Istanbul Üniversitesi Matbaası

TEDAVİ YOLLARI

Olağanüstü Güçlerle Tedavi

Hastalık sebeplerini dikkate alarak tedavi etmek bir mantık gereğidir. Ne var ki, hastalıkların gerçek sebeplerini bulabilmesi için insanoğlunun binlerce yıl yol alması gerekecekti. Ruhların, cinlerin ve tanrıların hastalık yaptığı inancı yine onlardan tedavi için medet ummayı gerektiriyordu. Mezopotamya’da Asipu (Ashipu) adı verilen din adamları dualar okuyarak ve büyü yaparak hastalığa neden olan cinleri hastanın bedeninden uzaklaştırıp tedavi ederdi. İnsanları koruyan tanrılardan, hekimlerin koruyucusu Gula ve eşi Ninurta’ya; başı köpek kafası olarak temsil edilen şifa verici tanrıça Bau (Ninisinna)’ya; Asurlu tıp tanrısı Nabû’ya; her tür hastalığı yenme gücü olduğuna inanılan Babil’in Marduk’una yakarılırdı. Ninazu’nun oğlunun amblemi bir âsâ ve yılan idi. Asur ve Babil tıbbında tanrıların ve büyünün önemli yeri vardı.

Mısırlılar tanrı ve tanrıçalarının aynı zamanda şifa verici özellikleri olduğuna inanırdı. Aslan başlı tanrıça Sekhmet adına inşa edilen tapınaklarda din adamları hasta tedavi ederdi. Şahin başlı olarak temsil edilen sağlık tanrısı Horus, güneş tanrısı Osiris ile ay tanrıçası İsis’in oğluydu ve bunlar üçlü inanışı oluşturmuştu. Horus’un gözü anlamına gelen ve R harfine benzeyen hiyeroglifin şekli sonsuz doğurganlığı, vücudun dokunulmazlığını ve ileri görüşlü olmayı temsil ederdi. Bu şekil kötülüklerden korunmak istenen şeyler üzerine çizilir ve muska olarak taşınırdı. İskenderiye’de tıp öğrenimi yapan Romalı hekim Galen bu şekli mistik bir işaret olarak hastanın telkinle tedavisinde kullandı. Ortaçağ’dan itibaren Avrupa’da ve Fransızca’nın etkisi ile 19’uncu yüzyıldan itibaren Türkiye’de ilâç reçetelerinde kullanılan ve “alınız” anlamına gelen “recip-recipez” kelimesinin kısaltması olan Rp’nin ilk harfinin aynı geleneğin devamı olduğu ileri sürülmektedir. Kahun, Ebers ve Smith papirüslerinde çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılan sihirli formüller, semboller ve büyülerin yanı sıra, dahili, kadın-doğum, göz, kulak ve diş hastalıklarının tedavileri ile yara, kırık-çıkık ve urların ameliyatı ile ilgili bilgiler yer alır.

Hitit tıbbında sihir/büyü ile tedavi yaygındı. Hastalığın keçi, koyun gibi bazı hayvanlara büyüyle aktarma geleneğinin izleri günümüzde “günah keçisi” tabirinde yaşıyor. Bazen hastalıklar büyü ile başka insanlara, ya da oklara aktarılarak düşmanlara atılırdı. Din adamı hastanın yanından bir kuş uçurarak da hastalığı uzaklaştırmaya çalışırdı. Hastanın tedavisine birtakım sözler ve hareketlerle (ritüellerle, ayinlerle) başlanırdı. Örneği, iki kap su yedi kere akar suya dökülür, bu akar sudan ikişer kere yedi çakıl taşı toplanır ve bir su kabına aktarılırdı. Salgın hastalıklar büyü ve dua ile toplumdan uzaklaştırılmaya çalışılırdı. Hükümdar II. Mursili’nin (M.Ö. 1375-1335), babasının işlediği günah sebebiyle ortaya çıktığına inandığı ve yıllarca sürerek kitleleri yok eden veba salgınını durdurması için Hatti ülkesinin Fırtına Tanrısına yazdığı veba duası insanoğlunun ilk edebi metinlerinden biridir. Eski Hint uygarlığının kutsal veda metinlerinde de büyüyle tedavi örnekleri yer alır.

Yunan hekimliğinde Asklepion adı verilen mabetlerde hastalara ayinler düzenlenir; hastaya telkinlerde bulunulur; morali ve tedavi olacağına dair inancı pekiştirilirdi. Hasta bedenini ve ruhunu temizleyip arıtmak için yıkanır, beyaz bir örtüye sarılır, koyun veya horoz kurban eder, dua eder, daha sonra uykuya yatardı. Rahip-hekim (Asklepiad) hastanın rüyasında göreceğini telkin ettiği tanrı Asklepios’un tavsiyesini yorumlar ve izlenecek tedaviyi belirlerdi. Asklepios’u temsil eden kutsal hayvanlar olan yılan, köpek ve horoza hasta uzuvlar yalatılır ve ısırtılırdı. İyileşen hastalar Asklepios’a adak sunular bağışlardı. Mermer ya da madenden (bakır) levhalara hastanın ve hastalığının adı, tedavi yöntemi, tedavi edilen organın şekli yontulur ve bunlar şükran ifadesi olarak mabedin duvarlarına asılırdı. Bu levhaların da hastalar üzerinde telkin edici etkisi olurdu. Asklepios kültü Hıristiyan inancı içinde varlığını sürdürdü ve mucizevî şifa verici özelliği Hz. İsa’ya aktarıldı.