KirkçEŞme tesisleri

LOTI, PEERRE

228

229

LUTFÎ EFENDİ

Lorichs'in 1557 tarihli Süleymaniye Külliyesi gravürü. Galen Alfa

Portrenin üstündeki Latince yazı bunun 15 Şubat 1557'de yapılmış olduğunu belirtir. Bu konuda söyleyebileceğimiz tek şey Ka-nuni'nin bu tarihte İstanbul'da bulunduğudur. Aynı biçimde birbirinden çizilerek büst ve boy resimleri haline getirilen İran ŞahıTahmasb'ın elçisinin resimleri ise 1557 tarihlidir. Üstündeki yazıda İsmail adı verilen elçinin, aslında Süleymaniye Camii' nin açılışı münasebetiyle gönderilen ve adı Osmanlı kaynaklarında Tabit ya da Tebet olarak geçen kişi olduğu anlaşılıyor. Sü-leymaniye'nin açılış töreni ise 8 Ekim 1557'de yapıldığına göre çizim de bu tarihe yakın olmalıdır. Lorichs, bu dört portreyi 1571-1574 arasında gravür haline getirerek 21 Nisan 1574'te Anvers'te yayımlayacak ve bu yayını Danimarka Kralı II. Freder-cik'e ithaf edecektir. Bu portreler 16. ve 17. yy'da onlara başka isimler yakıştırılarak, bastırılmıştır. Kanuni portresine Nasuh Paşa (1611-1614 arasında sadrazam) ya da Sultan İbrahim (hd 1640-1648) ismi, İran elçisine ise Rüstem Paşa ya da IV. Murad (hd 1623-1640) isimleri yakıştırılmıştır.

İstanbul dönemine ait iki diğer portre Elçi Busbecq ve elçilik maiyetinden Francis-cus Zay'e aittir. Birincisi 24 Eylül 1557 tarihlidir, yani İran elçisinin portresine yakın bir tarihte yapılmıştır. Zay'e gelince, 1553 An-ton Wrancic ile birlikte İstanbul'a gelmiş ve 1557'de kentten ayrılmıştır. Bunlardan başka saray kadınlarına ait olması gereken birkaç portre vardı, ancak bunların belgesel değeri hakkında bir yorum yapmak güçtür.

Üçüncü önemli bir seri İstanbul'un çeşitli binalarına ve görüntülerine aittir. Bunların arasında Süleymaniye Külliyesi'nin görkemli bir gravürü vardır ki, caminin açılış tarihini tam olarak (8 Ekim 1557) verir. Ayrıca Atik Ali Paşa Camii'nin bir gravürü, Elçi Hanı'ndan yapılmış kentin yakın bir görüntüsü önemli çizimler arasındadır.

Dördüncü bir grup, kıyafet (özellikle yeniçeri ve diğer ordu mensupları), alet ya da günlük hayat sahnelerine ait çizim ve gravürlerdir. Genellikle nitelikleri gibi belgesel değerleri de çok büyük olan bu resim-

lerin önemli bir bölümünü Lorichs yedi grup halinde ve büyük bir olasılıkla profesyonel gravürcüler kullanarak 1570, 1575, 1576, 1579, 1581, 1582 ve 1583'te gravür haline getirmiştir. Birinci grup mimari çizimlere, diğerleri çeşitli eşya ve kıyafetlere aittir ve toplamı 128 gravür eder. Baskıya hazırlanan bu gravürler, ancak ressamın ölümünden çok sonra l626'da Hamburg'da yayımlanmıştır, aym kentte yapılmış 1641 ve 1646 baskılan vardır. Bunların dışında gravür haline getirilmiş ya da getirilmemiş çok sayıda çizimler çeşitli kütüphane ve özel koleksiyonlarda bulunur ki bunların tam katalogunun yapılmış olduğu söylenemez.

Bibi. S. Eyice, "Avrupalı Bir Ressamın Gözü ile Kanunî Sultan Süleyman, İstanbul'da Bir Sa-fevî Elçisi ve Süleymaniye Camii", Kanuni Armağanı, Ankara, 1970, s. 129-170; E. Fischer, MelcbiorLorck: drawingsfrom theEvelyn Col-lection at Stonor Park England and from the Department ofPrints and Drauıings of the Ro-yalMuseum offinearts Copenhagen, Kopenhag, 1962; H. Harbeck, MelchiorLorichs, Hamburg, 1911; M. Y. Libman, "Risunski Melkhiora Lorikhsa v Gosudartsvennom Ermitaje v Gosu-daıtsvennom muzee izobrazitelnih iskussty im A. S. Puşkina", Trudy Gosudartstvennogo Er-miaja, VI, 1961, s. 213-223; E. Oberhummer, Konstantinopel under Sultan Suleiman dem Grossen, Münih, 1902; P. Sherrard, Konstantinopel: Bild einer heiligen Stadt, Lausanne, 1963; P. Ward-Jackson, "Some rare drawings by Melchior Lorichs in the collection of Mr. John Evelyn of Wotton, and now at Stonor Park, Oxfordshire", The Connoisseur, 1955, s. 83-93; K. Wulzinger, "Melchior Lorichs An-sicht von Konstantinopel als topografische Quelle", Festschrift G.Jacob, Leipzig, 1932, s. 355-368; Yerasimos, Voyageurs, 242-243.

STEFANOS YERASİMOS