Hukukun temel kavramlari

11.2.1.3.Sebepsiz Zenginleşmeden Doğan Borç İlişkileri (Akıntürk 2013: 106-
108): 
Borç  ilişkisini  doğuran  nedenlerin  sonuncusu,  sebepsiz  zenginleşmedir.  Sebepsiz 
zenginleşme,  bir  kimsenin  malvarlığının  haklı  bir  sebep  olmaksızın  başka  bir  kimsenin 
malvarlığının  zararına  çoğalması  veya  azalmaması  demektir.  Nitekim  kesin  hükümsüzlük 
nedeniyle geçerli olmayan bir sözleşmede, tarafların yerine getirmiş oldukları edimler geçerli 
bir nedene dayanmadıklarından sebepsiz zenginleşme oluşturur (Akıntürk 2013: 14). 
Koşulları 
Zenginleşme 
Sebepsiz  zenginleşmenin  söz  konusu  olabilmesi  için  öncelikle  taraflardan  birinin 
malvarlığında bir zenginleşme/artma olmalıdır.  
Fakirleşme  
Taraflardan  birinin  malvarlığındaki  artma/zenginleşme,  diğer  tarafın  malvarlığının 
aleyhine gerçekleşmeli, yani bir tarafın malvarlığı artarken diğer tarafın malvarlığı o ölçüde 
azalmalıdır. Bu fakirleşme kimi zaman malvarlığının aktif kısmının eksilmesi, bazense pasif 
kısmının çoğalması şeklinde meydana gelebilir. 
İlliyet/Nedensellik Bağı 
Taraflardan  birinin  malvarlığında  oluşan  zenginleşmeyle  diğer  tarafın  malvarlığında 
oluşan fakirleşme arasında bir nedensellik/neden-sonuç bağı bulunmalıdır. Başka bir anlatımla, 
malvarlığındaki  artış  diğer  malvarlığındaki  eksilmeden  kaynaklanmalı,  tarafların 
malvarlıklarında  oluşan  zenginleşmeyle  fakirleşme  arasına  bir  neden-sonuç  ilişkisi 
bulunmalıdır.  
Bir  tarafın  malvarlığındaki  eksilme  olmasaydı  diğer  tarafın  malvarlığındaki  artış 
olmayacak idiyse zenginleşmeyle fakirleşme arasında aranılan nedensellik bağı bulunmaktadır. 
Haklı Bir Nedenin Bulunmaması 
Sebepsiz  zenginleşmenin  söz  konusu  olabilmesi  için  aranan  bir  başka  koşul  da,  bir 
kişinin malvarlığında diğer kişinin aleyhine olarak gerçekleşen zenginleşmenin haklı bir nedene 
dayanmamasıdır.  Eğer  zenginleşme  geçerli  olmayan  veya  gerçekleşmemiş  olan  ya  da  sona 
ermiş  olan  bir  nedene  dayanıyorsa  ortada  haklı  bir  neden  bulunmadığından  bu  zenginleşme 
sebepsiz  bir  zenginleşmedir.  Örneğin  butlan  nedeniyle  geçersiz  olan  bir  sözleşmede 
sözleşmenin taraflarının edimlerini yerine getirmiş olmaları durumunda, sebepsiz zenginleşme 
meydana gelir. 
Sebepsiz  Zenginleşme  Sonucunu  Doğuran  Durumlar  Türk  Borçlar  Kanununda 
Gösterilmiştir (m. 94-95; Cansel vd. 2015: 276): 

---

282 
 
-Hukuksal nedenin geçerli olmaması. Örneğin A, borcunu ödemek üzere B’ye 500 TL 
veriyor, B ise bunu bağışlama sanıyor. 
-Hukuksal nedenin  gerçekleşmemiş olması. Örneğin A, evlenmek amacıyla B’ye 500 
TL’lik hediye alıyor ancak evlilik gerçekleşmiyor. 
-Hukuksal  nedenin  sona  ermesi.  Örneğin,  bir  sözleşmenin  feshi,  iradeyi  sakatlayan 
nedenlerden dolayı sözleşmenin iptali, nişanın bozulması (TMK, m. 122). 
Hükümleri 
Sebepsiz zenginleşmeden doğan borç, geri verme borcudur. Türk Borçlar Kanununda 
“Haklı bir sebep olmaksızın, bir başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşen, bu 
zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür.” 
Geriverme borcunun kapsamı, zenginleşen kimsenin iyi niyetli olup olmamasına göre 
değişmektedir.  Sebepsiz  zenginleşen  kişi,  iyi  niyetliyse,  yani  malvarlığında  meydana  gelen 
artışı  geri  vermesi  gerektiğin  bilmiyor  veya  bilmesi  gerekmiyorsa,  geriverme  anında  elinde 
kalmış  olan  miktarı  vererek  borcundan  kurtulur,  daha  önce  elinden  çıkan  kısmı  verme 
yükümlülüğü yoktur (TBK, m. 791). 
Eğer zenginleşen kişi, zenginleşmeyi iyi niyetli olmaksızın elden çıkarmış veya elden 
çıkarırken  ileride  geri  vermek  zorunda  kalabileceğini  dikkate  almamışsa  malvarlığında 
meydana  gelen  artmayı  tümüyle  geri  vermek  zorundadır  (TBK,  m.  791/2).  Dolayısıyla  kişi 
zenginleştiği miktarın, örneğin malvarlığına katılan malın kaybolmasından, zarar görmesinden 
veya değerinin azalmasından da sorumludur. 
Zenginleşmeye konu olan iade anında mevcutsa aynen onu geri verecektir. Aynen geri 
vermenin olanaklı olmaması durumunda, zenginleşme para olarak geri verilecektir. 
Yukarıda  borçlar  hukukunun  genel  ve  özel  olmak  üzere  iki  kısma  ayrıldığından  söz 
edilmişti. Özel hükümler kısmında, satım, trampa, bağışlama, kira ariyet, karz, hizmet, istisna, 
vekâlet, havale, vedia (emanet), kefalet sözleşmesi gibi çeşitli borç ilişkileri incelenir (Gözler 
2016:  86).  Yasa  bu  bölümde,  tüm  sözleşmeler  için  geçerli  olan  genel  hükümler  dışında,  bu 
sözleşme tiplerinin her birinin özelliklerine göre uygulanmaya uygun özel kurallar getirmiştir. 
Bir borç ilişkisi böyle bir tip sözleşmeden doğmuşsa, önce, yasada yer alan o sözleşmeyle ilgili 
özel kurallar uygulanır (Aybay vd. 2016: 155) 
Borçların Sona Ermesi 
Borç, kural olarak ifa yani ödenmeyle sona erer. Ancak ifa dışında da borcu sona erdiren 
nedenler  vardır.  Borçların  zamanaşımına  uğraması,  takas,  yenileme,  ibra,  alacaklı  borçlu 
sıfatlarının birleşmesi, alacaklı borçlu sıfatlarının birleşmesi, kusursuz ifa olanaksızlığı, aşırı 
ifa güçlüğü.