İÇİndekiler II Kısaltmalar III Giriş 1 Asgari İşçilik Uygulaması 2

1. Asgari İşçilik Uygulaması

A.Tanımı

5510 sayılı Kanun’un “Asgari İşçilik Uygulaması ve Uzlaşma”⁵ kenar başlıklı 85. maddesi hükmüne göre;

“İşverenin işin emsaline, niteliğine, kapsam ve kapasitesine göre, işin yürütümü açısından gerekli olan sigortalı sayısının, çalışma süresinin veya prime esas kazanç tutarının altında bildirimde bulunduğunun tespiti halinde, işin yürütümü açısından gerekli olan asgari işçilik tutarı; yapılan işin niteliği, kullanılan teknoloji, işyerinin büyüklüğü, benzer işletmelerde çalıştırılan sigortalı sayısı, ilgili meslek veya kamu kuruluşlarının görüşü gibi unsurlar dikkate alınarak tespit edilir.”

Asgari işçilik Yüksek Mahkeme kararlarında da tanımlanmıştır. Yargıtay’a göre asgari işçilik;

“Yapılan işin niteliğini, işi tamamlama süresini, iş yeri koşullarını, iş yeri bünyesinde kullanılan teknolojiyi, iş yerinin büyüklüğünü, benzer işletmelerde çalıştırılan işçi sayısını, istihkak tutarlarını, kısaca, işçilik bildirilmesi gereken tüm verileri gözetmek, gerekirse benzerleriyle kıyaslama ve yerinde bizzat denetim yapmak suretiyle yapılan işlem…”⁶

Yüksek Mahkemenin yer yer “ölçümleme” ifadesiyle asgari işçilik kastettiği kararları⁷ da vardır.

Öğreti de ise, Karakaş’a⁸ göre, asgari işçilik; kamu idareleri, döner sermayeli kuruluşlar, kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar ile bankalar tarafından ihale mevzuatına göre yaptırılan işler ile gerçek veya tüzel kişiler tarafından yapılan özel nitelikteki inşaat işlerinde uygulanan bir sosyal güvenlik uygulamasıdır.

Asgari işçilik hususunda biz bir tanım verecek olursak; bir işin yürütümü için gerekli olan en az sigortalı sayısı, sigorta primine esas kazanç tutarı ve çalışma süresini ifade eder. Asgari işçilik oranı, Kurum bünyesinde oluşturulan Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca ihale konusu işler ve özel bina inşaatı işyerleri için yapılacak incelemede dikkate alınacak oran olarak tanımlayabiliriz.

B. Uygulama Alanı

Asgari işçilik uygulamasının zaman ve konu bakımından olmak üzere iki türlü sınırlaması vardır. Yukarıda da değindiğimiz üzere Sosyal Güvenlik Kurumu düzenli prim ödeyen işveren ile ödemeyen işverenin ayırt edilmesini ve düzenli prim ödemeyen işverenlerin daha etkin olarak takibe alınmasına yönelik 16/86 Ek Genelge⁹ yayınlamak suretiyle asgari işçilik uygulaması başlatmıştır. Buna inşaat işleri ve ihale konusu işler için asgari işçilik uygulaması, 3917 sayılı Kanunun yürürlük tarihi esas alınarak (daha sonra ek genelge¹⁰ ile bu tarih 01.01.1994 tarihine alınmıştır.) bu tarihe kadar kesin kabulü yapılmamış ihaleli işler için ve yine bu tarihe kadar bitirilmemiş özel bina inşaatlarını kapsayacak şekilde başlatılmıştır. Yani, bu tarihten önce başlayıp bitirilen inşaat işyerleri asgari işçilik uygulamasının dışındadır. Belirtilen tarihten önce başlayıp sonra bitirilen inşaat işlerine asgari işçilik uygulanır. Mesela A şahsı, 12.200 m2 toplam yüzölçümü olan kaloriferli iş hanı inşaatı işyeri nedeniyle işçi çalıştırmaya başlamış ve işyerini bu tarih itibarıyla SSK’ya bildirmiştir. İş hanı inşaatını 28.12.1993’de bitirmiş ise, bu inşaat hakkında asgari işçilik uygulanması mümkün değildir.

Asgari işçilik araştırmasına tabi işler; kamu idareleri, döner sermayeli kuruluşlar, kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar¹¹ ile bankalar tarafından ihale mevzuatına göre yaptırılan işler ile gerçek veya tüzel kişiler tarafından yapılan özel nitelikteki inşaat işleridir.

Sosyal Güvenlik Reformu ile başta turizm ve konaklama olmak üzere birkaç sektörde asgari işçilik getirilmesi düşünülmüştü.¹² Ancak bunlar gerçekleşmemiştir.

O halde asgari işçilik incelemelerini ikiye ayırabiliriz. Bunlardan birincisi, kamu idareleri, döner sermayeli kuruluşlar, kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar ile bankalar tarafından ihale mevzuatına göre yaptırılan işlerden dolayı bu işleri yapan işveren tarafından yeterli işçilik bildirilmiş olup olmadığının araştırılması, ikinci ise, özel nitelikteki inşaat işlerinden dolayı bu işleri yapan işveren tarafından yeterli işçilik bildirilmiş olup olmadığının araştırılmasıdır.

1. Özel İnşaat İşlerinde Asgari İşçilik Uygulaması

Özel inşaat işlerinden kasıt, Kamu İhale Kanunu hükümleri çerçevesinde inşaat yapım işi söz konusu olmaksızın gerçek veya tüzel kişiler tarafından yapılan inşaatlardır.

İnşaat işleri için kullanım amacı, yapılış usulü, yapan kişinin gerçek veya tüzel kişi olması fark yaratmaksızın Valilik ve Belediyelerce yapı kullanım izin belgesi¹³ verilirken, yapı sahibinden inşaat işyerlerinden dolayı SSK borcunun bulunmadığını kanıtlamak üzere ilgili Sigorta Müdürlüğünce düzenlenmiş belgenin (ilişiksizlik belgesi) istenilmesi zorunluluğu¹⁴ vardır. Bu zorunluluk yasa ile belirtilmemiş olmakla beraber, 04.09.1992 tarih ve 21335 sayılı Tebliğ ile yasal düzenleme haline gelmiştir. Belirtilen Tebliğ gereğince işverenler yapı kullanım izin belgeleri almak için Belediyelere başvurulması halinde borçlarının bulunmadığına yönelik ilgili sigorta müdürlüğünden alınmış ilişiksizlik belgesi ibraz edilmedikçe işverenlere yapı kullanım izin belgesi verilmemektedir.

2. İhaleli İşlerde Asgari İşçilik Uygulaması

İhale ile kastedilen 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’na göre gördürülen işleridir. İhalenin hangi usulde yapılacağı bu nokta da bir önem arz etmez. İhale suretiyle işin yapımını üzerine alan gerçek veya tüzel kişi de 5510 sayılı Kanun bakımından işverendir. Kanuna göre işveren sayılabilmesi için ihale yoluyla aldığı işin yapımı dolayısıyla işçi çalıştırması ve bu işçilerin ihale konusu işte çalıştırılmak üzere işe alınmış olması gerekmektedir. İhale yolu ile alınmış olan işin mahiyeti icabı mevcut işyeri dışında yapılması gerekmeyen malzeme satımı, mal teslimi proje çizimi ve buna benzer işlerden olması mümkündür. Bu hallerde ihale konusu işin yapıldığı ayrı ve bağımsız bir işyeri olmadığından ihale dolayı işten ötürü tescili gereken bir işverenlik söz konusu olmaz.

Kamu idareleri ile döner sermayeli kuruluşlar ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındaki kuruluşlar, kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar, ihale yolu ile yaptırdıkları her türlü işleri üstlenenleri ve bunların adreslerini on beş gün içinde Kuruma bildirmekle yükümlüdür.

İhaleli işlerde işe başlama tarihi kural olarak ilk alınan işçinin çalışmaya başladığı gündür. İlk işçinin çalışmaya başladığı tarih işyeri bildirgesine yazılmalı ve Kuruma bildirilmelidir. Bu şekilde verilen işyeri bildirgesinde yazılı tarihe istinaden işyeri tescil edilir.

İşyeri bildirgesinde yazılı işe başlama tarihi, ihale sözleşmesine uygun olmalıdır. Kuruma bildirilen işe başlama tarihinin, ihale sözleşmesi ve yer teslim tutanağında belirtilen yer teslim tarihinden başlanılması gereken süreyi geçmesi durumunda bu geçen süre ihale makamından alınacak belgeye göre saptanmaktadır. Kurum tescili yapılmamış fakat sonradan öğrenilen ihale konusu işlerde, işe başlama ve yer teslim tutanağında yazılı tarih işe başlanılan tarih kabul edilmektedir.

Kurum uygulamasında iş bitim tarihi sigortalı çalıştırılmaya son verildiği tarihtir.¹⁵ İhaleli işlerde geçici kabul tarihi gösterge olur. Kesin kabul tarihi ise, iş bittikten çok sonraları yapıldığından gerçek bitim tarihin yansıtmaz. Bu bağlamda noksansız yapılan işlerde noksansız yapılan geçici kabul tarihi, geçici kabul sırasında saptana noksanlıklar için ek süre verilmiş ise, noksanlıkların tamamlandığı veya kalan noksan işlerde birlikte nefaset kesilmek suretiyle işin yapıldığının tamamlandığının ihale makamınca tespit edildiği tarih, ihale konusu feshedilmiş ise fesih tarihi işin bittiği tarih olarak kabul edilmelidir. Mesela X inşaat A.Ş’nin Kısas Belediyesine ait “kaldırım döşeme işinin” ihalesini kazanıldığını ve 01.02.2003 tarihinde sözleşme imzalanmış olup ihale ile ilgili diğer bilgiler şunlardır.

İşin Yer Teslim Tarihi :03.04.2001

İşin Kuruma Bildirim Tarihi :03.04.2002

Noksansız Geçici Kabul Tarihi :30.04.2003

Kesin Kabul Tarihi : 31.01.2004

Kuruma Bildirilen Bitim Tarihi:30.06.2003
Burada yer teslim tarihi işin başlama tarihi açısından önem arz eder. Sözleşme tarihi dikkate alınmaz. İşin bitim tarihi açısından sigortalı çalışmaya son verilen tarih önemlidir.

Bu örnekte noksansız geçici kabul tarihi aynı zamanda sigortalı çalıştırılmaya son verilen tarih yani iş bitim tarihidir. İşverenin bu tarihten sonra SPEK’ler asgari işçiliğin hesabında dikkate alınmaz. İhaleli işlerde asgari işçiliğin hesaplanmasını anlatalım.