolayı bu okul, hukuksal pozitivizm gibi şekilci bir anlayışa sahip değildir. Bu hukuk okulu, 

---

20 
 
devletten bağımsız bir biçimde doğan ve yine devletten bağımsız bir biçimde varlığını sürdüren 
bir hukukun varlığını kabul eder.  
Bu  hukuk  okuluna  göre,  hukukun  gerçek  kaynağını  toplumsal  düzen  oluşturur. 
Evlenmeyle  ilgili  kuralların  oluşabilmesi  için  önce,  evlilik  kurumunun  toplumda  var  olması 
gerekir. Dolayısıyla, zaman bakımından, kurallar, olay ve kurumlardan önde değildir. Kurallar, 
bu kurumların ortaya çıkmasından sonra toplumsal bir süreç içinde oluşmaktadır. Dolayısıyla 
bu  okul,  hukukun  akıl/insan  iradesiyle  ortaya  konulduğunu  kabul  etmemiş  olur.  O  zaman 
hukuk, toplum yaşamında kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Devletin işlevi, ortaya çıkan hukuk 
kuralını  tespit  etmekten  ibarettir.  Bu  okula  göre  göre  hukukun  amacı,  toplumsal  istek  ve 
gereksinimlerin en iyi biçimde karşılanması ve buna karşılık toplumsal maliyet ve gerilimlerin 
en az seviye düşürülmesidir. 
Analitik Hukuk Okulu 
Bu okul mensuplarına göre pozitif hukuk, siyasal anlamda üstün olanın, siyasal anlamda 
kendisine  bağlı  olanların  fiillerini  düzenlemek  için  koyduğu  kurallar  bütünüdür.  Her  hukuk 
kuralında  emir  ögesi  bulunur.  Emir,  kişinin  ve  diğer  kişi  veya  kişilerin  belli  bir  biçimde 
davranmalarını ya da davranmaktan kaçınmalarını düzenlemek amacını güder. Emrin olumlu 
veya olumsuz içeriğine uyulmadığı takdirde yaptırım uygulanması icap eder. 
Normcu Hukuki Pozitivist Okul 
Avusturyalı  hukukçu  Hans  Kelsen’in  kurucusu  olduğu  bu  okula  göre,  hukuk  kuramı 
yalnızca  pozitif  hukukla  ilgilenmelidir.  Adil  hukuk  kurallarını  araştırmak  hukuk  kuramının 
görevi  değildir.  Çünkü  adil  olmak,  akla  uygun  olmayan  bir  idealdir.  Hukuk,  toplumsal 
bakımdan örgütlenmiş olan yaptırımın hukuk tarafından nasıl uygulanacağı sorunuyla ilgilenir. 
Hukuk  normları  hiyerarşik  bir  yapıya  sahiptir.  En  başta  temel  norm  bulunur.  Temel  norm, 
geçerli  sayıldığı  için  geçerlidir.  Anayasa  da  dâhil  olmak  üzere  tüm  normlar  geçerliliklerini 
temel  (Grundnorm)  normdan  alır  (Uygun  2017:  112).  Kelsen’e  göre,  toplumda  tek  bir  tane 
temel norm bulunduğundan kamu hukuku, özel hukuk ayrımının da anlamı yoktur. Dolayısıyla 
Kelsen, özel hukuk, kamu hukuku ayrımını kabul etmez.