Ixtisas: Yerquruluşu, torpaq və şəhər kadastrı Fənn: Ərazinin mühəndis təchizatı Müəllim: Məmmədova Aygül Mustafa qızı Kurs: II

Mövzu-4 AVTOMOBİL YOLU, TƏSNİFATI, DƏRƏCƏLƏRİ.

PLAN VƏ PROFİL

PLAN

1.Avtomobil yolunun təyinatı

2Avtomobil yollannın təsnifatı

3. 
   Yol hərəkəti haqqında Qanunlar
   
4. 
   Yolun əsas elementləri
   
5. 
   Uzununa profil
   
6. 
   Eninə profil
   

Avtomobil nəqliyyatı ölkənin digar nəqliyyat növündən özünün mobil olması, yük və sərnişinləri lazımı yerlərə birbaşa çatdıra bilməsi, yüksək manevr qabiliyyəti kimi xüsusiyyətləri ilə üstünlük təşkil edir. Qısa məsafələrdə avtomobil nəqliyyatı daha sərfəlidir. Avtomobil nəqliyyatma olan tələbat yüksək keyfiyyətli avtomobil yollarmm layihələndirilməsi və tikilməsi vəzifəsini qarşıya çıxarır. Müasir avtomobil yolları avtomobillərin sürətli və təhlükəsiz hərəkətinə təminat yaratmalıdır, sürücünün yol şəraitini psixofizioloji qavramasını nəzərə almalıdır. Avtomobil yollarınm layihələndirilməsində həmçinin ətraf mühitin qorunması məsələləri geniş yer tutur.

•Avtomobil yollan təsərrüfatda və mədəni həyatda təyinatma görə aşağıdaki kimi təsnifatlandırılır:l)Dövlət əhəmiyyətli maqistral yol; 2) Vilayət əhəmiyyətli magistral yollar; 3) Rayon əhəmiyyətli yollar; 4) Kıırort yolları; 5) Köməkçi yollar; 6) Şəhər yolları və küçələri; 7) Sənaye və kənd təsərrüfatı yolları. Əhəmiyyətinə görə avtomobil yolları 5 dərəcəyə (kateqoriya) bölünür: və II-dövlət əhəmiyyətli; III-vilayət əhəmiyyətli; IV-V-rayon əhəmiyvətli; V- yerli təsərrüfat əhəmiyyətli.

Hər bir dərəcə yolun elementlərini yolda təhlükəsiz hərəkətin tələblərini təmin etmək məqsədi ilə hesablayırlar.

Avtomobil yollarında təhlükəsiz hərəkəti tənzimləmək üçün 3 iyul 1998- ci ildə Azərbaycan Respublikasının "Yol hərəkəti haqqında" qanunu qəbul edildi. 8 fəsildən ibarət "Qanunda" ümumi müddəalar, yol hərəkətinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, nəqliyyat vasitələrinin yol hərəkətİBjı buraxılması, nəqliyyat vasitələrini idarə etmək hüququ, yol hərəkəti qaydalan, yol hərəkəti qaydalannm pozuntuları, yol hərəkəti təhlükəsizliyinə nəzarət və yekun müddəalar öz əksini tapmışdır. Qeyd edək ki, yol hərəkəti pozuntularını azaltmaq məqsədi ilə müntəzəm olaraq cərimələrin səviyyəsini artırırlar.

09 sentyabr 2000-ci ildə Azərbaycan Respublikasmın "Avtomobil yolları haqqında yeni qanunu" qəbul edildi ki, burada Respublikanm avtomobil yollarmm inkişaf planından bəhs edilir. Son illər respublikamızm keçmiş yollarmın çox intensiv yenidənqurulması həyata keçirilir.

•İki məntəqə arasında ən qısa avtomobil yolu onları birləşdirən düz xət("hava xətti") sayılır. Lakin buna relyetın elementləri, qiymətli torpağların olması və digər səbəblər əngəl törədir. Bu da öz növbəsində avtomobil yolunun qınq xətt şəklində layihələndirilməsi ilə nəticələnir. Hərəkətin təhlükəsizliyi və rəvan olması üçün yolun qırılma yerlərində əyrilər nəzərdə tutulur.

Yolun əsas elementləri: •TRASSA- yol oxunun yer üzərindəki izidir, fəza xəttdidir. •Uzunluq əmsalı (inkişaf əmsalı)- yolun həqiqi uzunluğunun hava xəttinin uzunluğuna nisbətidir

•Yolun planı-yol trassasımn kiçildilmiş miqyasda üfqi proyeksiyasınm qrafıkii ifadəsidir.

•Döngə bucağı-trassanm istiqamətinin dəyişilmə yerləri.

Α – döngə bucağının qiyməti; R- əyrinin radiusu

B-bissektisa; T -tangens; K -əyri

Döngə bucağının elementləri:

T= R

B= R (sec -1 )

K=

D=2T-K (təshih).
Rahatlıq üçün əyrinin elementlərini hazır cədvəllərdən radiusun 1m qiymətinə və döngə bucağına görə təyin edirlər.

Əyrinin başlanğıc (ƏB), orta (ƏO) və son (ƏS) nöqtələrinə əyrinin baş nöqtələri deyilir. Baş nöqtələrin piket vəziyyətlərini təyin etmək üçün aparılan hesabatlar əyrinin bölgüsü adlanır. Hesabatın sonunda yoxlama zamanı əyrinin son nöqtəsinin piket vəziyyətlərinin qiymətlərində 5sm fərqə icazə verilir. Əyrinin bölgüsünün hesabatını xüsusi qəbul edilmiş “Döngə bucaqları, əyrilər və düz xətlər cədvəlində” yerinə yetirirlər.

Trassam yer üzərində ölçdükdə tangenslər üzrə ölçürlər və bu zaman yanlışa yol verilir, çünki qırıq xətt əyri xəttdən uzun almır. Bu səhvi ləğv etmək üçün təshih (D) nəzərə alınmalıdir. Rahatlıq üçün əyrinin elementlərini hazır cədvəllərdən təyin edirlər.

Uzunluq profili

•Yol oxunun şaquli müstəvidə açılmış proyeksiyasına UZUNLUQ PROFİLİ deyilir və yolun hissələrinin mailliyini xarakterizə edir. Yolun uzununa mailliyi (İ) avtomobil yolunun vacib nəqliyyat göstəricilərindən birisidir.Yer səthinin təbii mailliyi çox vaxt avtomobilin effektli istifadəsi üçün yaramır, ondan çox olur. Belə olduqda yer səthinin qruntunu kəsirlər (qazırlar) və ya oraya torpaq tökürlər. Belə hissələr uyğun olaraq "QAZMA" və "TÖKMƏ" adlanır. Qazmanm dərinliyini və ya tökmənin hündiirlüyünü ifadə edən kəmiyyətə işçi yüksəklik qiyməti deyirlər

h_işçi = H_qırmız - H_qara

H_qırmızı - layihə xəttinin yüksəklik qiyməti (torpaq yatağının qaşı): H_qara - yer səthimin yüksəklik qiyməti.

•Uzunluq profilində layihə xəttinin qırılma yerlərini şaquli əyrilərlə yumşaldırlar. Şaquli əyrilər qabanq və çökək növlü olur.

Uzunluq profili xüsusi tələblər əsasında tərtib olunur. Əyaniliyi qabartmaq üçün şaquli miqyası üfuqi miqyasdan 10 dəfə böyük qəbul edirlər. Əsas miqyas: şaquli- 1:500 _r dağlıq relyefdə 1:200 üfuqi - 1:5000; 1:2000

Uzunluq profilində həmçinin qrunt şəraiti (geoloji kəsiklər) göstərilir (surt quyularm məlumatları), burada şaquli miqyas 1:50 qəbul olunur. Uzunluq profıli əsasən millimetrlik kağızda çəkilir.

Avtomobil yolunun, onun qurğu və avadanlıqlarmm, qrunt istifadəsi üçün torpaq karxanalannm yerləşməsi üçün ayrılan zolağa təhkim zolağı deyilir və yolun dərəcəsindən asılı olaraq belə qəbul olunur: I-39m; II-28m; III-22m; IV-19m; V-18m

•Yolun oxuna perpendikulyar olan yol kəsiyinə EN PROFİLİ deyilir.

.

B-gediş hissəsi; b-hərəkət zolağı; a-çiyin; 1-yol geyimi; 2-gediş hissəsinin qaşı;

3-torpaq yatağı(tökmədə); 4-torpaq yatağının qaşı; 5-siqnal dirəkləri; 6-boru; 7-torpaq yatağının kənarı; 8-təhkim zolağı; 9-üfüqi nişanlama xətti.

Avtomobil hərəkət edən yol səthinin zolağına gediş hissəsi deyirlər. Gediş hissəsində yol geyimi qurulur. I dərəcəli yolda hər hərəkət istiqaməti iiçün aynca gediş hissəsi olur və onların arasmda təhlükəsizlik üçün ayırıcı zolaqyerləşdirilir. Gediş hissəsinin yanlanna ÇİYİN deyilir. Çiyin və ayırıcı zolağ boyu bəriktmə zolağı olur. Gediş hissəsini yer səthindən lazımı səviyyədə yerləşdiımək üçün TORPAQ YATAGI tikilir. Torpaq yatağmdan suyu kənar etmək üçün KÜVET qurulur. Torpaq yatağı üçün istifadə olunan qrunt yerlərinə REZERV (ehtiyyat) deyilir. İstifadə olunmayan artıq torpaq (qrunt) yola paralel tökülür (kavalyer). Torpaq yatağmın yaxşı hamarlanmış yanlarına yamac deyilir. Torpaq yatağının kənar xətlərinə yatağın qaşı, qaşlar arası məsafə- torpaq yatağınm eni adlanır. Yamacın malliyi maillik əmsalı ilə (l:n) ifadə olunur, müəyyən tələblərə görə 1:1,2-5- 1:6 və əsasən 1:1,5 götürülə bilər. Yağış və qar sularmm qazmaya axmasınm qarşısmı almaq üçün kavalyerlə qazmanın yamacı arasmda BANKET qurulur. Banket üçbucaq kəsikli olur, hündürlüyü 0,6m-ə qədər, səthinin mailliyi 20-40%o götürülür; onun yamacmm oturacağı qazmanm qaşından lm aralı olmalıdır. Banket və kavalyer arasmda banket arxası qanov çəkilir (h-0.3m)

Kənd Təsərrüfatı Yolları

Təsərrüfat daxili yollar yanaşma yolları ilə birgə (bir təsərrüfata xidmət edən) k/t yollarr adlanır. Təsnifatı:

1) təsərrüfatlar arası; 2) təsərrüfat daxili

IV-V dərəcəli yol kimi layihələndirilir.

Təsərrüfatdaxili yollar bölünür. təsərrüfat mərkəzini, briqada, ferma və s., həmçinin onların arasında, malikanə daxili (qəsəbə yola); çöl (tarla) yolu; digər yollar.

Çöl (tarla) yollan 2 qrup olur: daimi və müvəqqəti.

Tarktor yollan tırtıllı texnikamn intensiv hərəkəti olan yerlərdə aynca torpaq yatağında layihələndirilir. Böyük çay keçidlərində və qiymçətli k/t torpaqlarmda traktor y^olunu əsas yol ilə birləşdirmək olar. Traktor yollan əsasən 1 gedişli qəbul olunur, görkəm məsafəsini təmin etmək üçün və intensivliK 20 traktor/saatdan çox olsa, 2 gedişli layihələndirilir. Hərəkət zolağmın eni 3,5-5,5 m, torpaq yatağının eni 4,5-5,5 m olur; 2 tərəfli hərəkətdə torpar yatağının eni 8- 10 m olmalıdır. R_min = 100m, çətin şəraitdə 15-30 m ola bilər, i=40%_o enişdə isə lmax =60%_o 'çətin hallarda l_max =80%_o və l_max =100%o qəbul oluna bilər.

Uzun məsafəli və i=60%_o yol sahələrində hər 500 m-dən bir üfüqi və ya i- 20% olan və uzunluğu traktor qatan qədər meydança qurulur.

En profil «sıfir» otmetkasmda qəbul olunur, yol geyimi təbii qrunt və ya skelet əlavələri ilə yaxşılaşdınlan qrantlardan düzəldilir.

Dönmə bucağı (dər.)	Tangens T	Əyrinin uzunluğu K	Domer D=2T-K	Bessintrisa E
1	8,73	17,45	0.01	0,04
3	26,19	52,36	0,02	0,34
5	43,66	87,27	0,05	0,95
7	61,16	122,17	0,15	1,87
9	78,70	157,08	0,32	3,09
11	96,29	191,99	0,59	4,63
13	113,94	226,89	0,99	6,47
15	131,66	261,80	1,52	8,63
17	149,45	296,71	2,21	11,11
19	167,34	331,61	3,07	13,91
21	185,34	366,52	4,16	17,03
23	203,45	401,43	5,47	20,49
25	221,70	436,33	7,07	24,28
27	240,08	471,24	8,62	28,42
29	258,62	506,15	11,09	32,90
31	277,33	541,05	13,61	37,94
33	296,21	575,96	16,46	42,95
35	315,30	610,87	19,73	48,53
37	334,60	645,77	23,43	54,49
39	354,12	680,68	27,56	60,85
41	373,89	715,59	32,19	67,61
43	393,91	750,49	37,33	74,79
45	414,21	785,40	43,02	82,39
47	434,81	820,30	49,32	90,44
49	455,73	855,21	56,25	98,95
51	476,98	890,12	63,84	107,93
53	498,58	925,02	72,14	117,40
55	520,57	959,93	81,21	127,38
57	542,96	994,84	91,08	137,89,
59	565,77	1029,74	101,80	148,96
61	589,05	1064,65	113,45	160,59
63	612,80	1099,56	126,04	172,83
65	637,07	1134,46	139,68	185,69
67	661,89	1169,37	154,41	192,20
69	687,28	1204,28	170,28	213,41
71	713,29	1239,18	187,40	228,33
73	739,96	1274,09	205,83	244,00
75	767,33	1309,00	225,66	260,47
77	795,44	1343,90	246,98	277,78
79	824,34	1378,81	269,87	295,97
81	854,08	1413,72	294,44	315.09