Kur'AN'da ulûHlyyet

2. İnsanlar

a) Sâhibe(Tanrıça)

Kur'ân, sahibe adı altında, kâinatın Yaratıcısını zevce edinmekten tenzih eder:

“Doğrusu, Rabbimizin yüceliği, her yücelikten üstündür. O ne zevce (sahibe) ne çocuk edinmemiştir” ²⁷¹².

“O, gökleri ve yeri yok­tan yaratandır. Zevcesi olmadan nasıl çocuğu olabilir? Oysa her şeyi O yaratmıştır, her şeyi bilendir” ²⁷¹³.

Kur'ân'ın nazil olduğu ortamda, Allah'a zevce isnad eden bir inanç meşhur değildir. Demin nakletitğimiz, 6, 101 âyetinde, böyle bir inancın araplarda olmadığına işaret bulunabilir. Çünkü burada esas gaye, onun çocuğu olmayacağını bildirmektir. Bunu isbat için Onun zevcesinin olma­dığından hareket edilmektedir ²⁷¹⁴. Tanrıya ezelî zevce veren bir çok şirk inancına göre, bunu isnad etmeyen arap müşriklerinin telakkisi, nisbe ten anlaşılır durumdadır. Zira, varlığın tek Tanrı'ya verilmesi makûldür. İki ezelî Tanrı tanımak, daha halledilmez güçlükler doğurur.

Gerçi bir rivayete göre Hz. Ebû Bekr, meleklerin, Tanrının kızları ol­duğunu iddia eden müşrikleri ilzam için; “Peki anneleri kimlerdir?” di­ye sorunca, onlar:

“Yüce cin kızlarıdır” diye cevap vermişlerdir ²⁷¹⁵. Bu rivayet doğru olsa bile bunda araplar arasında bir “tanrıça” inancı ol­madığına dair delâlet daha fazladır. Zira, onlarda bir ana tanrıça inanı­şı yok idi ki, Hz. Ebû Bekr, kız isnadının kendilerini, zevceyi de kabule mecbur edeceğini, onları güç durumda bırakmak için öne sürmüştür. Cevapları, sabit inançtan ziyade bir münakaşa halet-i ruhiyesiyle söylenmiş intibaını vermektedir. Ulûhiyet hakkında ciddi ölçülere sahip olmayanlar­dan böyle bir mübâlatsızlık, uzak değildir. Kaldı ki, onlar, cinler hakkında “meleklerin anneleri” demişlerdir; “Allah'ın zevceleri” dememişlerdir. Muhtemelen, Allah'ın -Hz. İsa'yı olduğu gibi- Kendisinin zevcesi olmayan “an­nelerden” yarattığını söylemek istemişlerdir.

Fakat öbür âyet ²⁷¹⁶, zevceyi mutlak olarak reddetmektedir. An­laşılan, “ana tanrıça” inancı, bir çok toplulukta görüldüğünden Allah'ın bundan münezzeh olduğunu, öbür şirk sistemlerini göz önüne alarak, Kur'ân reddetmeye lüzum görmüştür. “Ana tanrıça” inancına, dünyanın hemen her tarafında rastlanmaktadır. Mesela, Ken'an diyarında samîler tarafından tapılan bereket ve rüzgâr tanrısı Ba'al, karısı Astarte ile pan­teonun esası idi ²⁷¹⁷. Mısır'da, başlangıçtaki “ilâhî çift” inancı bulunmak­tadır. Avustralya'da (Polinezya bölgesinde), Azteklerde de bu inanç gö­rülür ²⁷¹⁸.

Kur'an, “tanrıça”dan çok fazla olarak, “evlad” isnadını reddetmeye ağırlık vermiştir. Bunun sebebi şu olabilir: Çocuk isnadı, daha fazla yay­gındır (hıristiyanlar'da bile vardır). Ayrıca mitolojiler “genç oğulsa, bü­yük bir aktivite verdikleri halde, zevceler unutuluyordu. ²⁷¹⁹

b) Çocuk

Dünyanın bir çok yerinde olduğu gibi, Câhiliye arapları arasında, Tan­rıya çocuk isnad etme inancı yaygındı. İslâm'ın zuhurunda, Hz. İsâ (a.s.) gibi bir resulün getirdiği dine mensub olduğunu iddia eden hristiyanlar bile, bu sapıklığı benimsemişlerdi. Müşrikler, kendi inançlarını çok nor­mal karşıladıkları gibi! Kur'ân'ın, Ulûhiyyeti, çocuktan tenzih eden Tevhid inancına karşı çıkarken, hristiyanların telakkileri ile de istidlal edi­yorlar, “Son dinde de böyle bir şey işitmedik” ²⁷²⁰ diyorlardı ²⁷²¹. Kur'­ân'ın çocuk isnadı reddindeki ısrarını, biraz da bu ortam içinde değer­lendirmek gerekir.

Başka yerlerden örnek vermek gerekirse:

Yunanlılarda Dionysos, Zeus'un oğludur. Mısırlılarda Oziris, gök ve yerin, yani bir tanrı ile tanrıça­nın oğludur. Fenike'de Alein, Ba'al'in oğludur ²⁷²². “Panteonların çoğu tenasülî (genealogiques) sistemler olarak görünürler. Bunlar ekseriya tan­rıların tekevvününü (theogonie) böyle açıklarlar. Meselâ, Hesiod'un the-ogonte'si, Yunan panteon'unu, tenasül prensibini gözeterek yapılmış bir teşkilâtlandırılmasından ibarettir. Çok tanrılı dinlerde, -insanlardan farklı olarak- tanrılar; ezelî, ebedî, ölümsüz olarak anlaşılmakla birlikte bu, onların efsanevî bir zamanda, birbirlerinden doğmuş olmalarına engel sa­nılmaz. Bu tenasül fikrinin anlamı ne olabilir? Açıktır ki, müteaddid tanrıların hepsi, kendi kendilerine var yâni “zorunlu varlık” olamazlar. Eski­ler, felsefî olarak düşünmeden bile, zorunlu varlığın (vâcibu'l-vuçûd) an­cak bir olacağını, mutlak'ın kesret kabul etmeyeceğini idrâk ediyorlardı. Bundan ötürü, tanrıların çokluğu, cevher birliği ile uzlaştırılabilir olmalıy­dı:

İşte bu da, tenasül kavramıyla ifade edilmeliydi. Tenasül, bir varlıktan, ondan farklı ama, bununla beraber onunla aynı cevherden olan bir başka varlığın meydana gelmesini sağlar. (...) Tenasül, tek ilâhî cevheri, çe­şitlendirmeyi mümkün kılar” ²⁷²³.

Bir başka dinler tarihçisi, Eliade ise bu tezahürü şöyle açıklamak ister:

“Semavi Tanrının oğluna verilen önem, insanlardaki “müşahhasa olan susuzluktan” ileri gelir. Bu susuzluk, her zaman, semavî Tanrıyı ikin­ci plâna itmiştir. Oğul, sadece soyu sebebiyle değil (Dionysos, Oziris, Ale­in vs.); insan oluşuyla, dinler tarihindeki bu baş rolü oynar” ²⁷²⁴.

Bu yazarların, hristiyan çevrede yetişmiş olmaları, ayrıca kendilerini, şirk inancının hüküm sürdüğü dinleri araştırmaya vermiş olmaları sebe­biyle. Tanrının çocuk edinme fikrine karşı bağışıklık kazanmaları yzün­den, böyle izahlara girişmeleri muhtemeldir. Fakat, akıl nazarında tama­men saçma olan bu şirk sapıklığına, insanlığın hangi saiklerle girmiş olabileceklerini ta'lil yönünden, bazı izahlar aramak meşrudur. İlâhî irşaddan mahrum, veya onu değiştirmiş olanların, niçin ve nasıl böyle bir yanlışa düşeceklerini düşünmek lâzımdır ki, Kur'ân'ın onları şiddetle ve devamlı surette mahkûm etmesindeki ısrarın sebebini anlayabilelim.

Az önce naklettiğimiz izahlardan çıkan sonuç önemlidir:

1- Tek Tanrı kabul edilmektedir. Buna rağmen, şirk eğilimi, çok tanrı arzu etmektedir. Bunun için çıkar yol, tenasülde bulunmaktadır. Şu halde, çocuk nisbet etmenin kaynağı çok tanrıcılıktır.

2- Tanrıya çocuk atfeden inançlar. Yaratıcıyı arka plâna atmışlar­dır.

Bu çalışmamızın bir kaç yerinde işaret ettiğimiz gibi, şirkin menşei üzerinde düşünen bir çok müslüman bilgin de olmuştur. Bunlardan Şâh Veliyullâh, hristiyanların “Oğul” inancı hakkında -özetle- şöyle der:

Hris­tiyanlar, Hz. İsa'nın mertebesinin-yüksekliğine, “kul” demeyi uygun bul­madılar. Onu, öbür insanlardan ayırmak gerekiyordu. Allah'ın, ona özel ihsan ve şefkatini ifade eder diye, mecazen “Tanrı oğlu” dediler. Kimisi ise, ondan zuhur eden olağan üstü hallere bakarak, bunu Ulûhiyyetin ona girmesi şeklinde ifade ettiler. Sonradan gelenler ise, bu tabirleri (oğulluk ve tanrılık), hakikî mânâya alır oldular ²⁷²⁵.

Kur'an'ın, Allah'a çocuk isnadını:

“Nerdeyse gökleri parçalayacak olan” ²⁷²⁶ bir dehşet sebebi sayması, böylece izahını bulmuş olur. Zi­ra bu; Allah'ı insana benzetmek, çok tanrıcılık ve “mevhum oğlunu Onun yerine tahta geçirmek” gibi çirkin bir zulmün ifadesidir.

“Rahman çocuk edindi dediler. And olsun ki, kötülüğünü bağıran çirkin bir şey uydurdu­nuz. Rahmân'a çocuk isnad etmelerinden dolayı nerdeyse gökler parala­nacak, yer yarılacak, dağlar göcecekti. Halbuki, Rahmân'a çocuk edin­mek yaraşmaz; çünkü göklerde ve yerde olan her şey Rahmân'ın kulun­dan başka bir şey değildir” ²⁷²⁷.

Allah'a çocuk isnad edildiğini bildiren âyetlerin bir çoğunda Ulûhiyyet, Kendisini “Rahman” vasfıyla isimlendirir ²⁷²⁸. Buradan, “çocuk” şirkinin, merhamet kavramıyla ilgili sanıldığını düşü­nebilir miyiz? Belki de bazı insanlar şöyle tevehhüm etmişlerdir:

“Allah, merhametli olduğundan, sevgi ve merhametine husûsî surette mazhar edeceği kimselerin varlığı gerekir. Böyle olmaya en lâyık varlık da, evladdır. İnsanların, ilâhî sevgi ve rahmete ulaşabilmeleri için, bu hususi­yetleri, beşeriyet arasında canlı olarak temsil eden birinin olması gerek­lidir, bu da “Tanrı oğlu” olabilir”. İnsanlar, bu tahayyül ile böyle bir şirke kaymış olabilirler.

Şimdiki indilerde, özellikle oğul tema'sını çok işleyen Yuhanna ve Pavlus'un yazılarında, bu fikri fazlasıyla bulmak mümkündür:

“Hiç kimse göğe çıkmamıştır, ancak gökten inmiş olan insanoğlu çıkmıştır; o ki gök­tedir (...) böylece insanoğlunu da yukarı kaldırmak gerektir. Ta ki iman eden her adamın Onda ebedi hayatı olsun. Zira Allah dünyayı öyle sevdi ki, biricik Oğlunu verdi; taki Ona iman eden her adam helâk olmasın, ancak ebedî hayatı olsun” ²⁷²⁹.

“Fakat Allah bize olan Kendi sevgisin bu­nunla isbat ediyor ki, biz henüz günahkârlar iken Mesih için öldü. İmdi onun kanı ile şimdi sâlih sayılmış olarak, onun vasıtasıyla gazaptan da­ha ziyade kurtulacağız” ²⁷³⁰.

Tanrının, merhameti sebebiyle oğlunu insanlara yollayıp onu feda etmesi motifi çok yaygındır. “Yunanistan'da Zeus'un oğlu Dionysos, Mı­sır'da yer ve gök Tanrısının oğlu Oziris, Fenike'de Ba'al'in oğlu Alein; iş­kence, ölüm, dirilmeyle ilgili dramatik tanrılardır. Onlar insan kaderini yüklenir, onun gibi çileleri ve ölümü tadarlar” ²⁷³¹. “Ölen tanrı tipi, eski Orta Şarkta (Dumuzi, Tamnuz, Adonis, Oziris) olduğu kadar, Orta Amerika eski medeniyetlerinde de yaygındır. Mesih de, buna bağlanmak is­tenmiştir; gerçekten, mevsim âhengine uyarak periyodik olarak kaybolup tekrar görünen bir tanrı söz konusudur. (...)” ²⁷³².

Kur'ân, çeşitli yerlerinde şiddetle takbih ettiği çok tanrıcılığın özellik­lerini, tehlikelerini ve bozukluklarını bu “vasıta-oğul” unsurunda görerek, bunu kesin olarak reddeder. Allah'ın insanlara bu yolla yaklaşmadığını. Onun merhamet etmesi için oğula ihtiyacı olmadığını bildirdiği gibi, böy­le bir oğul tahayyül ile Kendi merhametine erişilemeyeceğini de belir­tir ²⁷³³.

Allah çocuk edinmekten münezzehtir, her şey onun mahlûkudur. Han­gi anlama alınırsa alınsın, doğurmak veya çocuk edinmek, Ulûhiyyetin ha­kikatine yaraşmaz ²⁷³⁴.

Allah'ın çocuk edindiğine dair, ne kendilerinin ne de atalarının bir bilgisi yoktur. Ağızlarından çıkan söz, büyük iftira ve yalandan başka bir şey değildir. ²⁷³⁵ Doğurmamış ve doğurulmamıştır ²⁷³⁶.

“Allah çocuk edindi' dediler; hâşâ. O müstağnidir, göklerde ve yerde olanlara sahip­tir. Elinizde Onun çocuk edindiğine dair bir delil yoktur. Bilmediğiniz şeyi Allah'a karşı nasıl söylüyorsunuz?” ²⁷³⁷.

Kur'ân, bu konuda çok hassastır. Mecazî anlamda bile olsa, “Allah oğulları” tabirini kullanmaya veya Kendisi için “Baba” denilmesine müsa­ade etmez. Bazılarının dediği gibi bu hassasiyet, “Kur'ân'ın bu tabirleri hakikî mânâda düşünmesinden” ileri gelmemiştir. Kur'ân, beşeriyetin şir­ke kaymasını önleyecek her türlü tedbiri aldığı için, buna müsaade et­memiştir.

“Yahudiler ve hristiyanlar: 'biz Allah'ın evlatları ve sevgilileri­yiz' dediler. De ki; 'Öyleyse, niçin günahlarınız sebebiyle sizi azablandırıyor? Hayır, siz Onun yarattığı diğer insanlar gibi insansınız. (...)”²⁷³⁸,

Bu âyette, mecazî olan “imtiyaz” anlamı açıktır. Fakat Kur'ân, bu tabirle birlikte, bu seçkinlik iddialarını da reddetmektedir ²⁷³⁹. Onların bu iddia­ları, kendi Kitablarında çokça ifade edilmektedir (Meselâ: Km, Çıkış, 4,22 ve Yeni Ahid, Galatyalılara, 4, 4-5).

Allah hakikî anlamda çocuk isnadını (hristiyanlar Hz. İsa'nın mecazî değil, hakikî anlamda Allah'ın oğlu olduğunu söylerler) Meselâ 2,116 âye­tinde şu sebeplerle reddeder:

1- Her şey Onun mahlûkudur, yani Allah'ın, Kendisinden başka her şeyle ilgisi, Yaratıcılık ilgisidir.

2- Bir işi yapmak istediğinde ona sadece: “Ol” der, O da oluverir. Halbuki doğur­ma. İbda' ile değil, bir parçanın ayrılmasıyla, güçlükle olur. Mahlûklar, Onun Zatında bir tagayyür ile başlayıp. Ondan koparak sudur veya tevellüdle var olan bir eser değildir. Böyle olsaydı O, bîr gün tükenir, hilkat kalmazdı.

Eski dinlerin mensupları. Yaratıcı olması sebebiyle Allah'a “Baba” derlerdi, fakat “evlatları var” demezlerdi. Sonradan cahiller, bunda bir doğurma mânâsı var sanarak:

“Babanın evladı olur; oğlu var, kızı var” demeye başladılar. Bu ise Allah'ı bilmemek. Ona şirk koşmaktır. Çünkü evlâd, babaya benzer, çocuk babasının bir parçasıdır. Nitekim “İsa Allah'ın oğludur” diyenler. Ona “Tanrı” da dediler. Bundan dolayı, İslâm'da Al­lah'a “baba” demek küfür sayılmıştır ²⁷⁴⁰. Kur'ân'ın “Allah doğurmadı” ²⁷⁴¹ şümullü ifadesinin, Yeni Eflâtunculuk gibi bazı felsefelerde görü­len her türlü sudur fikrini mahkûm ettiğini de unutmamak lazımdır. ²⁷⁴²