İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

Bir atıf notu:

-Teşbih ve temsiller havastan avama geçince hakikat telakki edilir, bak: 268.p.

2266- qqMECELLE y±VD8 : Aslında hikmet yazılı sahife olup, bazı lügat mü­tehassıslarına göre, bu kelime her kitab için de kullanılabilir. Hususi ma­nada Me­celle, Osmanlı imparatorluğunda 1868 tarihinden 1926 tarihine ka­dar, Medeni Ka­nun olarak mer’î bulunan ve “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye” adını taşıyan kanuna de­nilir. Mecelle, İslâm Hukuku’nun ilk kanunlaştırılmış olan bir kısmıdır.

Sadrazam Ali Paşa’nın layihasından da anlaşıldığı üzere Fransız Medeni Ka­nunu’nun kabulü takarrür etmiş iken, Cevdet Paşa’nın gayreti ile, fıkha dayanan bu kanun kabul olunmuştur. İslâm Hukuk âlimlerinin re’y ve içtihadlarının bir araya toplanması için, bu tarihe kadar İslâm âleminde bü­yük bir teşebbüs yapılmamış idi.

Mecelle, “def-i mefasidin celb-i menafi’den evla” olduğu temeli ile ah­lâka da­yanmakta ve “celb-i menafi’in def-i mefaside tekaddümü”ne istinad eden ve men­faati esas tutan Garp Hukuku’ndan ayrılmaktadır.

2267- ...Mecelle’nin muhtelif kitabları başka başka zamanlarda, ayrı ayrı neşre­dilip, yürürlüğe konulmuştur. Mukaddimesi ile Bey’ bahsini ihtiva eden ilk kitabı 1870’de ve 16. ve sonuncu kitabı olan Kaza ise, 1877’de neşredil­miştir. Mecelle, medeni kanun vazifesini görmüş olmakla beraber, medeni hukukun bütün hü­kümlerini ihtiva etmediğinden, diğer Avrupa medeni ka­nunlarına benzemez. 1851 madde olan bu eser, bir mukaddeme ile 16 kitabdan mürekkeptir. Bunlar sırası ile, Bey’, İcare, Kefalet, Havale, Rehin, Emanat, Hibe, Gisp, Hacir, İkrah, Şüf’a, Şirket, Vekalet, Sulh ve ibra, İkrar, Dava, Beyyine ve Kaza kitaplarından ibarettir.

Mecelle’nin muhtelif kitaplarında ve muhtelif akidler vesilesi ile koyduğu hü­kümlerde daima kendi adalet ve hakkaniyet ölçüsü dahilinde bir müvazene kurmak ve haksız bir menfaat te’minine yer vermemek temayülü sezilir. Aynı zamanda her meseleyi teferruatına kadar tanzim ederek, ihtilaf­lara, indî ve keyfî olabilecek tak­dirlere yer bırakmaz ve netice itibarı ile hâ­kimlere pek az takdir hakkı tanır. İşte bu yüzden, Mecelle’de Garp medeni kanunlarında görülmeyen teferruata ait hükümler vardır ve bunlar tefsirî mahiyette olmayıp, âmir hükümlerdir.

2268- ...Cemiyeti teşkil eden zevatın beraberce çalışmaları mahsulü olan Me­celle’yi, Cevdet Paşa tarafından te’lif edilmiş bir eser olarak göstermek doğru değil­dir. Cevdet Paşa’nın meseleleri toplayıp tertiplemede, tercüme ve tahrirde, kitapları bablara bölme ve sırayı tayin ve tertipte, hatta tab’, tashih ve neşirde büyük himmeti geçmiştir. Mecelle, muhtelif yabancı dillere de tercüme edilmiştir.

Mecelle 1926 senesinde İsviçre kanunlarından iktibas edilen Medeni Ka­nun ile Borçlar Kanunu’nun kabulüne kadar, Türkiye’de yürürlükte kalmış­tır. (İslâm An­siklopedisi’nden) (Bak: Şeriat)