KirkçEŞme tesisleri

Medrese Odaları: Dershane-mescidin karşısında avluyu "U" şeklinde çevreleyen ve on birimden oluşan revaklarm arkasında batı ve güney yönde iki kolda meydana gelen "L" şeklinde sıralanmış on tane medrese odası bulunmaktadır. Revak cepheleri kesme küfeki taşından olan yapının batı ve güney yönde dışa bakan cepheleri taş-tuğla almaşık örgüye sahiptir. Bak-lavalı başlıklı dokuz mermer sütuna oturan sivri kemerli revaklar ile medrese odaları

pandantiflerle geçişi sağlanan kubbelerle örtülmüştür. Medrese odalarından yalnızca köşe odası dikdörtgen planlı olup diğerleri karedir. Dikdörtgen olan bu mekân güneyde kubbe, kuzeyde giriş önünde beşik tonozlu bir örtüye sahiptir. Köşe odası tek kapı ile, diğer odalar basık kemerli bir kapı ve ikişer dikdörtgen pencere ile revağa açılmaktadır. Giriş karşısında ortada yuvarlak kemerli ocak nişi ve iki yanında birer dolap nişi bulunmaktadır. Ocak bacaları dışta küfeki taşından sekizgen gövdeli ve dört yönde duman açıklığına sahip olup üzeri dilimli kubbecikle örtülmüştür. Güney yönde yer alan kısa koldaki dolap nişleri açılarak pencere haline getirilmiştir. Yalnızca köşe odasında güneye açılan iki orijinal pencere bulunmaktadır. Pencereler dışta tuğladan yuvarlak kemerli olup küfeki taşından söveli ve dikdörtgen açıklıklıdır.

Avlu kapısının sağında, revak cephesinin üst köşesinde bir kuş evi bulunmaktadır. Altta üç konsola oturan ev üç cepheli ve iki sıra pencereli olarak düzenlenmiştir.

Avluda vaktiyle var olduğu bilinen ve her cephesi sivri kaş kemer biçiminde düzenlenmiş olan ongen mermer havuz bugün mevcut değildir. Revak kemerleri son restorasyondan sonra camekânla kapatılmış iken caddeye paralel olan kolda son yıllarda iki kemer içi duvarla örülerek kapatılmıştır.

Sıbyan Mektebi: Dershane-mescidin güneyinde yer alan sıbyan mektebi, dikdörtgen planlı olup üzeri ahşap tavanlı bir çatı ile örtülüdür. Medrese avlusuna bakan kuzey ve batı cepheleri kesme küfeki taşından, doğu ve güney cepheleri ise iki sıra tuğla, bir sıra kesme küfeki taşından o-luşan almaşık örgüye sahiptir. Medrese avlusundan kısmen tecrit edilmiş olan yapının güneydeki girişi önünde küçük bir av-

lusu vardır. Burada çarpık olan avlu duvarı üzerinde dıştan basık kemerli, içten lentolu küçük bir kapı ile sıbyan mektebine bağlantı sağlanmıştır. Mektebin avlu duvarına yaklaşan köşesi ile duvar arasında tuğladan yuvarlak kemerle bir bağlantı yapılmıştır.

Güney cephesinde ortada yer alan basık kemerli mermer söveli kapı ile mektebe geçilir. Güney ve doğu yönde çift sıra pencere düzenine sahip olan yapıda alt sıra pencereler tuğladan yuvarlak hafifletme kemerleri altında dikdörtgen açıklıklı, üst sıra pencereler ise tuğladan yuvarlak kemerli olarak düzenlenmiştir. Medrese avlusuna bakan batı cephesinde yalnızca üstte üç sivri kemerli pencere vardır. Altta sağır bırakılan batı ve kuzey duvarlarında ü-çer tane dolap nişi mevcut olan yapının zemini altıgen tuğlalarla kaplanmıştır. Son yıllarda medrese avlusuna bakan batı cephesinin ortasına dikdörtgen bir kapı açılmıştır.

Sebil: Divanyolu Caddesi üzerinde iken dershanenin doğu yönünden biraz geriye taşınan sebil mermerden beş cepheli olarak düzenlenmiş olup üzeri sekizgen kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür.

Bugün yeni düzenleme ile yapılmış o-lan caddeye bakan avlu duvarı üzerindeki basık kemerli kapıdan sonra solda yer alan ve yine beşik kemerli olarak düzenlenen mermer kapı ile sebile geçilir. Tonozlu olan girişin iki yanında birer derin niş vardır. Soldaki nişte bir kurna mevcuttur. Mukarnaslı başlıklara sahip altı mermer sütuna oturan sivri kemerli cephede kemer içleri boş bırakılmıştır. Başlıkların hizasında basık kemerli mermer levhalar vardır. Cephelerde merkezleri birbirine bağlanan eksenleri kaydırılmış altıgenlerle oluşan geometrik kompozisyonlu metal şebekeler bulunmaktadır. Her şebeke altta altı tane su verme açıklığına sahiptir.

Su Deposu, Tuvaletler, Gusülhane: Sıb-

yan mektebinin güneybatı köşesinde kesme küfeki taşından yapılmış olan bir su deposu bulunmaktadır. Kuzey cephesinde üstte sivri kemerli küçük açıklığı olan depo son yıllarda açılan bir kapı ile kalorifer dairesi haline getirilmiştir. Sıbyan mektebinin girişinin bulunduğu küçük avluya bakan doğu cephesi köşesinde altta vaktiyle çeşme olduğu anlaşılan sivri kemerli iki niş mevcuttur. Su deposunun güneyinde medrese avlusundan yuvarlak kemerli açıklıkla geçilen bölüm tuvaletler olarak düzenlenmiştir. Sıbyan mektebinin güneyindeki küçük avluya tuğladan yuvarlak kemerli açıklıkla bağlanan bölüm ise gusülhane olmalıdır.

Hazire: Vaktiyle Divanyolu Caddesi ü-zerinde dershane-mescidin kuzeyinde yer alan hazire yol genişletme çalışmaları sırasında dershane-mescidin doğusuna taşınmıştır. Kuzeyde sebile bitişik olan hazire kare bir alan kaplar. Her cephede mukarnaslı başlıklara sahip sütunlara oturan üçer sivri kemerli olarak düzenlenen hazire, üstte üzeri açık sekizgen bir kasnağa sahiptir. Dışa açılan cephesinde geometrik kompozisyonlu metal şebekeler bulunmaktadır. Merzifonlu Kara Mustafa Pa-şa'nın oğlu olan ve külliyeyi tamamlatan Ali Bey ve maktul Kaymak Mustafa Paşa' mn yattığı hazirede toplam yirmi yedi mezar bulunmaktadır.

Dükkânlar: Külliyenin Divanyolu Cad-desi'ne bakan kuzey cephesinde girişin sağında dört adet dükkân bulunmaktaydı. Üzerleri beşik tonozla örtülü olan bu dükkânlar 1956-1957'de caddenin genişletilmesi sırasında yıktırılmıştır. Ayrıca medresenin batı cephesinde de altı adet dükkânın olduğu ve bunların da aynı tarihlerde yıktırıldığı hakkında bilgiler vardır.

Bibi. Ayvansarayî, Hadîka, I, 171-172; Öz, istanbul Camileri, I, 83; Kumbaracı, Sebiller, 29; Eyice, İstanbul, 40; (Konyalı), Abideler, 65-66; Unsal, Eski Eser Kaybı, 37-39; Kütükoğlu, istanbul Medreseleri, 355; Kütükoğlu, Darü'l-Hilafe, 32-53; Z. Nayır, Osmanlı Mimarlığında Sultan Ahmet Külliyesi ve Sonrası (1609-1690), İst., 1975, s. 188-191; A. Egemen, istanbul'un Çeşme ve Sebilleri, İst., 1993, s. 646.

AHMET VEFA ÇOBANOĞLU