İstanbul üNİversitesi AÇik ve uzaktan eğİTİM

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

AÇIK ve UZAKTAN EĞİTİM

FAKÜLTESİ

PSİKOLOJİYE GİRİŞ 1

YRD. DOÇ. DR. SEMA KARAKELLE

Düzenleyen: Ümit SARISU

Orijinal metin anlatım sürekliliğine dikkat ederek özetlenmiş ve araştırma yapmayı teşvik için başlıklara konunun linkleri gömülmüştür. Linklerin açılması için Ctrl tuşuna basarak altı çizili mavi kelimeye tıklayın.

İçindekiler

1. Hafta – Psikolojiye Başlarken 2

Psikolojinin Ana Akımları 4

Psikolojinin kuruluşu ve Wilhelm Wundt (1832-1920) 4

Yapısalcılık ve Edward Titchener (1867-1927) 5

2. Hafta - Bilimsel İnceleme 7

Psikolojik bir araştırma nasıl yürütülür? 8

Psikolojide kullanılan veri toplama yolları 9

3. Hafta - İnsanın Evrimsel ve Biyolojik Temelleri 10

Biyolojik - Fizyolojik Etmenler 10

Kalıtımsal Etmenler 12

4. Hafta – İnsanın Yaşam Boyu Gelişimi 14

Yaşamın ve Canlılığın Temelleri 15

Yaşam Boyu Fiziksel Gelişim 19

Duyular ve Algının Gelişimi 19

5. Hafta- İnsanın Yaşam Boyu Gelişimi 20

Bilişsel İşlevlerdeki Değişimler 22

Sosyalleşme Süreci 24

6.Hafta – Sinir Sistemi 26

Sinir Sistemi 26

Sinir Sistemi Nasıl Çalışıyor? 29

Bir Nörondan Diğer Nörona Bilgi Taşınması 31

Nörotransmitterler 32

7. Hafta - Beyin 33

Beyin Sapı 33

Limbik Sistem 34

Serebrum - Serebrum 35

Beyin Yarı Kürelerinde Uzmanlaşma (Hemisferik Yanallaşma) 37

Beyin Nasıl İnceleniyor? 37

8. Hafta - İnsanlarda Duyumlar ve Duyusal Sistemler 38

Duyum 39

Duyusal Sistemler 40

Kinestetik Duyular ve Denge 45

9. Hafta – Algı ve Algısal Süreçler 46

Algısal Örgütleme 47

Algısal Değişmezlikler 50

Derinlik ve Uzaklık Algısı 51

Algı Yanılmaları 52

Diğer Bazı Etmenler 54

Aşağıdan Yukarıya ve Yukarıdan Aşağıya Süreçler 56

10. Hafta – Bilinç ve Bilinç Durumları 57

Bilinç Nasıl Tanımlanabilir? 57

Bilincin İşlevleri 60

Bilinç Hallerini Değiştiren Durumlar 61

Uyku Evreleri 62

Meditasyon 64

Hipnoz 64

Psikoaktif Madde ve İlaçlar 65

11. Hafta – İnsan Nasıl Öğrenir? 66

Öğrenme Nedir? 67

Klasik Koşullanma 67

Edimsel (Operant) Koşullanma 70

Pekiştirme 71

Biçimlendirme 73

12. Hafta - İnsan Nasıl Öğrenir? 76

Kavrama Yoluyla Öğrenme 76

Premack İlkesi 77

Gözlem Yoluyla Öğrenme 77

Gizil (Farkına Varmadan) Öğrenmeler ve Mekân Öğrenme 79

13. Hafta - Bellek 81

Kısa Süreli Bellek (KSB) 81

Çalışma Belleği 82

Uzun Süreli Bellek (USB) 84

Bellek İşlemleri 85

Kodlama ve Geri Getirme Süreçleri 85

Örtük ve Açık Bellek 86

Unutma 87

14. Hafta - Bellek 89

Yeniden Yapılandırılmış Bellek 89

Otobiyografik Bellek 92

Flaş Bellek 93

Bellek Güçlendirme Teknikleri 95

1. Hafta – Psikolojiye Başlarken

Psikolojinin Tanımı: Psikoloji bilimi, insan davranışlarının ve zihinsel süreçlerinin bilimsel yöntemler kullanarak incelenmesi olarak tanımlanabilir.

Psikoloji Biliminin Amaçları: Psikoloji alanında bir araştırma yürütülürken insan davranışlarını ve zihinsel süreçlerini tanımlamak, açıklamak, tahmin etmek ve vardığımız sonuçlardan yararlanarak insanlık yararına düzenlemeler yapmak isteriz.

Psikoloji Biliminin Alt Alanları: İnsan davranışlarındaki çeşitlilik, insanın çeşitli yönleri üzerine uzmanlaşmış alt alanların oluşumu gerekli kılmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır:

• 
  Gelişim psikolojisi: İnsanların yaşamları boyunca bilişsel, duygusal ve sosyal olarak nasıl değiştiğini anlamak ve açıklamak amacını taşır.
  
• 
  Deneysel psikoloji:  Psikolojiye doğa bilimleri gözlüğüyle bakar ve onu bilimsel yöntem yardımıyla anlamaya çalışır.
  
• 
  Sosyal psikoloji: İnsanların tavır ve davranışlarını belirleyen sosyal etmenleri ve küçük gruplar içerisindeki davranışlarını ve etkileşimlerini inceler.
  
• 
  Endüstri ve örgüt psikolojisi: Bireyin çalışma ortamı içerisinde ki davranışlarını, bunları etkileyen etmenleri ve daha sağlıklı bir çalışma ortamı için yapılabilecek kurumsal düzenlemeleri inceler.
  
• 
  Klinik psikoloji: Psikolojik kökenli sorunları olan bireylerin bu sorunlarının çözümünde yardımcı olmak amacını taşır.
  
• 
  Bilişsel psikoloji, dil, hafıza, öğrenme, duyum ve algı gibi belirli süreç ve işlevleri inceler.
  

Bu temel alt alanların dışında, bir ya da bir kaç alanının kesişiminden ortaya çıkan ve insan davranışının çeşitli boyutlarını irdeleyen trafik psikolojisi, okul psikolojisi, spor psikolojisi, eğitim psikolojisi, sağlık psikolojisi gibi alt alanlar da bulunmaktadır.

Bir alt alanda uzmanlaşmak ve bu unvanı kullanmak, lisans eğitimini tamamladıktan sonra, ilgili alanda en az yüksek lisans derecesi elde etmekle mümkündür.

(Psikologlar normal insan davranışlarıyla ilgilenirler. Ülkemizde psikolog olmak için 4 yıllık lisans eğitimini tamamlamak gerekiyor. Bir alt alanın uzmanı olabilmek için ise en az yüksek lisans eğitimi görmek gerekiyor.)

(Psikiyatristler organik kökenli normal dışı davranışların tanı ve tedavisinde uzmanlaşmışlardır. Psikiyatrist olabilmek için 6 yıllık tıp fakültesini bitirip doktor olduktan sonra psikiyatri alanında uzmanlık eğitimi almak gerekiyor.)

Psikolojinin Ana Akımları

Psikolojinin kuruluşu ve Wilhelm Wundt (1832-1920)

Psikoloji biliminin kurucusudur. Wundt, 1879 da Almanya’nın Leipzig kentinde ilk psikoloji laboratuvarını kurmuş, ilk psikoloji dergisini yönetmiş ve deneysel psikolojiyi bir bilim olarak başlatmıştır. O yıllarda, dünyanın çeşitli yerlerinde psikolojinin bir bilim olarak kuruluşu, bu laboratuvarda yetişmiş araştırmacı ve öğrenciler tarafından gerçekleştirilmiştir.

Wundt tarafından incelenen duyum, algı, dikkat, heyecan gibi konular psikoloji biliminin temel çalışma alanlarını oluşturmaktadır. Wundt’un çalışmalarının önemli bir kısmı Psikofizyoloji ile ilgilidir. Ancak Wundt insan bilincinin içe bakış yöntemiyle incelenmesi ile de ilgileniyordu. Amacı bilinç süreçlerinin en temel parçalarını analiz etmek, bu parçaların nasıl düzenlendiklerini belirlemek ve bu düzenlemeleri yöneten birleşme yasalarını ortaya koymaktı. Yüksek seviyeli zihinsel süreçlerin incelenemeyeceğini savunuyordu.

Herman Ebbinghaus (1850-1909)

Öğrenme ve hafıza konularını deneysel olarak inceleyen ilk psikologdur. Öğrenme akılda tutma ve çağrışımları incelemek için anlamsız heceler ile diziler oluşturarak çalışmış ve geliştirdiği bu teknik ile bu alanda bir devrim yaratmıştır. 1885 yılında “Bellek Üzerine” adlı kitabı yayınlanmıştır.

Onun çalışmaları Wundt’ un fizyolojik temelli yaklaşımına ve yüksek seviyeli zihinsel süreçlerin incelenemeyeceği görüşüne karşı olmuştur.

Yapısalcılık ve Edward Titchener (1867-1927)

Yapısalcılık yaklaşımı, insanın bütün zihinsel tecrübelerini basit unsurlar veya olayların birleşimi olarak alınabileceğini savunur. Doktorasını Wundt’un yanında yapan Titchener Amerika’da ki Cornell üniversitesine gitmiş ve psikoloji biliminin Amerika’da gelişmesine öncülük etmiştir.

Wundt’ tan çok etkilenen Titchener onun bilinç üzerine olan görüşlerini daha çok önemsemiştir. Ona göre psikolojinin asıl görevi, basit bilinçli deneyimlerin yapısını keşfetmek veya bilinci kendini oluşturan parçalarına ayırarak incelemekti.

İşlevselcilik ve William James (1842-1910)

İşlevselcilik, zihin ne yapar veya nasıl çalışır sorusunu incelemeyi önemli bulmuştur. Zihni gerçek dünyada pratik sonuçları olan işlevleri açısından araştırmışlardır. İşlevselliğe verdikleri önem ve teknik olarak testlerin kullanılabilmesine izin vererek uygulamalı psikolojinin doğmasına neden olmuşlardır.

Endüstri ve Örgüt Psikolojisi ve Klinik Psikoloji alanları bu hareketin içinden doğmuştur.

William James, Wundt ve Titchener’i eleştirerek, ilişkilerden arınmış, saf duyum atomlarıyla zihnin anlaşılamayacağını savunmuşlardır.

Davranışçılık ve John B. Watson (1878-1958)

Psikolojinin bilinç, ruh gibi kavramlardan uzaklaşıp nesnel ve somut şeyler üzerinde çalışması gerektiğini söylemiştir. Doğrudan gözlenemediği için zihni bir kara kutu olarak ele almışlardır ve incelenemez olduğunu varsaymışlardır. Onlara göre incelenmesi gereken gözlenebilir ve ölçülebilir davranışlardır. Watson’a göre insan dünyaya yalnızca basit reflekslerle gelmekte ve tüm özelliklerini yaşadığı çevre içerisinde, klasik koşullanma ile edinmektedir.

Gestalt Ekolü

Almanca “bütün”, ”biçim” gibi anlamlara gelmektedir. Wundt’ un yapısalcılığın ve davranışçılığın zihni parçalara ayırarak inceleme anlayışına karşı çıkmışlardır. Onlara göre yaşantı öğelerine bölünemez. Yaşantıyı incelerken öğelerin ilişkileri ve etkileşimleri dikkate almalıyız.

Psikanaliz ve Sigmund Freud (1856 –1939)

Aslında bir nörolog olan S. Freud, klinik çalışmaları sonucunda “Psikanaliz” adı verilen bir tedavi tekniği geliştirmiştir. O, insanın farkında olmadığı ve aslında davranışlarını yönlendiren bir bilinçaltı olduğunu söyleyerek insanın akıl ve mantıktan oluşmadığının altını çizmiştir.

Hümanistik Psikoloji

Hümanistik yaklaşıma göre, insanlar kendi varoluşlarının bilincinde olan, doğal olarak iyiye yönelen ve seçim yeteneğine sahip varlıklardır. Bu yaklaşım gelişiminde C. Rogers “danışan merkezli tedavi” denilen psikoterapi yöntemini ortaya atmıştır.

Evrimsel Psikoloji

Bazı davranışların ve zihinsel süreçlerin kökenlerini araştırarak bunların evrim sürecinde ne gibi uyumsal üstünlükler sağlamış olabileceğini incelemektedir.

Bilişsel Psikoloji

Davranışçılığın bir eleştirisi olarak ortaya çıkmıştır. Davranışçı yaklaşımın zihni bir kara kutu olarak ele alıp inceleme dışı bırakması, bu eleştirilerin temel kaynağı olmuştur.

Bilişsel yaklaşım, insan zihnini modelleme ihtiyacı duymuş ve bilgisayar metaforunu kullanmıştır.

Günümüzde psikolojinin ana akımı olarak bilişsel psikolojinin etkileri sürmeye devam etse de, kimi araştırmacılar bu yaklaşımın davranışçıların kara kutusunun yerine, boş kafalı bir işlemci koyduğunu ancak insan zihninin bundan ibaret olmadığını söylemektedirler.

• 
  Herman Ebbinghaus => Wundt’ u eleştirmiş
  
• 
  Edward Titchener => Wundt’ tan etkilenmiş
  
• 
  İşlevselcilik William James => Wundt ve Titchener’i eleştirmiş.
  
• 
  Gestalt Ekolü => Wundt, yapısalcılık ve davranışçılığı eleştirmiş.
  
• 
  Hümanistik => Psikodinamik ve davranışçıları eleştirmiş.
  
• 
  Bilişsel yaklaşım => Davranışçı yaklaşımı eleştirmiş.