İbn abdüsselâM el-hewâRÎ

İBN AMÎRE

Ebü'l-Mutarrif Ahmed b. Abdİllâh b. Amîre el-Mahzûmî (ö. 658/1260) Endülüslü âlim ve şair.

582 Ramazanında (Kasım-Aralık 1186) Belensiye'nin (Valencia) güneyinde yer alan Cezîretü Şukr'da (Alcira) doğdu. Nis-besinden Endülüs'e göç eden Benî Mah-zûm kabilesine mensup olduğu anlaşıl­maktadır. Doğduğu yerde başladığı tah­silini Belensiye'de sürdürdü. Belensi-ye'de Süleyman b. Salim el-Kelâî, Ebü'l-

Hattâb Ahmed b. Vâcib ve Muhammed b. Eyyûb el-Gâfıkİ'den dil, edebiyat, fıkıh, hadis, tarih, kelâm, felsefe ve mantık dersleri aldı. Daha sonra Dâniye'ye (Denia) giderek Ebû Muhammed İbn Havtullah, İşbîliye'de (Sevilla) Ömer b. Muhammed eş-Şelevbîn ve Mürsiye'de (Murcia) Azîz b. Abdülmelik b. Hattâb gibi âlimlerden is­tifade etti. Edebiyat ve tarihte Süleyman b. Salim el-Kelârden; kelâm, usûl-i fıkıh, felsefe, mantık, tıp gibi dinî ve aklî ilim­lerde Azîz b. Abdülmelik b. Hattâb'dan etkilendi. Bu ilimlerde belli bir seviyeye geldikten sonra çeşitli resmî görevlerde bulundu. 607-637 (1210-1239) yılları ara­sında Belensiye, İşbîliye ve daha başka şe­hirlerde Muvahhidî valilerine kâtiplik yap­tı. Muvahhidîler'in zayıflaması üzerine Endülüs'te hükümran olan Benî Merdenîş. Hûdîler ve Hattâbîler dönemlerinde de kâtiplik görevine devam etti. Bir süre Şâtıbe (Jevita) ve Uryûle'deka­dılık yaptı. Aragon Kralı 1. James"in627 (1230) yılında Mayurka'yı istilâ ettiği sırada da bu görevine devam etti. 1. James Belensiye'yi istilâ edince (636/ !238| arkadaşı Hasan b. Halâs el-Belen-sî'nin vali bulunduğu Sebte'ye (Ceuta) git­ti. Burada bir süre kalıp Rabat'a geçti. Rabat'ta tanıştığı Muvahhidî Halifesi Ab-dülvâhid er-Reşîd'le birlikte başşehir Me-rakeş'e kadar yolculuk yaptı. Bir süre Re-şîd'e kâtiplik yaptıktan sonra Merakeş'in doğusunda bulunan Hîlâne'ye kadı olarak tayin edildi. İlmî bir çevre bulamadığı Hî-lâne'de fazla kalmak istemedi ve arka­daşlarının aracılığı ile Rabat'a kadı tayin edildi. 640'ta (1242) Reşîd'in ölümü üze­rine yerine geçen Ali b. İdrîs el-Mu'tazid zamanında (1242-1248) Vezir Yahya b. Atûş'un himayesine girdi ve bu sayede kadılık görevine devam etti. Vezir göre­vinden azledilince İbn Amîre de Miknâs'e kadı olarak gönderildi. Buradaki memu­riyeti döneminde hükümdarlığa daha lâ­yık gördüğü Hafsîler'e yardım ederek şeh­ri ele geçirmelerinde etkili oldu. Bir süre Hafsî emîri Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Ab-dülvâhid'e kâtiplik yaptı. Miknâs'in Mu-vahhidîler tarafından geri alınması üze-rine646'da (1248) Sebte'ye giderek arka­daşı Vali Hasan b. Halâs'a kâtiplik yaptı ve onun için methiyeler kaleme aldı. Aynı yıl Emîr Ebû Zekeriyyâ Yahya el-Hafsî'nİn daveti üzerine Bicâye'ye (Bougie) geçti ve halifeye iki kaside takdim etti. Bicâye'de kaldığı iki yıl içinde öğrenci yetiştirdi, ede­bî mektuplar ve şiirler yazdı. Yahya b. Ab-dülvâhid'in ölümünden sonra Tunus'ta hâkimiyet kuran oğlu Muhammed el-Müstansır'a taziye ve tebrik mektubu göndererek kendisiyle iyi ilişkiler kurma­ya çalıştı. Daha sonra da halife ve devlet ricâliyle mektuplaşmayı sürdüren İbn Amîre Müstansır'ın daveti üzerine Tu­nus'a gitti. Kâbis, Ürbüs ve Kostantîne'de kadılık yaptı. Edebî ve ilmî kudretini tak­dir eden Müstansır onu kendisine nedim ve müsteşar olarak tayin etti. Bu dönem­de birçok öğrenci yetiştirdi. Muhammed b. Ebû Bekir el-Berrî, Muhammed b. İb­rahim el-Berâziî, Ahmed b. Şerif el-Belen-sî, Ebû Bekir İbn Habîş, Muhammed İb-nü'r-Remîmî, İbnü'z-Zübeyr es-Sekafî, Tâ-hir b. Ali eş-Şükrî ve oğlu Ebü'l-Kâsim İbn Amîre yetiştirdiği öğrencilerden bazıla­rıdır. 20 Zilhicce 658'de (26 Kasım 1260) Tunus'ta vefat etti.

Nesir ve nazımda, özellikle sanatlı ne­sirde devrinin büyük ediplerinden olan İbn Amîre şiirlerinden çok sanatlı nesirle kaleme aldığı resmî ve oldukça uzun özel mektuplarıyla tanınır. Mektuplarında yo­ğun olarak kullandığı tarihî telmihler, edebî tazminler, ilmî terimler onun ge­niş kültüre sahip olduğunu göstermek­tedir.

Eserleri.

Kaynaklarda pek çok eser te­lif ettiği kaydedilen İbn Amîre'nin günü­müze sadece iki eseriyle bazı risale ve manzumeleri ulaşmıştır.

1. Dlvânü re-sâ'il. İbn Amîre'nin resmî ve özel mek­tuplarından meydana gelen eser öğren­cisi Ahmed b. Şerif el-Belensî tarafından derlenmiştir. İbn Abdülmeiik el-Merrâ-küşî, ez-Zeyi ve'Mekmile adlı eserinde İbn Amîre'nin mektup ve şiirlerinden ver­diği Örnekleri bu divandan seçmiştir. Mağ­ribi! Muhammed b. Ali b. Hânî es-Sebtî tarafından Buğyetü'l-müstatrif ve ğun-yetü'l-mütetarrif min kelâmı imâmi'l-kitâbe Ebi'l-Mutarrif adıyla da bir ara­ya toplanan nesir ve şiirleri Rabat el-Hi-zânetü'l-âmmeile ³⁴⁸ Madrid Tarih Akademisi Kütüphanesi'nde ³⁴⁹ bulunmaktadır.

2. et-Tenbîhât 'alâ mâ fi't-Tibyân mine't-temvîhât. Kemâ-leddin Abdülvâhid b. Abdülkerîm ez-Ze-melkânî'nin beyân ilmine (belagat) ve Kur-'an'ın i'câzına dair et-Tibyân fî *lmi'l~beyân el-mutli alâ i'câzi'l-Kur'ân adlı eserine reddiyedir.³⁵⁰ H. Mones'in bu eserin adını et-Tib­yân ü 'ilmi'l-kelâm olarak kaydetmesi ve kelâma dair bir eser olarak gösterme­si yanlıştır.

3. Kitâbfî kâ'ineti Mayûrka. Aragon Kralı I. Ja-mes'in Mayurka adasını işgal ettiği 627 (1230) yılında müslümanlara yaptığı zulümleri anlatan uzun bir mektuptan iba­rettir. Makkari bu mektuptan alıntılar yapmıştır.³⁵¹

Bunların dışında İbn Amîre'nin, Fahred-din er-Râzî nin kelâma dair el-Metâlim adlı eserine tenkit mahiyetinde bazı fasıl­lar eklediği nakledilir.³⁵² İlmî risaleler de kaleme aldığı anlaşılan İbn Amîre'nin kaynaklarda bu tür risalelerinden bazı parçalar nakle­dilmektedir.³⁵³

Bazı kaynaklarda ³⁵⁴ et-Tenbîh 'ale'l-muğâlatât ve't-temvîh adlı eserin İbn Amîre'ye nisbet edilmesi doğru değildir. Escurial Library'de nüs­hası bulunan bu eserin İbn Amîre'nin ve­fatından iki asır önce kaleme alındığı kay­dedilmektedir.³⁵⁵

Bibliyografya :

İbnü'l-Ebbâr, et-Muföedab min kitabi Tuhfe-U't-kâdim{nşT. İbrahim el-Ebyârî), Kahire 1402/ 1982, s. 197-202; Ebü'l-Abbas el-Gabrinî. ıün-uânü'd-d(fâye(nşr.Âdil Nüveyhiz), Beyrut 1969, s. 298-302; İbnü'l-Hatîb, el-Ihata, I, 327; IV, 260; İbn Hacer, Lisânü't-Mîzân, I, 203; Süyûti, Buğyetü'l-uu'ât, I, 319; İbnü'l-Kâdî, Cezuetü'l-İlftibâs, Rabat 1973, s. 145-146; Makkarî, Ez-hârü'r-riy âz {nşr.SaîdAhmedA'râbv.dğr), Rabat 1398/1978, III, 218; a.mlf.. Nefhu't-tîb, 1, 305-321; IV, 490-496; Hediyyetü'l-'ârifin, I, 96; îzâ-tıu'l-meknûn, 1,326; Brockelmann, GAL, I, 381; Suppl., I, 546; Muhammed b. Şerife. Ebû 'l-Mu-tarrif Ahmed b. 'Amire eİ-Mahzûml: hayâtühû ve âşâruh, Rabat 1386/1966, tür.yer.; Ziriklî, el-Actâm (Fethuliah}, I, 159; Abdülvehhâb b. Mansûr, Aclâmü'l-Mağribi't-cArabî, Rabat 1406/ 1986, IV, 152-168; H. Monâs. "Ibn cAmira", EF (İng.)r 111, 704-705; Mihrân Erzende, "Ebü'l-Mu-tarrif", DMBİ, V, 250-256.