KirkçEŞme tesisleri

MECMUA-İ FÜNUN

Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye'nin(->) yayın organı olarak Osmanlı Devleti'nde yayımlanan ilk Türkçe bilim ve kültür dergisi.

Yöneticiliğim Münif Paşa yapmıştır. Aylık olan derginin ilk sayısı Temmuz 1862 tarihlidir. İstanbul'da çıkan kolera salgını sebebiyle Ocak 1865'te 33. sayıda yayımını kesmiş, Mayıs 1866'dan itibaren 14 sayı daha çıkarıldıktan sonra Haziran 1867' de tatil edilmiştir. 15 yıl aradan sonra Ocak 1883'te 48. sayısıyla yeniden yayma kon-muşsa da, içindeki "Yıldız Böceği ve Yolcu" hikâyesindeki Her ne gelür ise sana senden gelür / Sen anı zannetme ki benden gelür satırları II. Abdülhamid'i tedirgin ettiğinden kapatılmıştır.

Çoğu, Batı bilimi ve bilimsel düşüncesiyle ilk tanışıklıklarını Ceride-i Havadis 'e yaptıkları çevirilerle kazanan bir kadrodan gelen Ahmed Vefik, İbrahim Edhem, Ka-rateodori, Mehmed Cemil, İngiliz Said, Halil paşalarla Rıfat Bey, Ohannes, Vahan, Mehmed Şerif, Mehmed Emin, Kırımlı Aziz, Yağlıkçızade Rıfat efendiler mecmuaya katkıda bulunmuşlardır. Tanzimat'ın ilk an-siklopedistleri denilebilecek bu kadro, bütün bilim alanlarında geleneksel Osmanlı-İslam yaklaşımından ayrılarak, Batılı düşünceleri topluma aktarmaya çalışmışlardır. Tarih, coğrafya, arkeoloji konularında evrensel bir bakışa yönelinmiş, eski Mısır, Yunan, Pers, Bizans uygarlıkları incelendiği gibi, Yunan ve Eflâk-Boğdan ayaklanmaları da coğrafi ve etnolojik (sosyal) ö-zellikleriyle anlatılmıştır. İktisat bilimi perakende yaklaşımlardan çıkarılarak ilk kez

Mecmua-i Fünun' w\ Ocak 1864 tarihli 20. sayısının kapağı. Nuri Akbayar koleksiyonu

yoğun ve bankacılık, sigortacılık gibi bütün cepheleriyle ele alınmıştır. Fen bilimlerinde astronomi, jeoloji, fizik, kimya, zooloji en son buluşlara göre anlatılmıştır. Tıp alanında intihara psikolojik bakış, çocuk düşürme, tıp eğitimine ilişkin yazılar yer almıştır. Felsefe ve eğitim alanında eski Yunan düşüncesi, Darülfünun'daki(->) eğitim, çocuk terbiyesi, Telemak tercümesi gibi alanlarda yayınlar yapılmıştır. Şehircilik ilk kez ele alınmış, ayrıca "Hulasa-i Politikiyye" köşesiyle dünya politikasının olayları objektif bir şekilde aktarılmıştır. Ne gününün Batı düzeyiyle, ne de bugünle karşılaştırılırsa Mecmua-i Fünun bir temel katkı niteliği taşımamaktadır. Ancak, Tanzimat'la başlayan büyük değişmenin bilim alanındaki dönüm noktası ve kendisinden sonraki nesilleri etkileyen girişimi olmakla büyük öneme sahiptir.

Bibi. E. îhsanoğlu, "Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye'nin Kuruluş ve Faaliyetleri", Osmanlı ilmî ve Meslekî Cemiyetleri, ist., 1987, s. 200-220; D. Akünal, "ilk Türk Dergisi: Mecmua-i Fünun", TCTA, I, 117-118; E. Işın, "Osmanlı Bilim Tarihi; Münif Paşa ve Mecmua-i Fünun", TT, S. 11 (Kasım 1984), 349-354; Y. Işıl, "Mecmua-i Fünun'da Bilimsel Zihniyet", ÎT, S. 46 (Ekim 1987), 45-48.

ORHAN KOLOĞLU