Jismoniy madaniyat nazariyasi va

4.Sport turlari bo’yicha federatsiyalarning jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishdagi faoliyatlari
Qaysi sport turi bo’lmasin, musobaqalarni tashkil qilish va o’tkazish faoliyatlari asosan sport federatsiyalari tomonidan amalga oshiriladi. Bunda musobaqa Nizomi, hakamlik ishlari asosiy o’rinda turadi. SHu tufayli mamlakatimizda 30 dan ortiq, sport turlari bo’yicha federatsiyalar tashkil etilgan. Xar bir federatsiyaning o’z Nizomi mavjud. Nizomlarda federatsiyalarning tarkibiytuzilishi, rahbar va xay’atini saylash, ish mazmuni vazifalari, moddiy mablag’lar kabi jihatlar aks ettirilgan.
Federatsiyalarning eng muhim vazifalariga musobaqa qoidalarini ishlab chiqish yoki o’zgartirishlar kiritish, musobaqalarning Nizomini tayyorlash, xakamlarning malakalarini oshirish, murabbiylarning faoliyatlarini o’rganish kabi talablar kiradi.
O’zbekiston sharoitida futbol, tennis, boks, shaxmat, kurash, sharqona yakkakurashlar va boshqa bir qator sport federatsiyalari o’z mustaqilligiga ega va o’z maqomlari bo’yicha faoliyat ko’rsatadi. Ular tashkiliy ishlar bo’yicha sport jamiyatlari bilan hamkorlik qiladi va Davlat jismoniy tarbiya va sport qo’mitasiga hisobot beradi.
Ta’kidlash joizki, bir qator sport federatsiyalari sport jamiyatlari tarkibidadir. Viloyatlardagi sport federatsiyalari ham sport jamiyatlari tarkibida faoliyat yuritadi va o’z Nizomlari asosida ish olib boradi.
Sport federatsiyalari tarkibiga asosan hakamlar va murabbiylar kengashi kiradi. Ular ham o’z faoliyatlarini aloxida va mustaqil ravishda yuritadilar. Xakamlar kengashi musobaqa qoidalarini ishlab chiqishi, bajarilishini doimiy nazorat qilish, yangiliklar kiritish bilan shug’ullanadilar. Musobaqalar asosan, avvaldan tuzilgan va tasdiqlangan Nizomlar asosida o’tkaziladi, ularning yakunlari federatsiya hay’atida ko’rib chiqladi va hisobot beriladi.
Murabbiylar kengashi ilg’or tajribalarni ommalashtirish, sportchilarning texnik va taktik mahoratlarini takomillashtirish, musobaqalarga tayyorgarlik kabi muhim masalalarni muhokama qiladi. Zarur muammolarni federatsiya hay’atiga tavsiya etadi.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekistonda boshqarish ishlariga jamoatchilik keng jalb qilinmokda. Demokratik tamoyillarni amalga oshirishda o’zini-o’zi boshqarish, bunda pullik xizmatlar, tijorat va ishlab chiqarish yo’llari bilan moddiy ta’minlashga imkoniyatlar yaratilmoqda. Bu soxada sport jamiyatlari, uyushmalari, Assotsiatsiyalar, jamg’armalar va boshqa jamoat tashkilotlari faol ishtirok etmoqdalar.
Sport jamiyatlari, uyushmalari va ular bilan bevosita aloqador bo’lgan tashkilotlar mustaqil faoliyat yuritish evaziga sportchilarning tayyorgarliklarini yaxshilash, ularning mahoratini oshirish, sport buyumlari va jihozlarini xarid qilish, sport inshootlarini kengaytirish, ta’mirlash kabi zarur ishlarni amalga oshirmoqda.
Bunday faoliyatlar, ayniqsa, «Dinamo» sport jamiyati, mudofaga ko’maklashuvchi «Vatanparvar» tashkiloti va boshqa sport jamiyatlari hamda tashkilotlarida yaxshi yo’lga qo’yilgan.
Respublikada jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishda sport jamiyatlari, ularning tarmoqlari, ayniqsa, jismoniy tarbiya jamoalari hamda ishlab chiqarish korxonalari, oliy o’quv yurtlari tarkibidagi sport klublarining hissasi tobora oshib bormokda.
Barcha toifalarda o’tkazilayotgan sport musobaqalarining aniq maqsad yo’lida tashkil etilishida hakamlar, murabbiylarning roli va mas’uliyatlari kengaymoqda.
Bir so’z bilan aytganda, sohani boshqarishda jamoatchilikka keng o’rin berish yaxshi samaralar bermoqda. Sport jamiyatlari, uyushmalari, sport klublari haqidagi Nizomlarni talabalar amaliy va mustaqil mashg’ulotlarda chuqur o’rganishlari lozim.

Talabalar bilimlarini mustaxkamlash va o’zlashtirishini nazorat etish savollari?.

1.Aholining jismoniy tarbiya va sportga bo’lgan ehtiyojlarini o’rganish to’g’risida?
2.«Ma’naviyat va ma’rifat» jamoatchilik markazi haqida tushuncha bering?
3.«Navro’z», «Mustaqillik kuni» bayramlari va boshqa milliy an’analarda xalq milliy o’yinlarini tashkil qilishning ahamiyati?
4.To’garaklarni qanday tashkil qiliinadi?
5.Dam olish maskanlarida (sport lagerlari, istirohat bog’lari va x.k.) sog’lomlashtirish ishlarini tashkil qilish haqidagi fikrlaringizni bayon eting?

Jismoniy madaniyat tarixi va sportni boshqarish fanidan test savollari

1.Talaba sport uyushmasiga kimlar a`zo bo’ladi?

1. 
   oliy o’quv yurti talabalari
   
2. 
   kasb xunar o’quvchilari
   
3. 
   maktab o’quvchilari
   
4. 
   Sport jamiyatlari
   

2.Burevestnik sport jamiyati xozirgi kunda qaysi nom bilan yuritiladi ?

1. 
   *Talaba
   
2. 
   Lakomotiv
   
3. 
   V Dinamo
   
4. 
   Alpomish va Barchinoy
   

3. Xalq milliy o’yinlar markazi nechanchi yil tashkil topdi.?

1. 
   *1991 yil
   
2. 
   1996 yil
   
3. 
   2000 yil
   
4. 
   2006 yil
   

4.Xalq milliy o’yinlari birinchi marta qaerda o’tkazildi?:

1. 
   1991 yil Jizzaxda
   
2. 
   2000 yil Farg’onada
   
3. 
   1998 yil Termizda
   
4. 
   2000 yil SHaxrisabzda
   

5.O’zbekistonda Xalqaro kurash assotsiatsiyasi nechanchi yil tashkil etildi?.

1. 
   *1998 yil
   
2. 
   2001 yil
   
3. 
   2000 yil
   
4. 
   1997 yil
   

6. O’zbekiston Milliy Olimpiya qo’mitasi qachon tashkil topdi.?

1. 
   *1992 yil 21 yanvarda
   
2. 
   2002 yil 14 martda
   
3. 
   2003 yil 22 noyabrda
   
4. 
   2000 yil 22 fevralda
   

7.Xalqaro Olimpiya akademiyasi nechanchi yilda tashkil topdi?

1. 
   A*1961 yil Gretsiyaning Olimp shaxrida
   
2. 
   1964yil Germaniyada
   
3. 
   1966 yil Frantsiyada
   
4. 
   1969yil Angliyada
   

8.O’zbekiston Respublikasi Olimpiya akademiyasi nechanchi yil ta`sis etildi.?

1. 
   1993 yil 18 aprelda
   
2. 
   2001 yil 22 aprelda
   
3. 
   2000 yil 18 martda
   
4. 
   1997 yil yil 26 noyabrda
   

9.Sport maktabi kim tamonidan boshqariladi?

1. 
   *Maktab direktori tamonidan.
   
2. 
   Trener murabbiy tamonidan
   
3. 
   O’qituvchi tamonidan
   
4. 
   Direktor o’rinbosari tamonidan.
   

10.Sport markazlari tushunchasi qanday ma`noni anglatadi.?

1. 
   *Zamonaviy sport inshoatlarini
   
2. 
   Sport turlarini
   
3. 
   Sport musobaqalarini
   
4. 
   Kurash turlarini
   

GLOSSARIY

№	Atamaning О‘zbek tilida nomlanishi	Atamaning Rus tilidа nomlanishi	Atamaning Ingliz tilidа nomlanishi	Atamaning ma’nosi
1	mashq	упражнения	Fairy tales	Harakatlar,harakat faoliyatlari, shuningdeк harakat faoliyatining murakkab turlari, bо‘lib ular jismoniy tarbiya vazifalarini hal etish uchun vositada tanlab olingan. “Mashq” atamasini harakat faoliyatini bir necha bor takrorlash jarayonini ifodalash ma’nosida ham qо‘llaniladi.
2	Hаrаkаt fаoliyati	Двигательной активность	actiwiti	Deb harakatni bajara olish uni takomillashtirish va kо‘nikmani vujudga keltirishga aytiladi
3	Jismoniy tаrbiya	Физическая воспитания	Physical traihihg	Jismoniy kamolotga erishishga yо‘naltirilgan pedagogik jarayondir.
4	Jismoniy tаyyorgаrlik	Физическая подготовка	Physical traihihg	U aniq kasb xususiyatiga kо‘ra о‘tkaziladigan jismoniy mashqlarning vazifalari, vositalari, о‘kazish metodikasining о‘ziga xosligi bilan xarakterlanadi.
5	Jismoniy tа’lim	Физическая воспитания	Physical traihihg	Jismoniy tarbiyaning maxsus bilimlar,harakat kо‘nikma va malakalarini egallashdan iborat bir turi.
6	Sport	спорт	sport	Bu musobaqa jarayonida namoyon bо‘ladigan,u yoki bu jismoniy mashq turida eng yuqori natijaga erishishga yо‘naltirilgan maxsus faoliyatdir.
7	chidаmlilik	выносливость	durable	Biror –bir faoliyatda toliqishga qarshi tura olish qobiliyatidir.
8	musobaqalashmoq	соревнования	compete	Ikki jamoa о‘rtasida bellashuv
9	jismoniy madaniyaт	Физическая культура	Physical traihihg	Bu jismoniy kamolotga erishishga yо‘naltirilgan pedagogik jarayondir.
10	Jismoniy rivojlanish	Физическая развития		Bu kishi organizmi shakl va funksiyalarining о‘zgarish jarayonidir.
11	suzish	плавание	swiming	Jismoniy xarakat qilib suvni ostida yoki ustida berilgan yо‘nalishlar bо‘yicha suvda harakatlanishdir.
12	tezkorlik	скорость	sped	Tezkorlik –bu insonning ma’lum sharoiti uchun qisqa vaqt ichida harakatni yuqori samarali bajara olishlik qobiliyatiga aytiladi.
13	olimpiya	олимпия	olimpiya	Halqlar о‘rtasida sport musobaqasi
14	musobaqalashmoq	соревноваться	compete	Ikki jamoa о‘zaro biror sport turi bо‘yicha kuch sinashi
15	gimnastika	гимнастика	gymnastik	Bu lotincha sо‘zdan olingan bо‘lib “Yalong‘och” degan ma’noni bildiradi
16	jamoa	команда	torun	Bir necha sport turi yoki sportchidan tashkil topgan guruh
17	chempion	чемпион	winner	Biror sport turidan natijaga erishgan sportchi.
18	kо‘pkurash	многоборье	All-around	Ko’pkurash о‘z ichiga yurish yugurish,sakrash,uloqtirish,otishni oladi
19	sаkrаsh	пригать	jumping	Yengil atletika sport turi о‘z ichiga sakrashni oladi, joydan turib sakrash, uzunlikka sakrash, balandlikka sakrash,
20	Milliy tizim	Натциональная система	Notional system	Gimnastikani milliy tizimlariga Nemis.fransuz, shved tizimlari kiradi.
21	maydoncha	площадка	dround	Mashg‘ulot о‘tkaziladigan joyni maydoncha deb ataladi.
22	rivojlanish	развытия	development	Organizmning morfofunksional о‘sishi rivojlanish
23	Olimpiya qasamyodi	Олимпийский клятва		Olimpiyadаdа ishtirok etuchi hаkаmlаr vа sportchilаr qаsаmyod qilishi.
24	Olimpiya shiori	Олимпийский девиз		Olimpiya shiori, tezroq,bаlаndroq,kuchliroq.
25	Olimpiya mash’alasi	Олимпийский факель		Olimp tog‘lаridаn to poytаxtgаchа gulxаn yoqilib olib kirilаdi.
26	Milliy olimpiya qо‘mitasi	Наtsиональный олимпийский комитет	National Sports Council	Milliy olimpiya qо‘mitаsi musobаqаgа ketаdigаn xаrаjаtlаr, sportchilаrgа olimpiyadа о‘yinlаrigа yо‘llаnmа beruvchi yagonа tаshkilot
27	doping	допинг	doping	Musobаqа jаrаyonidа qо‘llаsh mа’n etilgаn moddа.
28	kriptiya	криптия	kriptiya	Qаdimgi Yunonistondа efep unvoni berishi uchun belgilаngаn tungi yurish.
29	kubok	кубок	kubok	Musobаqаdа g‘olib chiqqаn jаmoаgа berilаdigаn sovrin.
30	Halqaro olimpiya qо‘mitasi	Международный олимпийский комитет		Butun xalqlar urtasida o’tkaziladigan musobaqani boshqaradigan tashkilot.

Adabiyotlar.
1. Yarashev K.D. Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish. T.: 2002y. 120 – 135 betlar
2. J. Eshnazarov Jismoniy madaniyat tarixi va boshqarish T.: 2008
Qo`shimcha adabiyotlar.
4. David C.Watt Sports management and administration1998.
2. Xoldorov T.X, Nurmatov F.A., Yunusova D.S. Jismoniy madaniyat tarixi va boshqarish T.: 20082. Botirov X.A. Jismoniy tarbiya va sport tarixi. T. “O’qituvchi” 1993 y.
3. Xo’jaev F. O’zbekistonda jismoniy tarbiya. 1997 y.
4. Akramov A.I. O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sport tarixi. O’zDJTI 1997 y.F.Xo’jaev va boshqalar “

1^David C.Watt. Sports management and administration. 1998. Р29.

2^David C.Watt. Sports management and administration. 1998. Р29.

3^David C.Watt. Sports management and administration. 1998. Р29.

4^David C.Watt. Sports management and administration. 1998. Р29.

5^David C.Watt. Sports management and administration. 1998. Р29.

6^David C.Watt. Sports management and administration. 1998. Р29.

7^David C.Watt. Sports management and administration. 1998. Р29.

8^David C.Watt. Sports management and administration. 1998. Р29.

9

10^David C.Watt. Sports management and administration. 1998. Р29.