I Maidə Surəsi 55-56

510 ..................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

Daha əvvəl söylədiyimiz kimi bu cür sözlərin bir başqa şərhi

də vardır. Bu da bu ifadələrdə keçən zülm sözündən adamın özünə

zülmətmiş olmasının nəzərdə tutulmuş olmasıdır. Necə ki, Hz.

Adəm ilə bərabər/yoldaşının bu sözlərindəki zülmdən nəzərdə tutulan məna budur:

"Rəbbimiz, biz özümüzə zülmətdik. Əgər sən bizi bağışlamaz,

bizə mərhəmət etməzsənsə qətiliklə hüsrana uğrayanlardan olarıq."

(Ə'RAF, 23)

Əsla/çəkin belə sanılmasın: Biz hər hansı bir ayənin belə belə şərhi

var, dediyimiz zaman bu şərhlərin ayələrin zahirinə tərs

düşdüyünü qəbul edirik. Arxasından sözlərə verilə biləcək

başqa bir məna uydururuq və ayələri də bu anlama uyğunlaşdırırıq

və bu məcbur etməyə məzhəbimizin fikirlərini haqlı çıxarmaq və fanatizm

qaynaqlı bir zərurətdən ötəri müraciət edirik.

Bunun belə olmadığının dəlili, bu kitabın ikinci dərisində yer/yeyər

alan/sahə peyğəmbərlərin masumiyeti (yanılmazlığı) mövzulu obyektiv araşdırmamızdır.

O araşdırmada yalnız ayələrin özlərini irdələdik,

Qurana xarici və qəribə mülahizələrə söykən/dözmədik.

Orada və başqa yerlərdə bu gerçəyi vurğuladıq. Quranın zahiri

mənas(n)ı, yalnız araşdırma mövzusu cümlənin sadə şəkildə başa düşülməsi

ilə təyin oluna bilməz. Cümlənin ol/tapıldığı yerin karineleri də zahiri

mənas(n)ı təsirlər/təsir edər. Bu qar/qazancınalar cümlənin yanı başında ola biləcəyi

kimi, başqa bir ayənin mənasına açıqlıq gətirən bir ayə kimi cümlənin

uzağında bir yerdə də ola bilər. Xüsusilə uca Allahın sözləri

haqqında bu qayda də-ha da əhəmiyyətlidir. Çünki bu sözlər bir-birini

tamamlayan bir bütündür. Bir-birlərinə şahidlik edərlər və bir-birlərini

doğrularlar.

Bəzi təfsirçilər və kəlamçılar bu incəliyi gözdən qaçırdıqları üçün

ayələrə zahiri mənaları ilə uyğun gəlməyən bir məna yükləmə

mənasında şərhçiliyə qaçmışlar və bu təhrif etməyə xüsusilə

məzhəblərinə tərs düşdüklərini sandıqları ayələrdə müraciət etmişlər.

Bu kəslərin Quranın ayələrini bir-birindən qopardıqları və

hər parçanı bazardakı sıravi bir biznesmenin digər bir biznesmenin sözünü

anladığı kimi bir sadəliklə şərh etdikləri görülər. Belələri məsələn,

"Hanı o artıq özünü çətinliyə uğratmayacağımızı sanmışdı."

ayəsini eşitdikləri zaman ayədə haqqında danışılan Yunus Peyğəmbərin,

haşa Allahın özünü tutmağa gücü çatmayacağını sandığı

Maidə Surəsi 116-120 ................................................... 511

və ya qətiliklə belə düşündüyü şəkildə bir şərh edirlər. Bu

arada bir sonrakı ayədə "Biz möminləri belə qurtararıq." (Ənbiya,

88) ifadəsi ilə Yunus Peyğəmbərin mömin sayıldığını görməməzlikdən

gəlirlər. Çünki Allaha tərəddüdlə və ya qətiliklə acizlik izafə

etmək belə dayansın, onun gücü haqqında şübhə edən kimsə imansız

olar.

Yenə onlar, "Allah sənin keçmiş və gələcək günahlarını bağışlamaq

üçün..." ayəsini eşitdiklərində, bu ifadəni Peyğəmbərimizin

(s. a. a), eynilə bizdən biri kimi, fiqhi məsələlərə mövzu olmağa dayaq

meydana gətirən Allahın əmrlərindən və ya qadağanlarından birinə zidd

davrandığı və Allahın onu bağışladığı şəklində anlarlar.

Bu kəslər "Sənə açıq-aşkar bir fəth verdik." (Fəth, 1) şəklindəki

ayələ bu ayə arasında əlaqə qərargaha istiqamətli bir düşüncə

zəhmətinə belə dözməzlər. Halbuki əgər belə bir düşüncə səyinə

girişsələr idi, burada haqqında danışılan günahla bu günaha bağlı əfv, bizim

üçün söz mövzusu olan günah və bizim günahlarımız ilə əlaqədar əfv

kimi olsaydı, bu əfv ilə Məkkənin fəthi arasında səbəb-nəticə əlaqəsi

qurmanın mənasız olacağını açıqca görərdilər. Ayrıca "Sənə

istiqamətli nemətini tamama çatdırması, səni doğru yola çatdırması

və Allahın səni güclü bir şəkildə dəstəkləməsi üçün..." (Fəth, 3)

şəklindəki ayəs(n)i bu ayəyə ətf etmənin mənasız olacağını fərq edərdilər.

Yenə bu kəslər Adəm, Nuh, İbrahim, Lut, Yaqub, Yusuf, Davud,

Süleyman, Eyyub və Məhəmməd (Allahın salamı hamısına olsun)

peyğəmbərlər ilə əlaqədar hekayələrdə izah edilən və bu peyğəmbərlərin

ayaq dolaşmaları olduqlarını sandıqları hadisələri ehtiva edən ayələri

eşitdiklərində, dərhal bu peyğəmbərlərə dil uzadarlar, onlara qarşı

ədəbsizlik etməkdən çəkinməzlər. Halbuki yönəltdikləri günahlandırmalara

əsl özləri müste-haktırlar və ədəbsizlik kimi də bir ayıb yoxdur.

Bu kəslərin nəsibsizlikləri və əyri fikirlilikləri, o qədər

irəli getmələrinə gətirib çıxardı ki, aləmlərin Rəbbi olan Rəblərini təhrif

edilmiş Tövratın və İncillərin təyin etdiyi Rəbbə çevirdilər. Bu

təhrif edilmiş kitablarda təyin olunan Rəb, konkretləşmiş bir gizli

gücdür ki, zorbaca arzularını və hirslərini təmin etməkdən başqa

bir şey düşünməyən bir diktator ölkəsini necə idarə edirsə, varlıq

mexanizmini elə idarə edir. Beləcə Rəblərinin ucalığını bil

512........................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

mekten uzaq qaldılar.

Arxasından peyğəmbərlərin ucalıqları haqqında da yanıldılar.

Onların çatılmaz ruhi dərəcələrini və gerçək uca mövqelərini

göz ardı etdilər. Beləcə o müqəddəs və tərtəmiz ruhlar, onların əyri

dünyagörüşləri ilə, insanlıq şərəfi adına yalnız quru bir ad daşıyan

alçaq və şirret nəfslərə bənzədilər. Belə ki, biri filanı öldürür,

o biris(n)i filancanın ismətinə göz tikir və bu yolla malına əl qoymağa

işlə/çalışır. 1 Halbuki bu kəslər bu cahilliklərinə baxmayaraq beləsinə

şaibeli kəslərin dünya işlərini idarə etmələrinə, bir gün belə

evlərinin və ailələrinin məsuliyyətini boynuna götürmələrinə razı olmazlar.

Beləykən necə olur da bu ağır ayıblayarın uca Allaha isnad

edilməsinə razı ola bilirlər? O alim və hakim olan Allah ki, peyğəmbərlərini

qullarına, artıq söyləyəcəkləri bir sözləri, irəli sürəcəkləri

heç bir bəhanələri qalmasın deyə göndərdi. Yaxşı, əgər bir

peyğəmbərin söyməsi, facir olması, insanları müşrikliyə və

bütpərəstliyə çağırması, sonra da bunlardan sıyrılıb etdiklərini

şeytanın üzərinə atması caiz görülsə bir kafirə, bir fasiğə necə

susdurucu bir dəlil təqdim edilmiş ola bilər?!

Bu kəslərə Allahın peyğəmbərlərə bağışladığı masumiyet

haqqında, onlara təqdim edilən uca dərəcələr və çatılmaz ruhi üstünlüklər

haqqında bəzi nümunələr sayıldığı zaman, bu nümunələri Allaha

ortaq qaçmaq və qullara həddindən artıq sifətlər yaraşdırmaq şəklində qiymətləndirərək

dərhal, "De ki, mən yalnız sizin kimi bir insanım."

(Kəhf, 110) ayəsini oxumağa qoyularlar.

Onların peyğəmbərlərin üstünlüklərini rədd etmələri bir baxıma

məqsədəuyğundur. Çünki onların uca Allah ilə əlaqədar təsəvvürləri və O'-

na yaraşdırdıqları şəxsi və hərəkəti sifətlər peyğəmbərlərə izafə etdikləri

mövqelərdən daha aşağıdır, dərəcə və dəyər baxımından daha

aşağıdadır. İslamın və Müsəlmanların qarşılaşdıqları bütün bu

müsibətlər Ehlikitabın, xüsusilə Yəhudilərin rəvayətlər üzərindəki

təhrif etmələrinin və yanıltma səylərinin nəticəsidir.

Onlar bu desiseleri ilə İslam inancını çığrından çıxardılar. Al/götür-

1- Bunların Davud, Süleyman, İbrahim Lut və digər peyğəmbərlər haqqındakı

rəvayətlərinə nəzər salanlar bu cür nümunələrlə qarşılaşarlar.

Maidə Surəsi 116-120 ........................................................ 513

lahın heç bir bənzərinin olmadığı qanununu belə təhrif etdilər: O zorba

bir insan kimidir. İnsanlar etdiklərindən məsul ikən O özünü

azad və etdiklərindən məsuliyyətsiz görər. Nəticələndirərin səbəbləri izləmələri,

irəliyə çıxardarın nəticələri doğurmaları, maddi və mənəvi varlıq

xüsusiyyətlərinin təsirlərini ortaya qoymaları, bütün bunlar təsadüfüdür,

gerçək bir əlaqəyə söykən/dözməzlər.

Uca Allah Hz. Məhəmməd (s. a. a) ilə peyğəmbər göndərmə

ənənəsini sona çatdırdı. Tək Musa Peyğəmbər ilə danışdı. İsa

Peyğəmbəri ruh ilə dəstəklədi. Bütün bu xüsusi qənaətlər bu peyğəmbərlərin

nəfslərinin xüsusiyyətindən qaynaqlanmır. Yalnız Allah,

onlara xüsusiyyət tanımanı dilədi deyə bunlar oldu. Musa Peyğəmbərin

əlindəki əsayla bir qayaya vurub oradan suyun fışqırması

möcüzəsi, eynilə bizdən birinin əlindəki dəyənəklə bir qayaya vurması

kimidir. Yalnız Allah o qayaya vurma ilə su fışkırttığı halda, bu qayaya

vurma ilə su fışkırtmıyor. Musa Peyğəmbərin ölülərə "Allahın

icazəs(n)i ilə ayağa inkişaf et" deməsi, bizdən birinin qəbiristanlıqda "Allahın

icazəs(n)i ilə ayağa inkişaf et" deyə səslənməsi kimidir. Tək Allah o biriləri

diriltdiyi halda bəridəkiləri diriltmir. Bu vəziyyət digər möcüzələrdə

də belədir!

Bütün bunlarda yaratma nizam cəmiyyətdə qanun qoyma nizamı ilə

müqayisə edilib onunla bir tutulur. Halbuki qanuni nizamın dayağı

qanun qoymağa, uzlaşmağa və müqaviləyə söykən/dözər. Bu da cəmiyyətin

çərçivəsini və insan yığınlarının dünyasını aşmaz.

Əgər o təfsirçilər və kəlamçılar bir az başlarını işlətsədilər

və günahın ilahi əmrlərə və qadağan edərə qarşı gəlmək şəklindəki bilinən

mənas(n)ı ilə əlaqədar ayələri ətraflı bir şəkildə araşdırsadılar, bilinən

əfvin üzərində olan başqa bir əfv növünün fərqinə varardılar.

Çünki uca Allah, Quranın dəyişik yerlərində buyurur ki,

onun "muhlesin, yəni ixlaslı qılınmışlar, seçilmişlər" deyə adlandırdığı,

günah işləmələri söz mövzusu olmayan günahsız qulları vardır.

Şeytan bu qullardan ümidini kəsmişdir. Buna görə onların -bilinən

mənada- günahları olmadığı üçün bu cür günahlarla əlaqədar əfvə ehtiyacları

yoxdur. Quranda İbrahim, İshak, Yaqub, Yusuf və Musa

Peyğəmbərlərin bu seçilmiş qullardan olduqları açıqca bildirilir.

Məsələn İbrahim, İshak və Yaqub peyğəmbərlər haqqında, "Biz onları

yalnız axirət yurdunu düşünən, könüldən bağlı qullar olaraq

seçdik." (Sad, 46) buyurulur. Yusuf Peyğəmbər də, "O bizim seçmə

514 .................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

qılınmış qullarımızdandır." (Yusuf, 24) deyə tanıdılır. Musa Peyğəmbər

haqqında da "O seçilmiş bir qul idi." (Məryəm, 51)

buyurulur. Kənar yandan bu peyğəmbərlərin Allahdan üzr istədikləri

nəql edilir. Məsələn İbrahim Peyğəmbər, "Rəb-bimiz məni və anababamı

bağışla." (İbrahim, 41) deyə dua edərkən Musa Peyğəmbər,

"Rəbbim, məni və qardaşımı bağışla, bizi rəhmətinin əhatəsinə al/götür."

(Ə'RAF, 151) deyir. Əgər əfv, yalnız bilinən mənadakı günahlarla əlaqəli

olsaydı, bu peyğəmbərlərin dua etmələri yersiz olardı.

Bəli, biri çıxıb belə deyə bilər: Bu peyğəmbərlər heç bir günahları

olmadığı halda Allaha qarşı təvazökar bir rəftar geyinərək

özlərini günahkar sayırlar. Lakin bu etirazı edən kimsə, bu

peyğəmbərlərin bu fikirlərində yanılmadıqlarının, bu sözləri boşuna

söyləmədiklərinin şüuruna çatması lazımdır. Buna görə o

seçmə qulları da əhatə edən əfvin doğru bir mənas(n)ı vardır və məsələ

ciddidir.

Üstəlik İbrahim Peyğəmbərin (ə.s), "Rəbbimiz, məni, anababamı

və bütün möminləri hesaba dayanıldığı gün bağışla." şəklindəki

duasında bütün möminlərin əfvi üçün də dua edilir ki, onların

arasında Allahın muhles və seçmə qulları da vardır. Nuh Peyğəmbərin,

"Rəbbim, məni, ana-atamı, evimə mömin olaraq girənlər

ilə qadın kişi bütün möminləri affeyle." şəklindəki duası

də ifadənin mütləq olması səbəbi ilə seçmə qulları da əhatə etməkdədir.

Halbuki bağışlanılmağa möhtac olmayan günahı olmayanlar üçün

üzr istəmək mənasız olar.

Bütün bunlar bu gerçəyə diqqətimizi çəkir: Əfvə əlaqəli

günahlar üçün bilinən mənadakı günahlar xaricində qalan günahlar

olduğu kimi əfvin də bilinən mənadakı əfvin xaricində qalan növləri

vardır. Quranda İbrahim Peyğəmbərin, "Hesablaşma günü günahlarımı

bağışlayacağını ümid etdiyim Odur." (Şuəra, 82) dediyi nəql edilir.

Hərhalda bu səbəblə Allah, Quranın bəzi ayələrində rəhmətdən

və ya cənnət anlamına gələn axirət rəhmətindən danışdığında

daha əvvəl əfvdən danışır. Bu ayələrdə olduğu kimi:

"Rəbbim, bağışla və mərhəmət et." (Mümünün, 118) "Bizi bağışla, bizə

mərhəmət et." (Bəqərə, 286) Adəm Peyğəmbər ilə bərabər/yoldaşının belə

dedikləri nəql edilir: "Əgər bizi bağışlamaz, bizə mərhəmət etməzsənsə..."

(Ə'RAF, 23) Nuh Peyğəmbərin bu sözləri nəql edilir: "Məni

bağışlamaz, mənə mərhəmət etməzsənsə..." (Hud, 47)