4.2. Nivelirlash turlari Nuktalarning otmetkasini aniklash uchun avvalo nuktalar orasidagi nisbiy
balandlik aniklanadi. Ikki nukta orasidagi nisbiy balandlikni aniklashga nivelirlash
deyiladi
Nivelirlash 6 turga bo`linadi va ular qo`yidagilar:
1.
Geometrik - gorizontal kurish nuri yordamida nicbiy balandlik aniklanadi;
2.
Trigonometrik - ulchangan kiyalik burchagi va masofa orkali nisbiy balandlik
xisoblanadi;
3.
Barometrik - nuktada atmosfera bosimi bilan balandlik orasidagi boglanishni
aniklashga asoslanadi, barometrlarda amalga oshiriladi;
4.
Gidrostatik – tutash idishlarda suyuklik satxining baravar turishiga asoslanadi;
5.
Mexanik – shovun ta`siriga asoslangan moslamali nivelir avtomatlar yordamida
bajariladi;
6.
Fotogrammetrik –fotosuratlarni stereoskopik ishlaydigan maxsus asboblarda
amalga oshiriladi.
Yukorida kursatilgan nivelirlash turlaridan eng kup qo`llaniladigani va anig`i
geometrik nivelirlash usulidir, trigonometrik nivelirlash asosan topografik
s`yomkalarni bajarishda kullaniladi.
Geometrik nivelirlashda - gorizontal kurish nuri yordamida nisbiy balandlik
aniklanadi. Geometrik nivelirlashning o`rtadan va oldinga nivelirlash usullari mavjud.
1
3
82- rasm. O`rtadan geometrik nivelirlash 83-rasm. Oldinga geometrik nivelirlash O`rtadan nivelirlash usulida a) B nuktani A nuktadan h nisbiy balandligini
aniklash uchun ular urtasiga nivelir o`rnatiladi va bu nuktalarda tikib qo`yilgan
reykalardan tegishlicha orkadan a va oldindan b sanoqlar olinadi 82-rasm, a -ga kura
nisbiy balandlik.
h = a - b (1)
Agar a
›
b bulsa, nisbiy balandlik musbat va aksincha, teskari yunalishda
nivelirlansa, sanoklar nomi o`rni almashib a
‹
b va nisbiy balandlik manfiy buladi. A
nuktaning balandligi NA ma`lum bulganda V nuktaning balandligi NV kuyidagi ikki
formula yordamida xisobla:
1. Nisbiy balandlik orqali
1
3
NV = NA + h (2)
Ya`ni keyingi nuktaning balandligi oldingi nuktaning balandligiga nuktalar
orasidagi nisbiy balandlik qo`shilganiga teng.
