Kur’an-i kerim allah’i nasil tanitiyor

7- Sıbğatullah, Fıtratullah ve Doğuştan Bilgi

Sıbğatullah, bir şeyi her hangi bir renkle renklendirmek, mastarından alınmıştır. Allah'ın boyası demektir. Bakara, 138. âyetinde bu sözün, fıtrat, hilkat,¹⁰⁶⁰ insanın aklı,¹⁰⁶¹ Allah'ın di­ni,¹⁰⁶² Allah'a kendisiyle yaklaşılan her şey,¹⁰⁶³ hristiyanların ço­cuklarını batırdıkları vaftiz suyuna mukabil zikredilen bir tabir­dir. "(Biz) Allah'ın boyasıyla (boyanmışızdır). Allah'tan daha güzel boyası olan kim? O'na küllük edenleriz" (Bakara, 138). Al­lah'ın boyası, Allah'ın fıtratı ve fıtrî dînidir.¹⁰⁶⁴ İslâm'a istiare olarak sıbğatullah (Allah'ın boyası, rengi) denmiştir.¹⁰⁶⁵ Yani Al­lah, insanları peygamberlerin getirdiklerine iman ve hakka ka­biliyetle boyayıp yaratmıştır. Allah'ın bu selim fıtratına bir imâ vardır. Bu fıtrat üzere iman, bizim İlâhî boyamız, rengimizdir ki, renklerin en güzelidir.¹⁰⁶⁶

Atomlardan galaksilere kadar Allah varlıklar âlemine nasıl rengini vermiş, onlara tevhid mührünü basmışsa ve nasıl ki beş milyara yakın insanın parmak izleri O'nun silinmez tevhid izle­rini taşıyorsa, bizleri fıtrat dini üzere yaratması da aynı şekilde O'nun boyası, O'nun kendi rengidir.¹⁰⁶⁷ Burada Kur'ân'ın derin manâlı ifade hususiyetlerinden bir hususiyet üzerinde bulunuyo­ruz.¹⁰⁶⁸ Allah bir âyette insanları fıtrat üzere, İbrahim ¹⁰⁶⁹ teşvik etmektedir. Yani mânâ, "kalbi temizlemekle irşad ve fıtratı korumakla meydana gelen Allah'ın rengine hürünün", de­mektir. Allah'ın rengi, boyası, renklerin en güzelidir. - Bu cehd ile yaşayınca, bu halin eseri, boy anılan şeyin üzerinde boyanın görüldüğü gibi, mü'minlerin yüzünde¹⁰⁷⁰ marifet nuru apaçık görülür. Allah onların yüzüne kendi nûr boyasını vurur. "Yüz­lerinde secdelerin izlerinden nişanları vardır" (Fetih, 29). Cü-neyd-i Bağdadîye (297/909) arif sorulunca, "suyun rengi kabının rengidir" diye cevap vermişti.¹⁰⁷¹ O halde Allah'ın boyası olan fıtrî iman ile iman etmeli, hristiyanlar gibi sudan imana, sun'î boyaya tenezzül etmemeli.¹⁰⁷² Yunus Emre'nin dediği gibi, "Bo-yandım rengine solmazam ayruk." Bu fıtrî iman ile boyandık­ça inanç ve ilim kalbi kaplar, bunlar kalpte marifet meyvesi ve­rirler ki, işte bu marifete yakîn denir. Çünkü suyun bulanıklığı durulunca araplar ey kane'1-mâu derler.¹⁰⁷³

Yakînin de üç derecesi vardır: İlme'I-yakîn, ayne'l-yakîn, hakka'l-yakîn. Uzaktan dumanı görüp ateşin varlığına hükmet­mek ilme'l-yakîn, ateşin kendisini görmek ayne'l-yakîn, ateşe bizzat dokunup yanmak hakka'l-yakîne bir temsildir. Kömürün ateşte yanarak nâr-ı beydâ haline gelmesi, mü'minin sıbğatul­lah (Allah'ın rengine) bürünmesine bir misal teşkil edebilir. Tasavvufta buna fena ve beka makamı denmektedir. Bu ma­kamdaki kimse, her şeyi Allah uğruna feda mânâsında, cihanı yağmaya verebilir. Fena ve beka hali kulun sıfatlarında olur, za­tında olmaz.¹⁰⁷⁴ Kul farz ve nafile ibadetlerle Allah'a yaklaşınca "(...) Ben onun gören gözü, işiten kulağı, tutan eli, yürüyen ayağı olurum"¹⁰⁷⁵ hadis-i kudsîsinin tecellîsine mazhar olur.

"Sen yüzünü Allah'ı birleyici olarak doğruca dine çevir; Allah'ın yaratma kanununa (uygun olan dine dön) ki, in­sanları ona göre yaratmıştır. Allah'ın yaratması değiştirile­mez. İşte doğru din odur. Fakat insanların çoğu bilmezler" (Rûm, 30). Bu âyette bildirilen fıtrat dini, yaratılışa uygun din-i İs­lâm'dır. Yaratılışın Yaratıcısına delâleti tabiî olduğu gibi, her in­sanın vicdanının derinliğinde bir hak duygusu, bir marifetullah gizlidir. Bu, inkâr edenlerde bile zor zamanlarda kendini göste­ren bir fıtrî marifettir¹⁰⁷⁶ (Lokman, 32; ibrahim, 10; Nemi, 14). Bu duygu, in­sanlarda kendini bilmek gibi açık olmadığı için, zaman zaman peygamberler gönderilerek insanların bu kabiliyetleri devamlı uyarılmıştır. Bu fıtrî duygu kötü alışkanlıklarla perdelenip söne­bilir. Yani fıtrat değişip bozulabilir. O temiz fıtrat-ı ûlâ, kötü bir fıtrat-ı saniye haline gelebilir. "Bir millet kendi durumlarını değiştirmedikçe Allah onların durumlarını değiştirmez" (Ra'd, ıi). O zaman da kalpteki fıtrî marifet nuru söner. Bundan dola­yı, dinsizlik, inkâr, fıtrata aykırı bir sapıklıktır.¹⁰⁷⁷ Çünkü Allah ismi bütün kâinata hakkedilmiştir.¹⁰⁷⁸ Renan, "İnsanlardaki bu duygu, kuşlarda yuva yapmak gibidir" der. Bu izah şekli ise vahiy ve ilhamı kabul etmek demektir.¹⁰⁷⁹Descarters da aynı şeyi itiraf eder: "Allah fikrinin de yaratıldığım zaman benimle birlikte doğmuş ve meydana getirilmiş olduğunu söyle­mekten başka diyecek bir şeyim yoktur. Bu tıpkı, ben yara­tılırken, işçinin eserine hakkettiği marka gibi zihnime ko­nulmuştur.”¹⁰⁸⁰Maturîdî'ye göre Allah peygamber gönderme­miş olsa bile, akıl yoluyla Allah'ı bilmenin vacib olması da bun­dandır.¹⁰⁸¹

Bundan başka insanın fıtrî vicdanı da Allah'ı hissetmekte­dir. Bu bir fıtrî biliş, bir hılkî duyuş ve seziştir. Zihin inkâra alış-tırılabilse bile duygulan ondan yoksun bırakmak kişinin elinde değildir. Öyle olaylar ve durumlar vardır ki, insan bunlar karşı­sında köksüz bir ağaç gibi devrilmemek için, benliğinin derinle­rinde yaşayan ve özsuyunu görünmez bir kaynaktan çeken bir sese, bir ışığa dayanmak zorunda kalır¹⁰⁸² (Krş, avm, i28-i35; Muminun, 84-89; Rum, 33-36). Akıl susturulabilse bile vicdanın sesi susturulamaz. Çünkü tevhid akidesinin yeri iç ve vicdandır. İçe giden en yakın yol bedâhat, vicdana giden en yakın yol da histir. Kur'ân daima bedâhate dokunmak, ihsası uyandırmak ve bunlar yoluy­la doğrudan doğruya basirete nüfuz etmek, vicdana ulaşmak is­ter.¹⁰⁸³ Çünkü Allah biliyor ki, fıtrat inkâr pisliğini reddeder.¹⁰⁸⁴ İnsanlar iman duygusundan kasten uzaklaşmak, kendilerini bu duygunun dışına atmak isteseler de, insan ruhu onu daima ara­mak sevdasına tutkun olacaktır. İnsan yaratıcıya imanı, lisanıy­la inkâr etse bile, içinden Allah'ın varlığını birliğini bilmekte­dir.¹⁰⁸⁵ Nitekim Allah "(...) Vicdanları da bunlara tam bir kanaat hasıl ettiği halde, zulüm ve kibirle yine (inatlarından) inkâr ettiler (...)" (Nemi, u)buyurur.

"Hani Rabbin, Ademoğullanndan, onların bellerinden zürriyetlerini almış ve onları kendilerine şahid tutarak; "Ben sizin Rabbınız değil miyim?" (demişti). Onlar da: "Evet (Rabbimizsin, buna) şahid olduk" demişlerdi. (İşte bu şahidlendirme) kıyamet günü, bizim bundan haberimiz yok­tu dememeniz içindi" (A>âf, 172). Bu âyette ruhlar âleminde in­sanlarla Allah arasında bir ahitleşme, bir ezelî marifet mevzuba­histir. Gerçi bu ahitleşme ve şâhidleşmeyi, bazı müfessirler, insanların, fıtratlarıyla, enfüs ve afâkta dikilen pek çok delillerle Allah'ın rubûbiyet ve ulûhiyetini bulup anlamaya kabiliyetli oluşlarının temsilî bir istiare şeklinde ifadesi olarak anlamışlarsa da;¹⁰⁸⁶ müslümanlar arasında "elest bezmi" kâlubelâ'dan beri müslümanım tezi, ruhlar âleminde verilen ikrar, sırf temsile hami edilemez.¹⁰⁸⁷ Hâzin tefsiri sahibi Alâaddin Bağdadî (741/ i34û), her iki görüşü naklederek, bu ahit ve misâkın hakikat ol­duğunu tercih eder.¹⁰⁸⁸ İbnu'l-Enbârî'nin, bu görüşü, hadisçile-rin ve ilim ehlinin büyüklerinin görüşü olarak tavsif ettiğini nak­leder. Allah Hz. Adem'in sırtından zerreler halinde zürriyetini çıkarmış, bunlara akıl, şuur vermiş ve sonra onlara hitab ede­rek ahd ve mîsak almıştır. Zikir için dağlara (Sebe, 10), Hz. Pey­gamber (sav) e secde için deveye, işitip Hz. Peygambere gelmesi için ağaca akıl verip hitab etmesi örneklerini de O'ndan nakle­der.¹⁰⁸⁹ Şarânî (973/1565) de aynı görüştedir. Sirâcu'1-Ukûl sahibi Kazvînî'den, "Allah Âdem (asyın belindeki kılların delikîerinden zürriyetini zerreler halinde çıkardığını ve nitekim ter ve kokuların da bu deliklerden çıktıkları" görüşünü nakleder. Ayrıca Hz. Ali'nin "Rabbıma verdiğim o zamanki sözü şimdi hatırlıyorum. Hatta o zaman sağımda ve solumda kimlerin bulunduğunu da biliyorum" dediğini nakleder.¹⁰⁹⁰ Şeyh Ce-mel de Haşiye'sinde bu âyetin tefsirine genişçe yer verir. Allah Önce Hz. Adem'in belinden kendi çocuklarını zerreler halinde çıkararak, sonra o zerrelerden doğacak zürriyetlerini, insan ne­vinin sonuna kadar gelecek zürriyetlerini zerreler halinde çıkar­dı. Bunlarda akıl, bilgi, hareket ve konuşma yarattı, ahd ve mî­sak aldıktan sonra çıkarıldıkları sırayla birbirine girdirerek Hz. Âdem'in sırtına döndürdü, şeklinde izah eder.¹⁰⁹¹ Hüseyin el-Cisr de "Madem ki bir damla su yeryüzündeki insan fertleri mikdarınca mikroskobik maddeleri içine alıyor, Hz. Âdem'in sırtının bütün zerreleri içine almasına ne engel gösterilebilir? Bu mikroskobik canlıların hareketli, besin yollarını bilen, kendisiyle başkasını ayıran varlıklar olduğu­nu zaten fizyoloji ilmi söylemektedir. Zerre de atom demek­tir. Allah zürriyetlerin esas atomlarını çıkarıp, onlara şuur vermiştir. Esas atomlar değişmez. Nitekim haşrin de bu de­ğişmeyen ve kaybolmayan atomlarla olması mümkündür" şeklinde açıklar.¹⁰⁹² Hüseyin el-Cisr'in yetişemediği ve bugün gelişme gösteren genetik ilmi de ortaya koymuştur ki yeryüzü­nün bütün insanlarının maddî ve manevî bütün özelliklerini ihti­va eden genlerin hepsi bir terzi yüksüğünü doldurmamakta­dır.¹⁰⁹³ İlmin bu gelişmeleriyle Kur'ân hakîkatleri daha kolay anlaşılmaktadır. Bursalı İsmail Hakkı (1127/1724) bu âyeti tefsirin­de şaşırtıcı bir şekilde, önce temsile dair görüşleri zikreder son­ra Te'vilât-ı Necmiyye'den diğer görüşleri nakleder ve der ki: "Sen buradan anladın ki ehl-i hakikat, bunun hakikat oldu­ğu fikrindedir. Çünkü kimin rûhâniyeti cismâniyetine galib gelirse işi kolay görüp ona birşey zor gelmez. Ehl-i zahir ve Mu'tezile bunun hilâfına (...) O halde sana düşen elest ahdi­ne riayettir. Tâ ki sana ve senin gibilere Örtülü olanlar açıl­sın (...)"¹⁰⁹⁴ Âlûsî ise şöyle der: "Bu meuzudaki hadislerin¹⁰⁹⁵ ahâd diye reddolunması, insana gaybt fütuhatın kapılarının kapanmasına sebep olur ve söyleyeni büyük ilâhî bağışlar­dan mahrum bırakır. Mü'min için, rısalet menbaından sadır olan haberlerin bildirdiği (mîsâk) almayı, tasdik etmek gere­kir" . Umumiyetle sûfîler bu mîsâkın hakikat olduğuna kaildir­ler.¹⁰⁹⁶ İbrahim Hakkı "İnsan kalbi olan rûh, alem-i ervahta iken kendi Halikını ve Sâniini bilâ hicap görmüş ve bilmişti ve ne hizmet için yaratıldığını anlamıştı ve kâlû belâ mecli­sinde elestü bi Rabbikum badesi ile mest olmuştu (...) Bü­tün zürriyet-i Âdem onda evliya ile beraber muradalmıştı" der.¹⁰⁹⁷ İnsanın bu bilgisi Âdem (asj'a isimlerin öğretilmesiyle de­vam etmiş, böylece hilâfete lâyık olmuştur.¹⁰⁹⁸

Hülâsa bu mîsak ve ahid, ister gerçek olsun ister fıtrat ve kabiliyet mânâsına olsun, Allah'ı marifetin insan ruhundaki bil­gisini ifade eder. Bu imtihan dünyasında, marifetullahtan uzak duranlar, verdikleri ezelî ahid ve rflteaklarını bozmuş olurlar (Ba­kara, 27).¹⁰⁹⁹