Ixtisas: Yerquruluşu, torpaq və şəhər kadastrı Fənn: Ərazinin mühəndis təchizatı Müəllim: Məmmədova Aygül Mustafa qızı Kurs: II

f_v- f₀ v-sürət; f₀ -50 km/saat sürətinə qədər olan diyirlənməyə müqavimət əmsalı;

f_v - həmçinin v>50 km/saat qiymətlərində

Avtomobilin hərəkətinə hava mühitinin aerodinamik müqaviməti ön tərəfdən olan, havanın avtomobilə sürtünməsindən, avtomobilin arxasında, təkərlərin yanında və avtomobilin altında havanın burulğanlığına sərf olunan gücdən, radiator və kapotaltı məkandan keçən havanın müqavimətinin cəmindən yaranrır. Havanın qeyri bərabər axarlılığının və burulğanların yaranmasının təsirindən avtomobilə havanın təzyiqi qeyri-bərabər paylanır-yüksək təzyiqli və alçaq təzyiqli zonalar əmələ gəlir. Havanın müqaviməti sürətdən asılı olaraq artdığı üçün onun qiymətini azaltmaq məqsədi ilə avtomobilləri axımlı layihələndirirlər.

Yolda müəyyən yüklü və texniki vəziyyətli tək avtomobillər bir istiqa- mətdə hərəkət edərək nəqliyyat axını yaradır. Yolun elementlərini təylin edərək müəyyən bir vaxt ərzində yolun en kəsiyindən keçən avtomobillərin miqdarı əsas götürülür. Yolun en kəsiyindən bir saat və ya gün (sutka) ərzində keçən avtomo- billərin miqdarına hərəkətin şiddətliyi (intensivlik) deyilir- avt/gün və ya avt/saat.

Yoldan keçən müxtəlif tip avtomobillərin miqdarını xarakterizə etmək üçün faktiki hərəkət şiddətini minik avtomobillərinin ekvivalent miqdarı ilə əvəz edirlər. Bunun üçün çevirmə əmsallarından istifadə olunur:

Minik avtomobilləri üçün əmsal- 1,0

Yük avtomobilləri üçün əmsal- 1,5+4,5

Motosikletlər üçün əmsal- 0,5

Avtoqatar üçün- 5,0+6,0

Hərəkətin intensivliyi il boyu dəyişdiyi üçün avtomobil yollarının layihələndirilməsi zamanı sutkalıq hərəkət şiddətliyinin il ərzindəki orta qiyməti qəbul edilir. Bəzi yollar üçün yüklənmənin çoxluğunu nəzərə almaq məqsədi ilə orta hərəkət şiddətliliyinin qiymətini 1,5 dəfə artıq götürürlər.

Avtomobillərin hərəkət təşkilini dəqiqləşdirmək üçün bunlan 4 əsas dərəcəyə bölürlər:

1) Ən az yükgötürmə qabiliyyətli- 1,0 tona qədər; 2) az yük götürmə qabiliyyətli- 1,0/2 ton; 3) orta yükgötürmə qabiliyyətli- 2/5 ton; 4) böyük yük- götürmə qabiliyyətli- 5 tondan çox.

Yollarda hərəkətin orta tərkibi təxminən belədir: avtobuslar-5/10%, yük maşınları- 70/80%, minik maşınları- 15/25%. Son illər minik maşınlarının yol hərəkətində miqdarının artması tendensiyası nəzərə çarpır.

Yolda hərəkətin şiddətliliyi ilə yolun dərəcəsi arasında aşağıdakı asılılıq vardır:

I-a dərəcəli yol-7000 avt/sutka qiymətindən çox

II-b dərəcəli yol-7000 avt/sutka

III dərəcəli yol-3000-7000 avt/sutka

IV dərəcəli yol- 1000-3000 avt/sutka

V dərəcəli yol-100-1000 avt/sutka

VI dərəcəli yol-100 avt/sutka qiymətinə qədər.

Hərəkətin təhlükəsizliyinin təminatının dərəcəsi yalnız yol trassasının müxtəlif elementlərinin ölçülərinə qoyulan tələblərin ödənilməsi ilə deyil, həmçinin bu elementlərin qarşılıqlı uyğunlaşmaları ilə təyin edilir. Bu səbəbdən, yol variantlarının müqayisəsi zamanı onları hərəkətin təhlükəsizliyinin təminatı dərəcəsinə görə qiymətləndirmək vacibdir.

Bu məqsədlə iki metod tətbiq edilir: 1) təhlükəsizlik əmsalı metodu, 2) qəzalıq əmsalı metodu.

Təhlükəsizlik əmsalı yolun müəyyən bir sahəsindəki minimal sürətin, bu sahəyə avtomobilin girişi zamanı aldığı maksimum sürətə nisbətinə deyilir. Hesabatın əsası kimi hərəkət sürətlərinin nəzəri qrafiki qəbul olunur. Mövcud yolda hərəkət sürətlərinin qiymətləndirilməsində eksperimental yolla alınmış sürətlər qrafiki istifadə oluna bilər. Hərəkətin sürətlərinin hesablanmış qrafikinə görə sürətlərin nisbətini təyin edirlər. Alınan nəticələr əsasında yolun uzunu boyu təhlükəsizlik əmsalının qiymətlərinin dəyişilmə qrafikini qururlar. Qrafikə görə yolun qorxulu sahələrini qiymətləndirmək üçün aşağıdakı şkalanı qəbul etmək olar:

Təhlükəsiz sahələr………….	> 0,8
Az təhlükəli sahələr…………	0,70,85
Qorxulu sahələr……………..	0,60,7
Çox qorxulu sahələr…………	 0,6

Qəzalıq əmsalı – yolun müəyyən bir sahəsində baş verə biləcək yol-nəqliyyat hadisələrinin miqdarının elə bir yol sahəsində onların orta miqdarının nisbətinə deyilir ki, bu yol sahəsi 2 hərəkət zolaqlı, hərəkət hissəsinin eni 7,5 m, düz xətli, üfqi, kələ-kötür örtüklü bərkidilmiş çiyinli nəzərdə tutulur. Qəzalıq əmsalını təyin etmək üçün kameral və çöl üsullarından istifadə olunur. Ən əlverişli üsul kameral üsuldur – yolun plan və profilinin analizinə əsaslanır.

Qəzalıq əmsalının təyini zamanı yol sahəsinin qorxulu olması dərəcəsi qəzalıq əmsalının yekun əmsalı ilə xarakterizə olunur ki, o da plan və profilin müxtəlif elementlərinin təsirini nəzərə alan xüsusi qəzalıq əmsallarının hasilinə bərabərdir: K_qəza = K₁·K₂·K₃…..K_n

Xüsusi qəzalıq əmsallarının qiymətləri aşağıda verilmişdir:

Hərəkətin şiddətliyi, avt/sutka…	500	1000	3000	5000	7000			>9000
K1……………………………….	0,40	0,50	0,75	1,00	1,30			1,90
Gediş hissəsinin eni, m…………	4,5	5,5	6,0	7,5	8,5
K2 – çiyinlər bərkidilibdir…...…	2,2	1,5	1,35	1,0	0,8
K2 – çiyinlər bərkidilməyibdir…	4,0	2,75	2,5	1,5	1,0
Çiyinlərin eni, m……………….	0,5	1,5	2,0		3,0
K3………………………….……	2,2	1,4	1,2		1,0
Uzununa maillik, %...................	20	30	50	70	80
K4………………………………	1,0	1,25	2,5	2,8	3,0
Əyrinin planda radiusu, m……..	≤50	100	150	200	400		1000			2000
				-300	-600		2000
K5………………………….……	10,0	5,4	4,0	2,25	1,6		1,25			1,0
Görkəm məsafəsi, m…….……	50	100	150	200	250		350			400	500
K6-planda………………..……..	3,6	3,0	2,7	2,25	2		1,45			1,20	1,0
K6 – profildə…………..……….	5,0	4,0	2,4	2,5	2,4		2,0			1,40	1,0
Körpülərin gediş hissəsinin yolun gediş hissəsindən fərqi, m		1m-dən az		bərabər	1 m çox					2 m çox
K7…………………….………..	6,0			3,0	1,5					1,0
Düzxətli hissələrin uzunluğu, km………………………………..	3	5	10	15	20		≥25
K8……………………………….	1,0	1,1	1,4	1,6	1,9		2,0
Yanaşma yolu ilə kəsişmənin tipi…………………..…………..	Müxtəlif səviyyədə		Müxtəlif səviyyədə, kəsilən yolda hərəkət şiddətinin ümüumi qiymətindən %-lə
			10		10-20					20
K9……………………………..	0,35		1,5		3,0					4,0
Bir səviyyədə kəsişmə, əsas yolda hərəkətin şiddətliyi, avt/ sutka………………………………....	≤1600		1600-3500		3500-5000					≥5000
K10……………………………..	1,5		2,0		3,0					1,0
Yanaşma yolu ilə bir səviyyəli kəsişmədə görkəm məsafəsi, m…	20	30-20		40-30	60-40					>60
K11……………………………...	5,0	2,5		1,65	1,1					1,0
Gediş hissəsində hərəkət zolağının sayı…………………………..	2	3	4 (ayırıcı zolaqsız)				4(ayırıcı zolaqlar)
K12…………………………….	1,0		1,5		0,8					0,65
Tikililərdən gediş hissəsinə qədər məsafə, m…………………	15-20 (yerli hərəkət zolaqlı)		6-10 (səki var)		5 (yerli hərəkət zolağı yoxdur)					5 (səki yoxdur)
K13……………………………	2,5		5,0		7,5					10,0
Yaşayış məntəqəsinin uzunluğu, km	0,5	1,0	2,0	3,0	5,0					6,0
K14……………………………..	1,0	1,2	1,7	2,2	2,7					3,0
Yaşayış məntəqələrinə yaxınlaşmanın uzunluğu, km……………..	0,2		0,2-0,6			0,6-1,0
K15……………………………...	2,0		1,5			1,2
İlişmə əmsalı…………………..	0,2-0,3		0,4			0,6			0,7		0,75
K16……………………………..	2,5		2,0			1,3			1,0		0,75
Ayırıcı zolağın eni, m………….	1		2	3		5			10		15
K17……………………………..	2,5		2,0	1,5		1,0			0,5		0,4