Kömür Kullanan Büyük Yakma Tesisleri için met kılavuzu

3.3. – Atık üretimi. Atık depolama alanı

Genel olarak bakıldığında, bir büyük yakma tesisinden kaynaklanan atıkların, yakma işleminin kendisinden kaynaklanan atıklar ve kömür öğütme sistemleri ya da su arıtma işlemleri gibi tesisin çalışmasından kaynaklanan atıklar olarak iki kategori altında sınıflandırılması mümkündür.

Yakma prosesinden kaynaklanan en temelatık türleri şunlardır:

• 
  Uçucu kül: Uçucu küller yüksek oranda ağır metal içeren atıklardır. Beton üretiminde kullanımlarına ilişkin kritik parametreler; kızdırma kayıpları, Cl ve CaO eksikliğidir. Uçucu küllerin çimento imalatında kullanımına ilişkin kritik parametreler ise;fiziksel, kimyasal ve mekanik parametrelerdir ve bunlar kızdırma kaybı, sülfatlar ve Cl konulu ve EN – 197-1 sayılı standart kapsamına girmektedir.
  
• 
  Alçı taşı: Alçı taşı içerisinde uçucu kül ve yüksek oranda Hg ve Se barındırabilir. İnşaat sektöründe alçı taşı kullanımına ilişkin kritik parametreler kristallerin boyutları, kristalizasyon ve su içeriğidir.
  
• 
  Tabankülü cüruf: Tabanküllerinde düşük ağır metal içeriği bulunmaktadır. Tabankülü tuğla ve çimento yapımında kullanılabilir.
  
• 
  Pülverizatör ile kuru absorbsiyon işleminden kaynaklanan atık: Bu tür atıklar, alçı taşı, kalsiyum sülfit ve uçucu kül karışımıdır. Büyük bir kısmı depolama alanına gönderilir ya da depolama alanlarında sızdırmazlığı sağlamak için kullanılır.
  

Bir tesisin işletilmesisonucundaortaya çıkan atıklar genellikler çok daha küçük miktarlarda oluşur ve şu şekilde nitelendirilebilirler:

• 
  Kazan temizleme işleminden kaynaklanan atıklar
  
• 
  Kömür değirmeninden çıkansınıflandırılmış malzemeler
  
• 
  Su arıtma işleminden kaynaklanan suyu giderilmiş çamur atık (su ve atık su girdisi) ayrıca maden ocağından kaynaklanan sızınt suları ve asit akışı
  
• 
  Suyun sertliğinin giderilmesindenoluşan ve tekrar kullanımı mümkün olmayan iyon değiştirici reçineler
  
• 
  Selektif katalitik azaltım sistemlerinin bir daha kullanılamayacak katalizörleri
  
• 
  Makine ve cihazlardan kaynaklanan mineral yağatıkları
  
• 
  EC/96/59 sayılı Direktifin ve EC 596/2009 sayılı Yönetmelik tarafından düzenlenen PCB (poliklorlu bifenil) / PCT (Poliklorlu Terfenil) içeriğine sahip atıklar
  
• 
  Kömürlerin yıkanması ve “rafine edilmesi” işlemlerinden kaynaklanan atıklar
  

Şekil 3.1: 6000 saattir tam yük ile çalışan 750 MW gücündeki enerji santralinin kömür yakma ürünlerinin yıllık üretimine ilişkin örnek. Toplam yanma ürünü = 154.000 ton.

Bu atıklar çevre için potansiyel bir risk taşımaktadırlar ve bu atıkların güvenli bir şekilde yönetilmesi gerekmektedir (örneğin kazan külü içinde silikon, alüminyum, demir, kalsiyum, magnezyum, sodyum ve potasyumun yanı sıra Sb, As , Ba, Cd, Cr, Pb, Hg, Se, Sr, Zn gibi ağır metaller de bulunmaktadır).

Büyük yakma tesislerinin yakma proseslerinden kaynaklanan en tipik atık türleri uçucu kül ve cüruftur. Uçucu küller, çimento üretiminde %90’a kadar yeniden kullanılabilme oranına sahip olmakla birlikte altyapı çalışmalarında da dolgu maddesi olarak yeniden kullanılabilirler. Kazandan kaynaklanan cüruf atığı düzenli depolama alanına gönderilmelidir. Bunlara ek olarak, diğer faaliyetlerde de olduğu gibi bakım işlemlerinde, sıvı atıkların arıtılmasında, ofislerde vb yerlerde atık ortaya çıkabilir.

Kömür yakmaya yönelik ürünlerin kullanımları farklı iklim şartlarına, vergilere ve yasal koşullara, ağır metal içeriğine, kızdırma kayıplarına, toplam Ca ve Cl içeriğine göre değişiklik gösterebilir.

Kükürt arıtımısonucunda oluşan ürünleri inşaat sektöründe, gübreleme işlemlerinde ya da arazi doldurma amacıyla kullanılabilir. Baca gazı kükürt arıtımından kaynaklanan alçı taşı, alçı panel yapımında ya da zemin döşemelerinde ya da çimentonun sertleşmesinde geciktirici olarak kullanılabilir. Son yıllarda, gerçekleştirilen araştırmalar, uygulama deneyimleri ve pazarlama girişimlerine bağlı olarak yeniden kullanım oranlarında bir artış meydana gelmiştir.

Büyük yakma tesisinden kaynaklanan atıkların yönetilmesi için 3 Mayıs’ta 2000/532/EC sayılı kararla onaylanan (ve 16 Ocak tarihli ve 2001/118/EC sayılı karar ile 3 Mayıs tarihli ve 2001/573 sayılı Konsey Kararı ile değiştirilen) Avrupa Atık Kataloğu (EWC-European Waste Catalogue) kullanılmalıdır.

Bu katalog üzerinde güncellemeler yapılmakla birlikte, katalogda bahsi geçen her türlü madde ve materyalin her zaman zararlı atık olarak düşünülmediğini belirtmek gerekmektedir.

Büyük yakma tesisinden kaynaklanabilecek atıklar aşağıda yer alan kodlarla bulunabilir. Envanter oluşturmaya ya da bulunabilecek atık türünü kontrol etmeye yönelik olarak başka bir seçenek de, işletmede ortaya çıkanları kontrol etmek için bu kategorilerde olanher bir atığıanaliz etmektir.

10 Termal proseslerden kaynaklanan atıklar

11 Kimyasal yüzey iyileştirilmesi ile metallerin ve diğer materyallerin kaplanmasından kaynaklanan atıklar ile paslanmaz hidrometalurjiden kaynaklanan atıklar

12 Metal ve plastiklerin şekillendirilmesi ile fiziksel ve mekanik yüzey iyileştirilmesi işlemlerinden kaynaklanan atıklar

13 Yağ atıkları ve sıvı yakıt atıkları (yemeklik sıvıyağlar ve 05 ile 12 sayılı bölümlerde bahsi geçenler hariç)

14 Atık organik solventler soğutma sıvıları ve itici gazlar (07 ve 08 hariç)

15 Atık paketleme, emici ve soğurucu maddeler, temizleme bezleri, filtre materyalleri ve aksi belirtilmediği takdirdekoruyucukıyafetleri

16 Listede aksi şekilde belirtilmemiş atıklar

17 Bina yapımı ve yıkımdan kaynaklanan atık (kirlenmişalanlardan kaynaklanan kazı toprağı da dâhil)

19 Atık bertaraftesislerinden, sahadışı atık su arıtma tesislerinden, insan tüketimine yönelik su hazırlanmasından ve endüstriyel kullanıma yönelik sulardan kaynaklanan atıklar

20 Ayrı ayrı toplanan kısımlar da dâhil olmak üzere belediye atıkları (evsel atıklar ve buna benzer ticari, endüstriyel ve kurumsal atıklar)

Aşağıda yer alan tabloda Türkiye’de bulunan ve kömür ile linyit yakarak çalışan büyük yakma tesislerinden kaynaklanan atıkların nitelendirilmesine ilişkin veriler bulunmaktadır.

Tablo 3.4.Ortaya çıkan atıklar.

Atıklar	EWC Kodu	Toplam üretim miktarı (T / yıl)	Üretim oranı (Üretilen elektriğin T / Gw kadarı)	Arazi doldurmaya yönelik atıklar (T / yıl)	Arazi kurtarımında kullanılan atıklar (T / yıl)
Kömürden kaynaklanan uçucu kül	100102	367.143-2.635.317	191-391	*
Tabankülü, cüruf veya kazan tozu	100101	91.182-658.829	47-98	*
Baca gazının desülfirizasyondan kaynaklanan katı haldeki kalsiyum esaslı reaksiyon atıkları	100105
Atık su arıtma tesislerinden kaynaklanan çamur	190814 100121

* külün tamamına yakını düzenli depo sahasında depolanmakta olup, bazı santrallardauçucu külün büyük bir bölümü inşaat sektöründe kullanılmaktadır.