Kəmiyyət metodları. Elmi elektron kitabxana Kəmiyyət və keyfiyyət məlumatlarının işlənməsi üsulları

2.2. Keyfiyyətli üsullar

Keyfiyyətli metodlar (QM) tədqiq olunan obyektlərin ən vacib cəhətlərini müəyyən etməyə imkan verir ki, bu da onlar haqqında bilikləri ümumiləşdirməyə və sistemləşdirməyə, həmçinin mahiyyətini dərk etməyə imkan verir. Çox vaxt CM kəmiyyət məlumatlarına əsaslanır. Ən çox yayılmış texnikalardır təsnifat, tipologiya, sistem-tematizasiya, dövrləşdirmə, kasuizm.

2.2.1. Təsnifat

Təsnifat(lat. klassik - kateqoriya, facere - etmək) ümumi xüsusiyyətlərindən asılı olaraq bir qrup obyektlərin qruplara (siniflərə) bölünməsidir. Dərslərə endirmə həm ümumiləşdirici xüsusiyyətin olması, həm də olmaması ilə həyata keçirilə bilər. Belə bir prosedurun nəticəsi, qruplaşdırma prosesinin özü kimi təsnifat adlanan siniflər toplusudur. Təsnifat proseduru mahiyyətcə bölünmənin (parçalanmanın) deduktiv əməliyyatıdır: bəzi meyarlara görə məlum elementlər dəsti alt qruplara (siniflərə) bölünür. Dərslər alt qrupların sərhədlərini təyin etməklə və bu sərhədlərə müəyyən elementləri daxil etməklə qurulur. Bu sinifin hüdudlarından kənara çıxan xüsusiyyətlərə malik elementlər digər siniflərə yerləşdirilir və ya təsnifatdan çıxır. Təsnifat prosedurunu həyata keçirməyin iki mümkün yolu, yəni deduktiv və induktiv haqqında elmdə rast gəlinən fikir bizə yanlış görünür. Təsnifat meyarı əvvəlcədən seçildiyindən yalnız müəyyən bir obyektlər dəsti, yəni "qapalı" bir dəstə təsnif edilə bilər və bu dəstin bütün elementləri üçün eynidir. Nəticədə siniflər yalnız bölünə bilər. Bir sinfi digərinə "əlavə etmək" mümkün deyil, çünki belə bir prosedur zamanı sonrakı obyektlərin seçilmiş meyara uyğun xüsusiyyətlərə malik olub -olmayacağı əvvəlcədən bilinmir. Və bu cür qruplaşma prosesi praktik və mənasız hala gəlir. Ancaq bu prosedurla elementləri birləşdirmək (və ya ayırmaq) meyarlarını dəyişdirmək mümkündürsə, induksiyaya (və hətta daha az çıxılmağa) deyil, ticarətə əsaslanan xüsusi qrup formalaşması prosesini əldə edirik. Buna görə də belə bir prosedur "yan -yana qruplaşmalar" verir, deduktiv isə əsasən "iyerarxik təsnifatlar" verir. G. Selyenin fikrincə, “təsnifat ən qədim və ən sadə elmi üsuldur. Təsnif edilmiş obyektləri birləşdirən səbəb-nəticə əlaqələrinin qurulması üçün kompleks bir prosedur da daxil olmaqla, bütün növ nəzəri quruluşlar üçün bir ön şərt olaraq xidmət edir. Təsnifat olmasa, danışa bilməyəcəyik. Həqiqətən, hər hansı bir ümumi ismin (şəxs, böyrək, ulduz) əsası, arxasındakı cisimlər sinfinin tanınmasıdır. Müəyyən bir obyekt sinifini (məsələn, onurğalılar) müəyyən etmək, bu sinfi təşkil edən bütün elementlər üçün ümumi olan əsas xüsusiyyətləri (onurğanı) qurmaq deməkdir. Beləliklə, təsnifat daha böyük elementin (sinifin özü) bir hissəsi olan kiçik elementlərin müəyyənləşdirilməsini nəzərdə tutur. Bütün təsnifatlar bəzi sifarişlərin aşkarlanmasına əsaslanır. Elm ayrı -ayrı obyektlərlə deyil, ümumiləşdirmələrlə, yəni siniflər təşkil edən cisimlərin sifariş verildiyi qanunlarla əlaqədardır. Bu səbəbdən təsnifat əsas bir prosesdir. Bu, bir qayda olaraq, elmin inkişafında ilk addımdır ". Təsnifatın əsasını bu obyektlər üçün vacib olan bir xüsusiyyət təşkil edərsə, təsnifata deyilir təbii Məsələn, kitabxanalarda mövzu kataloqu, hisslərin modallığa görə təsnifatı. Əgər meyar obyektlərin özləri üçün vacib deyil, yalnız bir növ sifariş üçün əlverişlidirsə, əldə edirik süni təsnifat. Məsələn, alfabetik kitabxana kataloqu, reseptorların yerləşdiyi yerə görə hisslərin təsnifatı.