KirkçEŞme tesisleri

IİON MAĞAZASI

218

219

LİSELER

Hampartzum notasıyla yazılmış bir müzik parçası.

Vağarsag Seropyan koleksiyonu

nerknakhağ ve baruyk olarak adlandır-mışsa da ancak bunların baştaki ilk hecelerim kullanmıştır. Karşılıkları, Grek notasında, pa, vu, ğa, di, ke, zo ve ni'dir. Batı notasında ise re, mi, fa, sol, la, si ve do' dur. Bizzat Limonciyan'ın ifadesine göre, icat ettiği nota kaba olduğu için, Andon Çelebi Düzyan'la, yeğeni Hagop Çelebi kendisine yardım ederek, onun tekâmülüne imkân sağlamışlardır. Notasının ilk defa kullanıldığı beste, Tanburi İzak'ın(->) bayati peşrevidir. Bir müddet, Hammamî-zade İsmail Dede Efendi'yi(->) dinlemek üzere, Yenikapı Mevlevîhanesi'ne giderek, orada dervişlerin ayinlerini notaya almıştır.

Limonciyan bazı Ermeni ileri gelenlerin önerisine uyarak, notasını dört seçkin talebesine öğretti. Ancak, kendisi hayatta iken, bunları başkalarına öğretmeyeceklerine dair ellerinden taahhütname aldı. Talebelerinden birincisi Aristakes Hovan-nesyan (1812-1878), ikincisi ise Apisoğom Ütüciyan (1818-1847) olmuştur. Diğer taraftan, ilahileri notaya alırken, bazı aksaklıklar meydana çıkmıştır. Bunlar, talebelerinden Batı müziğine aşina olan Kap-riel Eranyan (1827-1862) tarafından bertaraf edilmiştir.

1819'da Düzyan ailesinin(->) uğradığı büyük felaketten sonra, Limonciyan'ın yıldızı da sönmeye başlamıştır. Zira Düzyan-lar kendisine hem maddi, hem de manevi destek sağlamakta idiler. Bu sıralarda, Ermeni kiliselerinde kullanılan Bizans makamlarını değiştirmek istediği için, bir kısım Ermeni başmuganniler de ona karşı cephe almışlardır. Bunlara öncülük edenler, Diratzu Yeğise (1770-1833), Mineci Hovhannes (1795-1842) ve Kartallı Harut-yun (1779-1859) olmuştur. Limonciyan bunun üzerine gücenerek, musikiyi terk e-dip, tekrar Hassa Mimarı Krikor Balyan'ın kâtipliğini ifa etmiştir. Az sonra, Kazaz Ar-tin'in (1771-1834) emriyle, Tatavlalı Onof-rios'un yerine, Ermeni Patrikhanesi'nin karşısında bulunan ve bilahare Bezciyan

adını alan mektebe musiki hocası tayin edilmiştir. Bundan sonra bir müddet oğlu Neyzen Zenop'la birlikte, ticari işlerle meşgul olmuştur. Bu meyanda, önce Ga-lata'da bir depo açmışlar, sonra da Trabzon ve Samsun'dan gıda maddeleriyle tütün ve Batum'dan da zift getirmişlerdir. Ancak, kendi hesaplarına Trabzon'dan mal yükleyen bir gemi, Karadeniz'de fırtınadan battığı için büyük zarara uğramışlardır. Limonciyan bu sebeple Galata'daki depolarını kapatıp, tekrar musiki dersleri vermeye başlamıştır.

1834'te, Hasköy'e yerleşerek, ünlü sarraf Mıgırdiç Cezayirliyan'ın(->) maddi ve manevi himayesi altına girmiştir. 1837'de de, burada Ermeni harfleriyle Türkçe olarak otobiyografisini kaleme almıştır. Ce-zayirliyan, onu buranın Ermeni mektebine musiki hocası atamıştır.

Düzyanlar, onun portresini de hazırlatmışlardır ki, ilk defa Hanende adlı şarkı külliyatında basılmıştır.

Limonciyan, musiki aleti olarak tanbur çalmış ve onunla talebelerine ders vermiştir. Aynı zamanda kemani olarak da bilinmektedir. Gençliğinde kiliselerde mugan-nilik de yapmıştır, ancak sesinin kalın olduğu söylenir. Oğlu Neyzen Zenop ve talebesi Kemani Bedros Çömlekciyan'la (1785-1840) birlikte çaldıkları besteler, halk tarafından büyük bir ilgi ile dinlenmiştir.

Limonciyan'ın bestelediği Ermenice i-lahi ve şarkılarının sayısı, Hisarlıyan'a göre 20 kadardır. Bunlar arasında bulunan "Haryav Kristos" (Hazret-i İsa kıyam etti) adlı ilahiyi, 20'den fazla makamdan bestelemiştir. Türk musikisine ait eserleri ise, Yılmaz Öztuna'ya göre 27 şarkı, 11 peşrev ve 9 semaiden ibarettir. Öztuna, bu besteler için, "Onun yüksek bir bestekâr olduğunu ispat etmektedir" demektedir. Birkaç yıl önce, Ermeni harfli Türkçe yazma bir şarkı mecmuasında, şedd-i araban, ferahnak ve neva makamlarında bestelenmiş 3 adet meçhul şarkısı da tarafımızdan meydana çıkarılmıştır.

Limonciyan, Venedik Mıkhitharist rahiplerinden, tarihçi Trabzonlu Minas Pıjişk-yan'la (1777-1851) beraber, Ermeni musikisi hakkında bir taslak hazırlamıştır ki, yanılmıyorsak bugüne kadar basılmamıştır.

Limonciyan'ın bilinen diğer üç talebesi de şunlardır: Tanburi Aleksan (1815-1864), oğlu Neyzen Zenop (1810-1866) ve daha fazla matbaacı olarak tanınan Hovhannes Mühendisyan (1810-1891).

Bibi. R. Y. Hürmüz, "Diratzu Hampartzum", Pazmavep, Venedik, 1873, s. 52b-54a; B. V. Manguni, Gensakrutyun Kevork ÇotTort Kato-ğikosi (Dördüncü Kevork Katoğikos'un Biyografisi), Eçmiadzin, 1880, beşinci bab; P. A. Hi-sarlıyan, Badmutyun Hay Tzaynakrutyan (Ermeni Musikisi Tarihi), İst., 1914, s. 7-33; ay, "Hedakırkrakan Hınutyun Mı" (İlginç Bir Antika), Kırbani Daretzuytz(Cep Takvimi), İst., 1925, s. 110-118; M. Kavukciyan, "Arevelyan Hay Yerajisdner u Nıvakadzuner 1768-1930-i Sırcanin" (1768-1930 Döneminde, Ermeni Alaturka Musikişinasları ve Çalgıcıları), Yerçanik, İst., 1931, s. 197-200; R. Atayan, TzemarkHay-kakan Tzaynakrutyan (Ermeni Notacılık Taslağı), Erivan, 1950; ay, Haykakan Sovetakan Hanrakidaran (Ermeni Sovyet Ansiklopedisi),

IV, Erivan, 1978, s. 6l7b-c; R. Y. Boğosyan, "Baba Hampartzum", Jamanak, 27 Aralık 1965; H. C. Sinini, "Baba Hampartzum", Lraper, S. 10 (1972), s. 77-83; ay, "Baba Hampartzum", Kulis, S. 649-652 (l Ocak 1974-15 Şubat 1974); K. Istepanyan, Gensakrakan Pararan (Biyografik Sözlük), II, Erivan, 1981, s. 29; Öztuna, BTMA, I, 325b-326a, II, s. 139b-l40a; K. Pa-mukciyan, "Ermeniler Hakkında Biyografik Notlar", (Ermenice, basılmamış çalışma).

KEVORK PAMUKCİYAN