Ы мцщазиря: информатика фяннинин предмети

Kontroller
- idarə qurğusu olub giriş-çıxış qurğularını mərkəzi prosessorla 
əlaqələndirir. Bəzi qurğuların kontrolleri fərdi kompüterin ana platasının üzərində 
(klaviatura, mouse, printeri və s.) olur. Bəzi qurğuların kontrolleri isə ayrıja plata şəklində 
(monitor, sərt maqnit disk qurğusu və s.) olur və onlar ana plata üzərində olan razyomlarda 
yerləşdirilir. 
Şin-
xariji qurğuları kompüterə qoşmaq üçün bir neçə şindən istifadə olunur. Şin – 
prosessorla yaddaş arasında və ya giriş-çıxış qurğuları arasında verilənlərin və idarə 
siqnallarının ötürülməsini təmin edən məftillər yığımından ibarətdir. Fərdi kompüterlərdə 
sistem şini kimi İSA (Industry Standardt Architecture), EISA (Extended Industry Standard 
Architecture) və PSI (Peripheral Component Interconnect bus) standardlarından istifadə 
edilir. ISA şinlər: verilənlər şindən (16 bit), ünvan şindən (20 bit) və idarə şindən (8 xətt) 
ibarət olur. Sistem kontrolleri əsasən mikroprosessorla əməli yaddaş qurğusu və interfeys 
şinləri vasitəsi ilə xariji qurğularla məlumat mübadiləsini təmin edir. 
Mikroprosessor
- Mikroprosessor (prosessor) 20x20 mm ölçüdə, kiçik, yastı
yarımkeçirici təbəqələrdən yığılır. Onun daxilində metaldan olan çoxlu sayda eontaktlar 
vardır. Mikroprosessor verilənlərin emalını, ötürülməsini və xariji qurğuların idarə 
edilməsini təmin edən FK-in əsas qurğusudur. Fərdi kompüterlərin düşünən beyni olan 
mikroprosessor – CPU ana plata üzərində yerləşir. Mikroprsessorları əsasən Intel, AMD 
və Cyrix firmaları istehsal edir. Intel firması öz mikroprosessorlarını əsasən Pentium 
markası ilə buraxır. Bu jür mikrosxem özündə təqribən 3,1 milyon tranzistoru birləşdirir. 
Pentium tipli mikroprosessorun arxitekturası özündə iki hesab-məntiqi qurğunu birləşdirir. 
Bu da bir taktda iki əmrin yerinə yetirilməsinə imkan verir. 75 Mhs tezlikli Pentium 
prosessorunun məhsuldarlığı saniyədə 112 (MIPS) milyon əməliyyatdır. Pentium tipli 
mikroprosessorların tezliyə görə sinifləşməsi aşağıdakı qaydadadır.
Pentium I - 75Mhc 

300Mhs – tezlik intervalında olur
Pentium II - 300Mhc 

600 Mhs – tezlik intervalında olur 
Pentium III - 600Mhc 

1100 Mhs – tezlik intervalında olur 
Pentium IV - 1100Mhc(1,1Ghc) 

4000Mhs(4 Ghc) – tezlik intervalında olur. 
(Hal-hazırda jore duo adı altında istehsal olunan prosessorların tezliyi 3,2 Hhs-dir.jore 2 
duo-larda isə bu tezlik 6,4 Hhs-dir.)
Soprosessor 
– Bir çox hallarda kompüterdə çoxlu sayda riyazi hesablamaların 
(məs, mühəndis hesablamaları, üçölçülü hesablamaların təhlili və s.) aparılması lazım gəlir 
ki, kompüterin daxilində yerləşən mikroprosessor belə yüklənməni təmin edə bilmir. Bu 

---

19 
19 
zaman soprsessordan istifadə edilir. Müasir kompüterlərdə isə soprosessorlara ehtiyaj 
yoxdur.