KirkçEŞme tesisleri

KIZLARAĞASI HANI

Eminönü'nde, Kapalıçarşı hanlar grubunda, Yağlıkçılar, Perdahçılar ve Tığcılar caddelerinin sınırladığı büyük üçgen alanda yoğun şekilde bulunan han yapıları arasın-

da görevli bir Alman subayı olan F. C. Endres'in 19l6'da basılan kitabında "Şehzade Camii yakınında yangın yeri" altyazısı ile yayımlanan bir fotoğrafta sağda Laleli Camii önündeki III. Mustafa Türbesi, ortada Valide Pertevniyal Sultan Camii, bunun önünde Yolgeçen veya Kemankeş Ahmed Ağa Camii olması muhtemel tek kubbeli, minareli bir cami ve en sol kenarda da Kızlarağası Hamamı'nın erkekler kısmı soyunma yerinin kubbeli yapısı görülmektedir.

F. C. Endres bir Alman dergisine İstanbul hakkında yazdığı makalesinde Aman-dus Faure adındaki bir ressamın İstanbul tablolarından röprodüksiyonlara da yer vermişti. "Bad in Konstantinopel" (İstanbul' da Bir Hamam) başlığı ile yayımlanan bir yağlıboya tabloda Kızlarağası Hamamı'nın erkekler kısmının soyunma yeri kubbesi ile önündeki revak görülmektedir. Tabloda revağın bir tarafının sütunlu, diğer tarafının payeli olduğu fark edilmektedir.

Endres'in 1911-1916 arasında çekmiş olduğu fotoğrafta hamam sağlam bir halde görülmekteyken, 1916-1917 arasında İstanbul'da 10 ay kalan H. Glück hamamı ancak yıkılmaktayken görebilmişti.

İstanbul Eski Eserleri Koruma Encümeni 25 Eylül 1334/1918'de hamam hakkında bir fiş düzenlemişti. Fişteki nottan öğrendiğimize göre hamam 1332/19l6'da yola gittiği gerekçesi ile şehremaneti tarafından yıktırılmıştır. Glück'ün yazdığına göre hamam yeni açılan Aksaray-Beyazıt arasındaki Ordu Caddesi'nin kenarında kalmakta, yani yol güzergâhına rastlamamak-taydı. Şehremaneti 28 Teşrinievvel/Ekim 1915'te gazete ilanıyla Kızlarağası Hamamı'nın yıkılması için ihale açmış ve bir yıkıcı bulunarak hamamın yıkılmasına başlanmıştır. Fakat yıkım işlemi tamamlanamamış ve hamam yarı yıkık vaziyette yıllarca yerinde kalmış ve nihayet 1923'te ortadan kaldırılmıştır. Bugün hamamın yerinde apartmanlar bulunmaktadır.

Glück tarafından çizilmiş plan ile yine onun kitabında basılan üç fotoğraftan ve Endres'in yayımladığı resimden yararlanarak Kızlarağası Hamamı'nın mimari tanımını bir dereceye kadar yapmak mümkündür. Glück, hamamı gördüğü sırada büyük kubbeli iki soyunma yeri tamamen yıkılmış durumdaydı. Kitabe yıkıntıların içinde bir köşeye atılmıştı ve mermer kaplamalarla kurnalar da bir yığın halinde sökülmüş duruyorlardı. Glück iki soyunma yerinin yalnız temel izleri kaldığından bunları taramalı olarak çizmiş ve yıkıntılardan anlayabildiği kadarıyla bu kubbeli kısımların bir sıra muntazam kesme taş ve üç sıra tuğla şeritler halinde örülmüş olabileceğine ihtimal verdiğini yazmıştır. Endres'in fotoğrafı Glück'ü doğrulamakta ve hamamın duvarlarının taş ve tuğla kuşaklar halinde yapıldığını göstermektedir. Fotoğraf-, ta görünen en sağdaki büyük kubbeli soyunma yerinin kubbesi sekizgen bir kasnağa oturmakta ve soyunma yeri önünde bir revak uzanmaktadır. Beş bölümlü olduğunu tahmin ettiğimiz bu revağın ortadaki gözü payelerle, diğer gözleri sütunlar-

0 , , Ş 10m

Kızlarağası Hamamı'nın Glück'ten yararlanılarak çizilmiş planı.

TD, S. 27 (1973)

la ayrılmıştı. Endres'in fotoğrafında soldaki iki gözün sütun aralıklarının duvarla kapatılmış oldukları fark edilmektedir. Böylece Kızlarağası Hamamı'nın, Ayasofya karşısındaki Mimar Sinan yapısı Haseki Hama-mı(-0 gibi erkekler kısmının girişinde bir revağa sahip, iddialı görünümlü hamamlardan olduğu anlaşılmaktadır.

Kızlarağası ile Haseki hamamları arasındaki benzerlik sadece soyunma yerlerinin taş-tuğla tekniğindeki duvar örgülerinden ve erkekler kısmının önündeki revaktan ibaret değildir. Glück'ün de belirttiği gibi iki büyük hamam arasındaki benzerlik ö-zellikİe iki kısmın bir sıra halinde düzenlenişinde kendisini belli etmektedir. Tamamen eş büyüklükte ve tipte olan her iki kısım uç uca bitiştirilmiş ve hamamın batı cephesi boyunca soyunma yerleri ile aynı taş-tuğla tekniğinde külhan inşa edilmiştir. Her kısım, kubbeli kare bölümler halindeki birer soğukluğu takip eden dört eyvan şemasında halveüerden meydana gelmiştir. Bu sıcaklık kısımları bir avluya açılan dört eyvan düzeninde yapılmış ve köşelerde kubbeli dört halvet hücresi yer almıştır. Ortada göbek taşları bulunmaktadır. Soğuklukların iki yanındaki kubbeli hücreler orta kısımlarından birer duvarla ayrılmıştır. Bunlardan en az birinin helalara mahsus olduğu anlaşılmaktadır. Glück kuzeydeki kısımda helaları görmüştür. Fakat simetrik olan diğer hücrenin ne işe yaradığını anlamak mümkün olmamaktadır. Hamamın doğu cephesindeki sokak öyle ge-