Iğdir valiLİĞİ Çevre ve şEHİRCİLİK İl müDÜRLÜĞÜ IĞdir 2011 yili IL Çevre durum raporu

A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu:
Dağlar:
Doğu Anadolu Bölgesinin Erzurum-Kars bölümü ile Yukarı Murat-Van bölüm arasında yer alan dağ sırasıyla Iğdır Ovasını güneyden kuşatan dağlık kütleler batıdan doğuya sırasıyla Durak Dağı (2811 m), Zor Dağı (3196m), Zor Dağlarında Haçça Tepesi (2486 m), Köroğlu Tepesi (2895 m), Pamuk Dağı (2639m), Büyük Ağrı Dağı (5137m), ve Küçük Ağır Dağı (3896 m), sönmüş volkan dağlarından oluşmuştur. Ağrı Dağı Türkiye’nin en yüksek dağıdır ve eteklerinde yaylalar bulunmaktadır. Şekil 3’de Ağrı Dağından bir görüntü görebilirsiniz.
Ovalar:
Aras nehri boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Iğdır ovası Batı Iğdır ovası, Doğu Iğdır Ovası ve Dil Ovasından oluşmaktadır. Batı ve Doğu Iğdır Ovası 832 km², Dil Ovası ise 90 km² ’lik alanı kaplar. Iğdır Ovasının Türkiye-İran sınırına kadar uzaklığı 100 km’ye yaklaşır. Ortalama ova genişliği 20 km kadardır. Deniz seviyesinden yüksekliği güneyden-kuzeye ve batıdan-doğuya doğru gidildikçe azalmaktadır. Ortalama yüksekliği 850 m dir. Bağıl yükseklikleri 60 metreyi aşmayan Kireçtepe ve Ateştepe gibi yükseltiler hariç tutulursa tamamen engebesiz ve düz bir ovadır. Deniz seviyesinden yüksekliği; batıda Çalpala Köyü dolaylarında 910 m, doğuda Dil Ucunda 795 m dir. Ova yüzeyinde ortalama eğim değerleri %1-2 arasında değişmektedir. Aras Nehri taşıdığı sedimentlerle kendi yatağını yükseltmiş ve ova yüzeyinin üstüne çıkmıştır. Eğim doğrultusu, Aras Nehrinden itibaren güneydoğuya doğrudur.
Genetikleri yönünden azonal topraklar sınıfına giren ova topraklarında hakim olan formasyon bazalttır. Bazaltlar üzerinde muhtelif zamanlarda farklı yerlerden taşınmak suretiyle alüvyal karakterli toprak örtüsü oluşmuştur. Batı ve güneydeki yamaç araziler kolüvyal karakterlidir.
Aras Nehrinin Iğdır Ovası topraklarının bünyesi üzerinde büyük etkisi olmuştur. Geçmiş devirlerde taşkınlar ve Aras Nehrinin yatak değiştirmelerine bağlı olarak kil, silt, kum ve değişik bünyede topraklar oluşmuştur. Ovada granüler yapıda olan topraklarda geçirgenlik, su tutma kapasitesi ve havalandırma gibi özelliklerin elverişli oluşuna karşılık, diğer yapılardaki topraklarda bu özellikler zayıftır.
Ova topraklarının büyük bir kısmında derinlik 150 cm’den daha fazla olup, batıdan doğuya doğru gidildikçe, toprak kalınlığı genellikle artmaktadır. Toprak derinliğini sınırlayan çakıl ve kum katmanları olup, bu katmanlar, Aras nehrinin geçmiş devirlerde yatak değiştirmeleri sonucu oluşmuştur. Bundan dolayı bazı alanlarda toprak derinliği 10 cm’ye kadar iner.
Ovanın hemen hemen her tarafında tuzlu, alkali ve borlu topraklara rastlanır. 83.211 hektar yüzölçümüne sahip olan Iğdır Ovasının 36.476 hektarı(%43.8) tuzlu, alkali, tuzlu-alkali ve borlu araziler olup, tarıma uygun değillerdir. Bu gibi sahalara 6.000 hektarı bulan yol, kanal, yerleşme, sazlık ve kamışlık alanları da eklersek, ova yüzölçümünün 41.701 hektarının veya %34’den fazlasının tarım dışı olduğu anlaşılır.
Ova toprakları, kireç bakımından zengindir. Genel olarak toprakların kireç değerleri %10-15 arasında olmakla birlikte bazı arazilerde bu değerler %21-37 arasında değişmektedir. Sulama ve yağışlar sonucu genellikle toprak profillerinde nispi bir kireç yıkanması meydana gelmiş ve mevcut drenaj şartlarına göre kireç alt tabakalarda birikmiştir. Toprak yapısının düzelmesinde, su tutma, havalanma, ısınma ve geçirgenlik kapasitelerinin kireçce zengin oluşu, özellikle ıslah sahaları için önem kazanmaktadır. Halen bu sahaların pH değerleri çok yüksektir. Islah sonrası pH değeri %8.5’e düştükten sonra kireç, toprakta aktif hale geçmektedir. Toprakta yeter derecede kireç mevcudiyeti, tatbik edilecek jips miktarını zamanla azaltacak ve toprak ıslahına yardım edecektir.
Ova topraklarında, bitki adaptasyonu ve tarımı tehdit edecek şekilde, özellikle kök bölgesi dahilindeki çeşitli horizonlar tuzluluk problemi göstermektedir. Genellikle üst ve alt topraklar tuzlu, kök bölgesi altındaki tabakalar tuz bakımından normal bir durum göstermektedir. Ovada tuzluluğun meydana gelişi çeşitli sebeplere dayanmaktadır. Bu sebepler;
a) Civar tepelerden yüzey suları ile ovaya taşınmış olan tuzlar, drenaj yetersizliği dolayısıyla yüzeyde yoğunlaşmıştır. Yağışların yıkamayı sağlayamayacak şekilde az oluşu, buharlaşmanın fazlalığı, Aras Nehrinden gelen taşkın sularının zaman zaman araziyi basması sonucunda, toprak tarafından sızdırılamayan küvet kısımlarda suların satıhta birikerek buharlaşması neticesinde tuzlanmalar meydana gelmektedir.
b) Tuzluluk, toprağın alt horizonlarında ve orijininde mevcuttur. Toprak yüzeyine devamlı olarak çıkan tuzlu suların buharlaşması neticesinde, üst horizonlarda tuz birikmekte ve üst toprağın tuz iyonlarıyla doymasıyla kristalleşmeler oluşmaktadır.
c) Ovada taban sularının tuzlu oluşu da tuzluluğun şiddetini artırmaktadır. Ovada büyük bir saha işgal eden tuzlu-alkali topraklarda tuzluluğu genellikle Na2So4, alkaliliği ise Na2Co3 tuzları oluşturmaktadır. Ova topraklarının %37 sinde bu sorunla karşılaşılmaktadır. Dil ovasın da ise bu oran %87 civarındadır.
Ova toprakları genellikle organik madde bakımından fakir durumdadır. Bunun sebebi olarak; kireç fazlalığı, oksidasyonun yüksek oluşu ve tuzlu-alkali sahalarda bitki örtüsünün azlığı

Şekil 3. Ağrı Dağı

veya hiç olmayışını göstermek mümkündür. Gübrelemeye önem verilmeden yapılan uzun süreli sulamalar sonucu topraklar organik madde bakımından fakirleşmiştir. Bu bakımdan; toprakların çiftlik gübresi kullanılarak organik madde bakımından zenginleştirilmesi zorunlu görülmektedir. Ancak bölgede çiftlik gübresi aynı zamanda yakacak olarak da kullanıldığından toprakların organik madde bakımından zenginleştirilmesi çok zor gözükmektedir.