Ihyou ulumid-din

«Alloh, deng. So‘ngra ularni o‘zlari sho‘ng‘igan (noto‘g‘ri yo‘llaridan adashgan)
hollarida tark eting!» (An’om surasi, 91-oyat) degan so‘ziga o‘xshashdir.
Oyatdagi «Alloh, deng», degan so‘zidan maqsad til bilan aytish emas. Chunki til dilning
tarjimoni bo‘lsa ham, goh rost, goh yolg‘on so‘zlaydi. Alloh taoloning nazarda tutgan joyi
qalbdir. Qalb tavhidning manbai va ma’danidir.
To‘rtinchi lafz: «Zikr tazkir». Alloh taolo aytadiki:
«Va Qur’on bilan pand-nasihat qiling! Zero, pand-nasihat mo‘minlarga naf
yetkazur» (Zoriyot surasi, 55-oyat).
Zikr majlislarining maqtalgani haqida bir qancha hadislar vorid bo‘lgan. Rasululloh
(sollallohu alayhi vasallam): «Agar jannat bog‘chalarining oldidan o‘tsangiz, undan
bahra olib ketinglar», dedilar. «Jannat bog‘chalari nima?» deb so‘rashdi. «Zikr
majlislari», deb javob berdilar».89
Yana bir hadisi sharifda aytiladi: «Allohning yer yuzini kezib yuruvchi, maxluqlarga vakil
qilinganidan boshqa farishtalari bor. Agar ular zikr majlislarini ko‘rsalar: «Qidirgan
narsangizga kelinglar», deb bir-birlarini chaqiradilar. So‘ng majlis ahli huzuriga keladilar
va ularni o‘rab olib, ularga quloq tutadilar. Ogoh bo‘linglar, Allohni ko‘p zikr qilinglar va
nafslaringizga ham pand-nasihat qilinglar».90
Lekin hozir, ko‘rib turganingdek, «zikr» lafzini ko‘pgina voizlar qissa, she’r, shath va
tommot kabi narsalarga qo‘llab kelishyapti.
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy
www.ziyouz.com kutubxonasi 57
89. Termiziy Anasdan (r.a.) hasan holda rivoyat qilgan.
90. Muttafaqun alayh.
Qissalar bid’at narsalardan iborat bo‘lib, salafi solihlar qissaxonlar bilan o‘tirishdan
qaytarganlar. Ular, qissaxonlik Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) zamonlarida
ham,91 Hazrati Abu Bakr, Umar (r.a.) zamonlarida ham bo‘lmagan, fitna paydo bo‘lgan
vaqtda, qissaxonlar ham kelib chiqdi, deganlar.
Rivoyat qilinishicha, Abdulloh ibn Umar masjiddan chiqib: «Masjiddan chiqishimga bir
qissa aytuvchi majbur qildi. Agar u masjidda bo‘lmaganida, men chiqmagan bo‘lar
edim», deganlar.
Zumra aytadi: «Men Sufyon Savriyga: «Biz qissaxonga qarab o‘tiramiz», dedim. Shunda
u kishi: «Bid’atlarga orqa qilib o‘tiringlar», dedilar».
Muhammad ibn Avn aytadi: «Ibn Siyrin huzurlariga keldim. U kishi: «Bugun nima xabar
bor?» deb so‘radilar. Men: «Amir qissaxonlarga qissa aytishni ta’qiqladi», dedim. U
kishi: «To‘g‘ri ish qilibdi», dedilar.
A’mash Basra jome’ masjidiga kirganlarida bir qissaxonning: «A’mash bizga shunday
hadis aytgan», deb aytayotganini eshitib qoldilar. Shunda u kishi majlis halqasining
o‘rtasiga kirib, qo‘ltiq osti yunglarini yula boshladilar. Bu holni ko‘rgan qissachi:
«Uyalmaysanmi, ey shayx?» dedi. Shunda A’mash: «Nega uyalay, men bir sunnatni
bajaryapman, sen esa yolg‘on so‘zlayapsan. Men A’mash bo‘laman, qachon senga bu
gapni aytdim», dedilar.
91. Ibn Moja Umardan (r.a.) hasan isnod ila rivoyat qilgan.
Ahmad ibn Hanbal aytadilar: «Yolg‘onchilarning ko‘pchiligi qissa aytadiganlar va ko‘p
savol so‘raydiganlardir».
Ali (r.a.) Basra jome’iga kirganlarida qissaxonlarni chiqarib yuborganlar. Ammo Hasan
Basriyning so‘zlarini tinglagach, u kishini masjiddan chiqarmaganlar. Zero, Hasan Basriy
oxirat ilmi xususida, o‘limni o‘ylash, nafsining ayblaridan ogoh bo‘lish, amallarning ofati,
shaytonning hiylalari va ulardan ehtiyot bo‘lish haqida gapirar, Alloh taoloning
ne’matlarini, banda u ne’matlarning shukrini ado eta olmayotganini eslatar va dunyoning
faqirligi, o‘tkinchiligi va umr qisqaligini, oxiratning shiddatli azoblarini uqtirar edilar.
Bunday foydali pand-nasihatlar shar’iy mahmud bo‘lgan tazkirlardir.
Abu Zarr (r.a.) rivoyat qilgan hadisda Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Zikr
majlisida ishtirok etish ming soat nafl namozidan afzal, ilm majlisida ishtirok etish
mingta kasalni ziyorat etishdan va mingta janozaga qatnashgandan afzal», dedilar.
Sahobalar: «Qur’oni karimni o‘qishdan ham afzalmi?!» deb so‘rashdi. Rasululloh
(sollallohu alayhi vasallam): «Ilmsiz holda Qur’on o‘qish naf bermaydi», deb javob
berdilar.92
Ato (r.a.) aytadilar: «Zikr majlisida ishtirok etish yetmishta lahv (befoyda) majlisga
kafforat bo‘ladi».
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy