KirkçEŞme tesisleri

MERZİFONLU KARA MUSTAFA PAŞA KÜLLİYESİ

Eminönü Ilçesi'nde, Çarşıkapı'da, Divan-yolu Caddesi üzerinde yer alır.

Külliyenin banisi IV. Mehmed döneminde (1648-1687) önce kaptan-ı deıya, da-

ha sonra da sadrazam olarak görev yapmış bulunan Merzifonlu Kara Mustafa Pa-şa'dır. Sadrazamın 2. Viyana kuşatmasm-daki başarısızlığından dolayı 1095/1683' te idamı üzerine yarım kalan külliyenin inşası, dershane-mescit kapısı üzerindeki kitabeden anlaşıldığı üzere oğlu Ali Bey tarafından 1102/l690'da Mimar Hamdi'ye tamamlattırılmıştır.

Külliye darülhadis medresesi, dershane-mescit, sıbyan mektebi, sebil, dükkânlar, su deposu ve zamanla oluşan hazireden meydana gelmişti. Ayrı bir de kütüphanesinin olduğu bilinmektedir. 20. yy'ın başlarında harap olan külliye, medrese fonksiyonunu kaybetmiş ve yangınzedeler tarafından işgal edilmiştir. 1956-1957'de Divan-yolu Caddesi'nin genişletilmesi çalışmalarında dükkânlar yıkılarak ortadan kaldırılmış, sebil ve hazire ise yan sokağa taşınmıştır. 1960'ta Vakıflar İdaresi tarafından medrese ve sıbyan mektebi restore edilmiş, dershane-mescidin saçağı yenilenmiştir. Külliye yapılarından sebil büfe olarak kiraya verilmiş, medrese ve sıbyan mektebi de istanbul Fetih Cemiyeti ile Yahya Kemal Enstitüsü'ne tahsis edilmiş olup faaliyetine devam etmektedir.

Bir köşesi kesilmiş kareye yakın alan üzerinde yerleştirilmiş bulunan külliyede kuzeyde Divanyolu Caddesi üzerinde cephenin ortasında yuvarlak kemerli taç kapı yer alır. Revaklı avlunun batısı ve güneyinde "L" şeklinde sıralanan medrese odaları, kuzeydoğuda dershane-mescit, güneydoğuda sıbyan mektebi vardır. Sıbyan mektebi ile medrese odaları arasında su deposu, gusülhane ve tuvaletler bulunmaktadır. Dershane-mescidin bulunduğu köşede yeri değiştirilmiş olan sebil ile yanında hazire mevcuttur. Caddeye bakan ve yeniden düzenlenen cephede yapılan avlu duvarı üzerinde sebile geçişi sağlayan basık kemerli kapı ile 10 adet dikdörtgen açıklıklı pencere bulunmaktadır. Kuzeyde caddeye bakan avlu duvarı kesme küfeki taşından yapılmıştır, güneydoğudaki avlu duvarı ise iki sıra tuğla, bir sıra taştan oluşan almaşık örgüye sahiptir.

Dershane-Mescit: Avlunun kuzeydoğu köşesinde yer alan dershane-mescit sekizgen bir plana sahiptir. Kesme küfeki taşından inşa edilmiş olan yapının üzeri

Merzifonlu

Kara Mustafa

Paşa

Külliyesi'nin kuzeydoğusunda yer alan dershane-mescidin bir görünümü. Ali Hikmet Varlık. 1994

pandantiflerle geçişi sağlanan, dıştan sekizgen kasnaklı kubbe ile örtülmüştür.

Batı avlu zemininden yükseltilmiş olan giriş cephesi önde dört, yanlarda birer ol-maik üzere altı tane mukarnaslı başlıklı sütuna oturan sivri kemerli revak şeklinde düzenlenmiştir. Üzeri kurşun kaplı ahşap tavanlı revakta ortadaki kemer diğerlerine göre daha geniş ve yüksek ele alınmıştır. Revak kemerleri yine sivri kemerlerle yapıdaki konsollarla bağlanmıştır. Yalnızca sol köşede konsol yerine duvara dayalı bir sütun bulunmaktadır, içten ve dıştan basık kemerli olarak düzenlenen kapının kemer kilit taşında bir rozet ile kemer, köşe dolgularında rumîlerden oluşan bir süsleme görülür. Kemer üzerinde yer alan kitabe sülüs hatla yazılı olup yedi beyitten oluşmaktadır. Kitabeden, yarım kalan külliyenin Ali Bey tarafından Mimar Hamdi' ye tamamlattırıldığı anlaşılmaktadır.

Çift sıra pencere düzenine sahip olan yapıda alt sırada pencereler sivri hafifletme kemeri altında küfeki taşı alınlıklı, mermer söveli ve dikdörtgen açıklıklı olup, üst sıra pencereler ise sivri kemerli açıklıklara sahiptir. Yalnızca mihrabın sağında yer alan alt pencere kapatılmış ve dolap nişi haline getirilmiştir.

Kapı ekseninde olmayan mukarnaslı mihrap beş kenarlı niş şeklinde düzenlenmiş olup üzerinde tek satır halinde sülüs hatla yazılı olan mihrap ayeti bulunmaktadır. Oldukça harap durumda olan yapıda kubbe, mihrap ve dolap, kapı, pencere a-lınlıklaıında geç devirde yapıldığı anlaşılan bozulmuş kalem işleri bulunmaktadır.

Yapının doğu cephesinde dışta pencerenin sağında derin bir niş içinde mermer bilezikli kuyu vardır. Mihrap duvarında i-se durumu, tam olarak anlaşılamayan bazı izler bulunmaktadır.