Istanbul Üniversitesi Matbaası

Yeni Teknikler Yeni Etik Sorunlar; 1960 Yıllarından Sonra

1945-1965 yılları arasında tıptaki hızlı deği­şiklikler antibiyotikler, antihipertansifler. antipsikotikler, kanser ilaçları kullanıma girdi. Başarılı kalp ve beyin ameliyatları yapılmaya başlandı. Yaşam destek makineleri, diyaliz makineleri, kalp pilleri ve ventilatörler keşfedildi. Böylece hekimlerin eline hastalıklarla mücadelede o güne kadar hiç sahip olmadıkları kadar “silah” geçti. Bilimsel araştırmalar arttı, insanlar adeta deney malzemesi olarak görülmeye başlandı. Bütün bu gelişmeler hekimlerin daha etkili ça­lışmasını sağlarken onlara karşı var olan geleneksel güveni tekrar sarstı.

DNA'nın keşfi (25 Nisan 1953 ), Böbrek Nakli (23 Aralık 1954), Oral Kontraseptifler (Mayıs 1960), Kronik Hemodiyaliz Tedavisi (9 Mart 1960), Kalp Nakli ( Aralık 1967) hekimlerin o zamana kadar düşünemeyecekleri yeni ahlaki sorunları da beraberinde getirdi. Uyulması gereken ahlaki kurallar yetersiz hale gelmişti. Bu yaşananlar sonucu 1960'ların başında bir grup bilim adamı sessizliklerini bozdu ve tıp biliminin o gün için geldiği noktada karşılaşılan etik problemlerin geleneksel bilgiler ve kurallarla çözümlenemeyeceğini, bu yüzden yeni görüşlere ve yeni oluşumlara şiddetle ihti­yaç duyulduğunu dile getirdiler. Bu konudaki sorunların tartışıldığı büyük toplantılar düzenlendi. 8-10 Eylül 1960’da New Hampshire’da “Modern Tıptaki Büyük Meseleler” , 27-30 Kasım 1962 de Londra'da “İnsan ve Geleceği”, 5-8 Ocak 1965 de Minnesota'da “Gene­tik ve İnsanın Geleceği”, 1966 da Oregon'da “Yaşamın Kutsallığı” , 1967 de “İnsan Aklı” başlık­lı konferanslar düzenlendi. Bu konferanslara aralarında Nobel ödülleri sahiplerinin de bu­lunduğu tıp ve sosyal bilimlerin bir çok sahasından bilim insanı katıldı. Bu yıllarda özellik­le felsefeci, teolog ve hukukçular tıp etiği sahasında orijinal görüşler ve eserler ortaya koy­maya başlamışlardı. Bu toplantılardaki ortak düşünce hep aynı idi “Tıbbın ahlaki alandaki sorunları hekimlerin kendi birikimleriyle çözülemeyecek kadar karmaşıklaştı. Başka sahalardaki düşünür ve bilim adamları tıp etiğine girmeli”.

Tıp etiği çalışmaları bu şekilde geniş katılımlı hale gelip tartışılırken , getirilen çözümler de ortak kararlar halinde saptanıyor ve hekimlerin uyması gereken kurallar oluşuyordu. İnsanlar üzerinde araştırma yapmanın kuralları da 1964 yılında saptandı. Dünya Tabipler Birliği “İnsan Üzerinde Yapılan Tıbbi Araştırmalar için Etik Prensipler” hazırladı. Bu prensipler Haziran 1964’de Finlandiya’nın Helsinki şehrinde Dünya Tıp Birliği’nin (WMA) 18 inci Genel Kurulu’nda kabul edilmiştir. Helsinki’de yapılan toplantıda bu kurallar devletlerin imzasına açıldı. “Helsinki Sözleşmesi” dediğimiz bu kuralların ilk maddeleri şöyle ;

Madde 1- Hekime düşen görev insanlığın sağlığını korumak

Madde 8- Tıbbi araştırmalarda tüm bireylere saygı gösterilmesi ve ahlaki standartlara uyulması zorunluluktur.

Temel ilkeler

--İnsan deneklerin yaşamını, sağlığını, onurunu korumak tıbbi araştırmalara katılan hekimlerin görevleridir.

Helsinki Sözleşmesi Dünya Tıp Birliği’nin Tokyo’da Ekim 1975’deki 29. toplantısında, Venedik’teki Ekim 1983’deki 35. toplantısında ,Hong Kong’daki Eylül 1989’daki 41. toplantısında, Somerset West’teki Ekim 1996 tarihindeki 48. toplantısında geliştirilmiştir. Bu metin Edinburg’ta Ekim 2000’deki 52 inci genel kurulunda ve 2002 de geliştirilmiştir.

Bu kurallar klinik araştırma yapanlar için “Anayasa” niteliğinde değer olarak kabul edilir.

Türkiye Cumhuriyeti bu sözleşmeye uymayı 1993 yılında kanunlaşan “İlaç Araştırmaları Hakkında Yönetmelik” in 8. maddesinin a bendine göre zorunlu kılmıştır.

“Tıp Etiği' sözcüğünün yerine 1970 lerden sonra bu sözcükle değişimli olarak bir başka kelime Biyoetik (Biyoloji ve tıp sahası) kullanılmaya başlandı. Biyoetik; tıp ve biyoloji bilimlerinin etik (veya) ahlaki boyutunu çalışır. Amacı; tıbbi etik sorunları tanımak, bu konuda tartışmak, etik değerleri, etik ilkeleri saptamak, bu konuda bilgi vermek, etik sorunları analiz ederek çözümlemenin sistemini hazırlamak, standartlar getirmek. Bu şekilde hazırlanan kurallar bir çok tıp uygulamalarında yol gösterici hatta uygulanması zorunlu hukuk kuralları haline gelmiştir.