İslam Tarihi'nde Gerçeğe Giden Yol

MUT’ANIN FAZİLETİ

Terk edilen İslami sünnetleri ihya etmek bütün Müslü- manların vazifesidir. İnsan, terk edilen bir sünnete amel etti-

ğinde, iki gönden sevap alır: 1- Sünnete amel ettiğinden do-layı. 2- Terk edilmiş bir sünneti ihya ettiğinden dolayı. Bu açıklamayla, mut’anın faziletiyle ilgili rivayelerin felsefesi de aydınlığa kavuşmuş oldu. Örneğin:

“İmam Sadık (a.s) şöyle buyuruyorlar:

“Allah-u Teala, mut’a ettikten sonra gusül eden bir er-keğin gusül suyunun her damlasından yetmiş melek yaratır ve bu melekler kıyamet gününe kadar ona istiğfar ederler ve kıyamet gününe kadar mut’ayı inkar edenlere de lanet eder-ler. ¹

Beşir ibni Hamza şöyle diyor: Bir kadın amcası oğluna şöyle bir haber yolladı; sen benim çok malım olduğunu bili-yorsun, benimle evlenmek için beni istemeğe gelenler çok oluyor, ama ben onların hepsini reddetmişim. Şimdi, Allah ve Resulünün emrine itaat etmek ve dinde bid’at çıkaranlara muhalefet etmek amacıyla seninle mut’a nikahı yapmak isti-yorum. (Ravi şöyle diyor) O şahıs İmam Bakır (a.s) ile bu konu hususunda istişare edince, İmam ona şöyle buyurdu: “Git geçici evlilik (mut’a) yap, Allah, bundan dolayı size se-lam ve rahmet gönderir. ²

__________________________

1- Sefinet-ül Bihar, c.2; s.521.

2- Furur-u Kafi, c:5, s.452.

KAZA VE KADER

Kaza ve kader meselesi kelam ve felsefe konusu olup, uzun yıllar beşerin düşünce ve zihin meşguliyeti olmuştur. Kaza ve kader konusuna berirli bir başlangıç tarihi göstermek yanlıştır. Zira bu konu daima insanların zihinlerinde yer almıştır. Düşünürler insanın bu dünyada halinin nasıl olduğunu hep düşünmüş ve incelemişlerdir. Acaba, insan dünyada yaptığı fiillerde tamamen özgür olup kendi ihtiyarıylamı yoksa her hangi bir etken tarafından mecbur olup o fiillerini gerçekleştirmiştir?

Kaza ve kader konusu bu özelliğinden dolayı, insanları kendisi ile meşgul etmiştir. Hatta felsefe ve kelamda öğrenimi olmayanlar dahi bu konuda görüş bildirmişlerdir. Kaderciler bazen kaza ve kader kelimesi yerine baht ve şans kelimesini kullanmışlar, sorumluluk altından çıkmak ve kendilerini avutmak için karşılarına çıkan şeyleri baht ve şans ile yorumlamışlardır.

Bu önemli konuyu tam ayrıntılarıyla ele almak için önce kaza ve kader kelimelerinin manalarını ele alalım.

KAZA VE KADERİN BAZI MANALARI

1- Kaza; iki davalı arasında hükmetmeye denir. Örneğin, “Şüphesiz ki Rabbin kıyamet günü onların aralarında ihtilaf etmekte oldukları şeyler hakkında hükmedecektir.” ¹

2- Kaza; bir şeyin haberini vermeye, birisini haberdar

etmeye denir. Örneğin, Allah-u Teala Hz. Lut’un kıssaında, ona kavmının akibetinden haber vermiş ve şöyle buyurmuştur; “Ona, (Lüt’a) şu- hükmümüzü vahyettik: Sabaha çıkarlarken mutlaka onların ardı kesilmiş olacaktır. ¹
__________________

1. 
   Hicr,66
   

2. 
   Kaza, vacib etme ve emir verme anlamına gelir. Örneğin, “Rabbin sadece kendisine kulluk etmenizi, ana babanızada iyi davranmanızı kesin bir şekilde emretti.” ¹
   
3. 
   Kaza, irade ve takdır anlamına gelir. Örneğin, “Bir şeyi dilediğinde ona sadece -ol- der, oda hemen oluverir.” ²
   

“Sizi bir çamurda yaratan, sonra ölüm zamanını takdir eden ancak odur.” ³

Kaderin bazı manaları ise şunlardan ibarettir;

1- Kader; kudret buldu, atılım gücü buldu manasına

gelir. Allah-u Teala şöyle buyuruyor, “gökleri ve

yerleri yaratan onların benzerlerini yaratmaya kadir

değilmidir?”⁴

“Allah dileseydi şüphesiz onların kulaklarını sağır,

gözlerini kör ederdi. Allah şüphesiz herşeye

kadirdir.”⁴

2- Kader; daraltmak anlamına gelir. Yüce Allah şöyle

buyuruyor; “Onu imtahan edip rızkını daralttığımda

ise “Rabbim beni önemsemedi” der.”⁵

“ Deki Rabbim dilediğine bol rızık verir ve

(dilediğinden) kısar” ⁶

3- Kader, tedbir ve ölçü anlamına gelir. Örneğin; “Yer yüzünde kaynaklar fışkırttık. (Her iki) su, tedbir ve takdir edilmiş bir işin olması için birleşmişti.” ⁷
__________________________

1- İsra/23

2- Bakara/117

3- En’am/2

4- Bakara/20

5- Fecr/16

6- Sebe/36

7- Kamer/12

4. 
   Kader hüküm ve emir verdi manasına gelir, örneğin, “Bunun üzerine onu ve ailesini kurtardır. Yalnız karısı müstesna; onun geride kalmasını hükmettik”¹
   
5. 
   Kader, ölçü ve denge anlamına gelir, örneğin; “Geniş
   

zırhlar imal et, dokunmasını ölçülü yap.²

6. 
   Kader, Kemmiyet ve miktar anlamına gelir, örneğin; “Her şeyin hazineleri yalnız bizim yanımızdadır. Biz onu ancak belli bir miktar-ölçü ile indiririz.³
   
7. 
   Kader, zaman ve mekan anlamına gelir, örneğin; “Biz sizi dayanıksız bir sudan yaratmadıkmı? İşte o suyu belli bir süreye kadar sağlam bir yere yerleştirdik.⁴
   
8. 
   Kader, kesin hüküm ve mutlak yerine gelmesi gereken şey anlamına gelir; Örneğin; Önce gelip geçenler arasında da Allahın adeti böyle idi. Allahın emri mutlaka yerine gelecek, yazılmış bir kaderdir.⁵
   

Müslümanlardan bazırlarının, insanların kaderi önceden belirlenmiştir, iyi ve kötü amellerde insanın alın yazısı önceden yazılmıştır deyipte, kaza ve kader inancında yanlışlığa düşenlerin, bu yanlışlıklarına kaza ve kader kelimelerinin çok değişik olan manaları sebep olmuş olabilir.

__________________________

1- Neml, 57

2- Sebe, 11

3- Hicr, 21

4- Mürselat, 20-22

5- Ahzab, 38

KAZA VE KADERİN İNSAN FİİLİNDE TEFSİRİ

İnsanların fiilleri iki surette Allahın kaza ve kadere Şamil olur. Bunlar kulli ve genel suret ile cüz’i suretlerden ibarettir. Birinci şık’dan maksat dünyaya ve insanın fiillerine hakim olan yaratılışın kanunlarıdır ki, her insan bu kanunlara mahkum olup bunlardan kaçma imkanına sahip değildir. Diğer bir ifadeye göre ilahi sünnet ve kanunlar herkese eşit bir şekilde hakimdir. Fark, insanların hangi sünneti seçmesindedir. Örneğin; yıkılmak üzere olan büyük ve yüksek bir duvarı düşününüz; Burda ilahi takdir ve kaza şudur ki; O duvarın yakınında, yanında oturmak tehlikeli olacak ve o duvardan uzak durmak emniyet ve selamete sebep olacaktır. Bu iki sünnet herkes hakkında eşit bir şekilde hükmeder. Kim olursa olsun birinci yolu seçerse tehlikeyi ve ikinci yoluda seçerse selameti tercih etmiş olur.
Bazı rivayetlerde şöyle naklolunmuştur; Hz. İmam Ali (a.s) yıkılmağa yüz tutmuş bir duvarı görünce hemen yerinden kalmış ve ondan uzaklaşmıştır. Bunu gören birisi Hz. Ali’ye itiraz ederek şöyle demiş; Allahın kesin kazasından-danmı kaçıyorsun? Hz.Ali, ben Allahın kazasından onun takdirine kaçıyorum diye cevap vermişlerdir.¹
Zira Allahu Teala, her ikisine takdir etmiştir.; Onların her ikisinide insanın ihtiyarına bırakmıştır. İnsanlar onların her ikisinden birisini seçmede ihtiyar hakkına sahiptirler.
Kuran-ı Kerim, Allahın bir takım sünnetlerine, şartlı kaza olarak işaret etmiş ve bu sünnetlerin kesin ilahi kaza ve kaderi olduğunu beyan buyurmuştur. Ama bunların kontrol ve etkisi altına girmek insanın kendi ihtiyarındadır.

__________________________

1. 
   Bihar-ul Envar, c.5, bab-ı Kaza ve kader
   

Bu konuya binayen Kuran-ı Kerim şöyle buyuruyor;

1. 
   “Dedim ki, Rabbinizden mağfgret diyen, çünkü O bağış-
   

layıcıdır, üzerinize gökten bol bol yağmur indirsin, mallarınızı ve oğullarınızı çoğaltsın, size bahçeler ihsan etsin, sizin için ırmaklar akıtsın.”¹

Şartlı cünlenin anlamı şudur; İnsan bu iki yoldan birisine

istiğfar ve tevbe diğeri ise günaha devam etme. Bunların her

ikisininde kendilerine göre sonuçları vardır ve her ikiside

ilahi takdire bağlıdır. Ama bunlarda seçim beşerin kendi ihti-

yarındadır.

2. 
   “Hatırlayınki Rabbiniz size: Eğer şükrederseniz, elbette
   

size (nimetimi) artıracağım ve eğer nankörlük ederseniz hiç şüpesiz azabım çok şiddetlidir, diye bildirmiştir. ²

Bu ayette kaza ve kaderin her iki tarafıda kulli bir şekilde beyan olmuştur. Yani, her ikiside Allahın sünneti ve kanunudur ama bunlarda seçim insanın kendi elindedir.

3- O ülkelerin halkı ve insanları sakınsalardı, elbette onla- rın üstüne gökten ve yerden nice bereket kapıları açardık, fakat yalanladılar, bize ettikleri yüzünden onları yakalayı verdik.³

4. 
   Bir toplum kendilerindeki özellikleri değiştirinceye ka-
   

dar, Allah onlarda bulunanı değiştirmez.⁴

Allahın kulli sünnet ve kanunlarını gösteren bu tür ayetler Kuran-ı Kerimde çokca görülmektedir. Bu tür bir kaza ve takdire inanmak insan elinden ihtiyar ve özgürlüğü almaz. Zira bu tür sünnetlerin neticeside kulli ve genel olur. Ama önemli olan kişinin kendi seçimidir.

__________________________

1- Nuh, 10-12

2- İbrahim, 7

3- Araf, 96

4- Rad, 11