Kimyoviy bilimlarni o’zlаshtirish

Kompleks tuzlar ham bor:

Qizil qon tuzi-K₃[Fe(CN)₆] , sariq qon tuzi- K₄[Fe(CN)₆]

Birinchi shart yakunida o’quvchilarni bergan javoblariga asoslanib, har bir guruh baholanadi.

2-shart. Krossvord.

Bunda har bir guruhga alohida krossvord beriladi.

1. Metall nomi - …………...mis

2. Metall nomi ………. Temir

3. Metalmas nomi …….. oltingugurt

4. Biri kislorod bo’lgan ikki elementdan iborat murakkab modda…..…oksid

5. Indekator…………….metiloranj

6. Kimyoviy jihoz………kolba

7. Moddaning hossasi……amfoter

8. Turli jinsli eritma ……..geterogen

9. Tabiatda eng ko’p tarqalgan modda………suv

					1	M
				2		E
	3					N
	4					D
				5		E
			6			L
7						E
				8		E
			9			V

2-krossvord savollari:

Bo’yiga:

1. Murakkab moddalarning sinflaridan biri…………….kislota

2. Kimyoviy reaksiya tenglamasida formuladan oldingi raqam…..koeffisient

Eniga:

4. Kimyoviy jihoz………kolba

5. Biri kislorod bo’lgan ikki elementdan tashkil topgan modda…..…oksid

6. Gaz qonunlarini kashv etgan olim…….……Avogadro

7. Modda hossasi……amfoter

8. Elementning ikkinchi element bilan birikish imkoniyati………..valentlik

											2
			1
		3
							4
5
6
		7
						8

3-Krossvord savollari:

1. Murakkab moddalar……oksid

2. Tuz va suvning bir jinsli aralashmasi…………..eritma

3. Murakkab moddalar………….asos

4. Kimyoviy element………kislorod

5. Moddaning eng kichik zarrasi……….molekula

6. Suv, spirt, aseton…………..erituvchi

7. Moddaning hossasi………amfoter

8. Gomogen eritmadan eruvchini ajratib olish usuli……..bug’latish

9. Metal atomi tutmaydigan tuz tarkibidagi ion…….ammoniy

10. Tarkibida hlor atomi bo’lgan kislota……hlorid

		1		K
	2			I
		3		S
4				L
		5		O
6				T
			7	A
8				L
			9	A
10				R

4-Krossvord savollari:

Bo’yiga:

1. Moddaning o’lchami………..zichlik

2. Yashil o’simliklar bargida sodir bo’ladigan kimyoviy jarayon…….fotosintez

3. Suvda eritdigan asoslar………..ishqor

Eniga:

4. Gomogen aralashmalarni tarkibiy qismlarga ajratish usuli……...bug’latish

5. Anorganik moddalarning sinflari…………..kislotalar

6. Kimyoviy tajriba o’tkaziladigan xona………laboratoriya

7. Bir modda molekulalarini ikkinchi modda molekulalari orasida tarqalishi……diffuziya

					1
							2
									3
	4
				5
6
	7

3-shart. Kim chaqqon?

Har bir guruhga 5 tadan test savollari beriladi. Birinchi bo’lib ishlagan guruh rag’batlantiriladi.

I-variant.

1. Quyidagi oksidlarning qaysilari suv bilan reaksiyaga kirishib, kislota hosil qiladi

A. Na₂O ,K₂O,SO₂ B. SO₂, P_2.O₅

C. Al₂O_3, Cr₂O_3, MnO₂ D. N₂O_{5 ,} P₂O₅ , NO

2. Ikki negizli kislotalarni aniqlang.

A) HNO₃, H₂CrO₄, HF B) H₂SO₄ , H₃ PO₄ , HCl C) H₂SO_{4 ,} H₂CO₃ , H₂S D) H₂SO₄ , HNO₃, H₃ PO₄

3.8 gr kalsiy karbonatni qizdirib necha gramm kalsiy oksidi olish mumkin?

A) 4.48 B) 2.8 C) 5.6 D) 1.4

4. Suvda eriydigan asoslar . . . . . . . . deyiladi

A) gidroksidlar B) kislotalar C) ishqorlar D) eritma

5. Quyidagi kislotalarni qaysi birida kislota hosil qiluvchi elementning valentligi VI-ga teng.

A) HNO₃ B) HMnO₄ C) H₂CO₃ D) H₃ PO₄

II-variant.

1. 10 gr osh tuzi olish uchun necha gramm ishqor kerak?

A) 6.84 B) 8.4 C) 6.2 D) 10.6

2. 6.02*10²³ ta kislorod atomi tutgan fosfat kislotani massasini aniqlang.

A) 4.9 B) 24.5 C) 49 D) 98

3. Ekvivalenti 41 ga teng bo’lgan kislota formulasini aniqlang.

A) HCl B) H₂SO₃ C) H₂S D) HNO₃

4. Lakmus indikatori kislotali muhitda qanday rangga kiradi?

A) qizil B) sariq C) rangsiz D) pushti

5. Metall atomi va kislota qoldig’idan tashqari, gidroksil guruh saqlagan murakkab moddalarga . . . . . . deyiladi.

A) tuzlar

B) asosli tuzlar

C) nordon tuzlar

D) qo’sh tuzlar

III-variant.

1.Metall atomi, kislota qoldig’i va gidroksil guruhdan tashkil topgan murakkab moddalar . . . . . . .

A) asosli tuz B) nordon tuz C) qo’sh tuz D) kompleks tuz

2. Peroksidlarni belgilang.

A) H₂O_2, Na₂O B) MgO, BaO₂ C) Na₂O_{2 ,} K₂O₂ D) K₂O_2, NO

3. Kislorodsiz kislotalar qatorini belgilang.

A) HF, HCl, H₂S B) H₃PO₄, HJ, HNO₃

C) HClO, HJ, HNO₂ D) HMnO₄, HBr, H₂SO₄

4. Suvda erimaydigan asoslar qanday olinadi?

A) CaO + H₂O→

B) Mg + H₂O →

C) CaCO₃ + HCl →

D) CuCl₂ + NaOH →

5. 28 gr temir(III)- gidroksid olish uchun necha gramm temir (III) -xlorid kerak?

A) 35 B) 63.2 C) 4.25 D) 40.7

IV- variant.

1.Quyidagi oksidlarning qaysi biri suv bilan reaksiyaga kirishib, kislota hosil qiladi?

A. Na₂O ,K₂O,SO₂ B. SO₂, P_2.O₅

C. Al₂O_3, Cr₂O_3, MnO₂ D. N₂O_{5 ,} P₂O₅ , N₂O₃

2. Ikki negizli kislotalarni aniqlang.

A) HNO₃, H₂CrO₄, HF B) H₂SO₄ , H₃ PO₄ , HCl C) H₂SO_{4 ,} H₂CO₃ , H₂S D) H₂SO₄ , HNO₃, H₃ PO₄

4. Lakmus indikatori kislotali muhitda qanday rangga kiradi?

A) qizil B) sariq C) rangsiz D) pushti

5. Metall atomi kislota qoldig’idan tashqari gidroksil guruh saqlagan murakkab modddalarga . . . . . . deyiladi.

A) tuzlar B) asosli tuzlar C) nordon tuzlar D) qosh tuzlar

4-shart. Bu moddani bilasizmi?

Har bir guruhdan bittadan o’quvchi chiqib, tarqatmalarda berilgan moddalardan birini tanlaydi va javob beradi.

I-guruh. o’quvchisi tanlagan tarqatmada kalsiy karbonatni (CaCO₃) formulasi berilgan. Bu haqida o’quvchi quydagicha ma’lumot beradi:

- kalsiy karbonat, tuzlar sinfiga mansub;

- turmushda qo’llanishiga qarab, marmar , bo’r, ohaktosh deyiladi;

- Nisbiy molekulyar massasi 100 gr/mol;

- marmar Navoiy viloyatining Nurota va G’ozg’on konlaridan olinadi;

- qattiq, suvda erimaydigan modda;

II- guruhdan ham o’quvchi chiqib, savol tortadi. H₂ SO₄

• 
  sulfat kislota
  

• 
  kislorodli, ikki negizli kislota
  
• 
  moysimon ,rangsiz suyuqlik, suvda yaxshi eriydi
  
• 
  gigroskopik modda
  
• 
  kislota bilan ishlaganda extiyot bo’lish zarur.
  

III- guruh o’quvchisi: SiO₂

• 
  kremniy(IV)-oksid
  
• 
  tabiatda qum shaklida uchraydi
  
• 
  bu oksidni o’ziga xos turi kvars deb ataladi
  
• 
  oksid qiyin suyuqlanadi va oyna tayyorlashda ishlatiladi
  
• 
  yarimo’tkazgich sifatida ishlatiladi
  

IV- guruh o’quvchisi: NaOH

• 
  natriy gidroksid
  
• 
  oq rangli, suvda yaxshi eriydigan ishqor
  
• 
  gigroskopik modda
  
• 
  texnik nomi kaustik soda
  
• 
  sovun, qog’oz ishlab chiqarishda ishlatiladi
  

O’quvchilarni bergan javoblariga ko’ra baholanadi.

5-shart.

Bu bo’yicha har bir guruhga bittadan sxemani ishlash taklif etiladi va to’g’ri ishlagan guruhga rag’bat beriladi.

I-guruh quyidagi sxema bo’yicha amalga oshadigan kimyoviy jarayonlarning kimyoviy reaksiya tenglamalarini yozing.

Fe FeCl₃ Fe(OH)₃ Fe₂O₃ Fe FeSO₄

1.2Fe +3 CI₂  2FeCl₃

2. FeCl₃ +3NaOH Fe(OH)₃ + 3NaCl

3. 2 Fe(OH)₃ Fe₂O₃ + 3H₂O

4. Fe₂O₃ + 3H₂ 2Fe + 3H₂O

5. Fe + CuSO₄ FeSO₄ +Cu

II-guruh o’quvchilariga: Quyidagi sxema asosida amalga oshadigan kimyoviy jarayonlarning reaksiya tenglamalarini yozing.

C CO₂ CaCO₃ CaO Ca(OH)₂ Ca(HCO₃)₂

1. C + O₂ CO₂

2. CO₂ + CaO CaCO₃

3. CaCO₃ CaO + CO₂

4. CaO + H₂O Ca(OH)₂

5. Ca(OH)₂ + 2H₂CO₃  Ca(HCO₃)₂

III-guruh o’quvchilariga: Quyidagi sxema asosida amalga oshadigan kimyoviy jarayonlarning reaksiya tenglamalarini yozing.

P  P₂O₅ H₃PO₄ Ca₃(PO₄)₂  H₃PO₄ Na₂ HPO₄

1. 4P +5 O₂  2P₂O₅ 2. P₂O₅ + 3H₂O 2H₃PO₄

3. 2H₃PO₄ +3 Ca(OH)₂ Ca₃(PO₄)₂ 4. Ca₃(PO₄)₂ + 3H₂SO₄  2H₃PO₄ + 3Ca SO₄

5. H₃PO₄ + 2NaOH Na₂ HPO₄ + 2H₂O

IV- guruh o’quvchilariga: Quyidagi sxema asosida amalga oshadigan kimyoviy jarayonlarning reaksiya tenglamalarini yozing.

S SO₂ SO₃ H₂SO₄ NaHSO₄ Na₂SO₄

1. S + O₂ SO₂

2. 2 SO₂ + O₂ SO₃

3. SO₃ + H₂O H₂SO₄

4. NaOH + H₂SO₄ Na HSO₄ + H₂O

5. NaOH + Na HSO₄ Na₂SO₄ + H₂O

Mustahkamlash: Oksidlar, asoslar, kislotalar va tuzlarning xossalarini takrorlash orqali, ularning bir- biriga aylanishi ular orasidagi genetik bog’lanishni tushuntiring..

Xulosa: ushbu darsda shartlar bo’yicha g’olib bo’lgan va I-o’rinni olgan guruh o’qituvchilarini kimyoga oid qo’llanma bilan rag’batlantiriladi. Dars davomida faol ishtirok etgan o’quvchilar baholanadi.

Uyga vazifa: o’tilgan mavzularni takrorlab, “Kimyodan masala va mashqlar to’plami” kitobidan mavzuga doir masala va mashqlarni ishlab kelish.Kimyoviy genetik sxemalar tuzish.

3-jadval asosida tegishli reaksiya tenglamalarini yozing.

3-jadval

Moddalar	Na	Zn	S	CuO	SO3	Al(OH)3	HNO3	KOH
H2O	1				2
HCl	3	4		5		6		7
KOH					8	9	10
O2	11	12	13
H2	14		15	16

2-ilova

3-ilova

4-ilova

Baholash mezonlari.

Ish mazmuni	Test yechish	Birinchi o’quv topshiriqning bajarilishi	Ikkinchi o’quv topshiriqning bajarilishi	Uchinchi o’quv topshiriqning bajarilishi	To’rtinchi o’quv topshiriqning bajarilishi
	1-5 ballgacha	1	2	1	1

6-ilova

(7-ilova)

Kimyoviy bog’lanish turlariga oid perfokartani to’ldiring:



8 -ilova

FOYDALANILGAN ADABIYOТLAR

1. 
   Kimyoni mustaqil o‘rganish. 8-11 sinflar uchun. -Т.:O‘qituvchi, 1989
   
2. 
   Kimyo va hozirgi zamon. -Т.: O‘qituvchi,1990
   
3. 
   Sorokin V.V. va boshq. Kimyoni bilasizmi?. -Т.: O‘qituvchi, 1993.
   
4. 
   Vivyurskiy V.Ya. Kimyodan bilim olishni va foydalanishni o‘rganaylik.-Т.: O‘qituvchi, 1991.
   
5. 
   Хomchenko G.P. Oliy o‘quv yurtiga kiruvchilar uchun qo‘llanma.-Т.: O‘qituvchi, 2000
   
6. 
   Asqarov I.R., Тo‘xtaboyev N.Х., G‘opirov K., Kimyo 7-sinf darsligi. –Т.: “Sharq” nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati, 2017.
   
7. 
   Asqarov I.R., Тo‘xtaboyev N.Х., G‘opirov K. Kimyo 7-sinf darsligi uchun metodik qo‘llanma. –Т.:, “Sharq” nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati 2002.
   
8. 
   Asqarov I.R., G‘opirov K, Shoisayeva G. Kimyo 7. O’qituvchilar uchun metodik qo’llanma. –Т.:, “Sharq” nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati 2013.
   
9. 
   Asqarov I.R., G‘opirov K, Qirg’izov Sh. Kimyoviy bilimlar sarchashmasi. –Т.:, “O’zbekiston”. 2013.