Kur'AN'da ulûHlyyet

735 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi:127-132.

736 el-Halîl, Kitâbu'l-'Ayn, Nşr., 'Abdullah Derviş, Bağdâd, 1386, I, 291.

737 İbn Kesîr, VIII, 393.

738 krş. Muf, s. 330.

739 Bakara: 2/255'de,

740 Çeşitli açıklamalar için bk. Tab., V, 397-400. Kursî hakkında “ayakların ko­nulduğu yer”, merfu' bir hadisle Tab. tarafından rivayet olunur. el-Hâkim, “el-Buhâri ve Müslim'in şartlarını taşıdığını- söyler. Mecma'uz-Zevaid, ri­calinin “sahih ricali” olduğunu bildirir (Tab., V, 401, n.l'e bk.).

741 Sad: 38/34

742 RM,III, ıo.

743 Tekvir: 81/20

744 Büruc: 85/15; 17, 42; 40, 15,

745 Zuhruf: 43/82; 21,22;

746 Neml: 27/26; 23, 86; 9, 129;

747 Mü’minün: 23/116,

748 'Akkâd, s. 92.

749Eliade, Traite, s. 64.

750 Aynı eser, s. 66.

751 Aynı eser, s. 67.

752 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi:132-134.

753 A’la: 87/1

754 Lokman: 31/30

755 Rad: 13/9

756 Tab., 2, 255 hakkında, V, 405. krş. Bey. (Halîmî'den), s. 15-16.

757 Muf., s. 345.

758 En’am: 6/100; 16, 1; 17, 43 vb

759 Nahl: 16/60; 30, 27

760 Şura: 42/11

761 İbn Kesîr, 30, 27 hk., VI, 318.

762 İsra: 17/43

763 İsra: 17/4; 27, 14; 28, 83

764 Zuhruf: 43/4,

765 Fatiha: 1/9, 50; 19, 57

766 Lokman: 31/30; 34, 23; 40, 12

767 Hacc: 22/62; 4, 34

768 Şura: 42/4

769 Bakara: 2/255

770 Şura: 42/51

771 A’la: 87/1; 92, 20

772 Rad: 13/9

773 Şâh Veliyyullâh, Huccetu'llâh, I, 133; HM, XXIX, 16'da Fethu'l-Bâri’den nak­len.

774 RM, XXIX, 16'da İbrâhîm el-Gûrânî'nin Tenbihu'l-'Ukûl eserinden.

775 krş. Bakara: 2/169

776 krş. İbn Teymiyye, Muvâfaka, l, 63-64; Talât Koçyiğit, Hadisçilerle Kelâmcılar Arasında Münakaşalar, s. 140.

777 Kasas: 28/30

778 İbn Hazm, el-Muhallâ, I, 29. Furkan: 25/2

779 Reddu'l-Marisî, s. 382. Ayrıca bk. el-Eş'arî, el-İbâne, s. 36 vdd.; T. Koçyıgit, anılan eser, s. 140-145'de bu anlamdaki fikirleri el-Evzâ'i (ö. 157/773), İbnu'l- Mübarek, eş-Şâfi'î (ö. 204/819), Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855) gibi zatlardan nakleder (referansları için oraya bk.) el-Beyhakî, el-Esmâ' ve s-sıfât kitabında, s. 405-429'da Seleften bir çok zattan aynı anlamda sözler nakleder, İmam Hanîfeden de “Allah semâdadır, arzda değil.” sözünü nak­leder (s. 429). Fakat naşir M.Z. el-Kevserî, bunun İmama nisbetinin sahih olmadığını ileri sürer (s. 429, n. I). Allah'a fevkiyet nisbeti hakkında ge­niş bilgi için bk. İbn Kayyim, Savâ'ik, s. 369-422; Tefsîru'l-Menâr, I, 395

780 Muhammed İkbal. İslâm'da Dinî Tefekkürün Yeniden Teşekkülü, Trc. So­ft Huri, İstanbul, 1964, s. 98-97.

781 Cumu’a: 62/16

782 Hamdi Yazır, VII, 5234. Bu konuda geniş bilgi için bu eserde s. 5232-5237' ey bk.

783 Eliade, Traite, s. 46-47.

784 Aynı eser, s. 47.

785 Değişik toplumlarda Semavî Tanrı inancı bk. Aynı eser, s. 47-55; H. Rousseau, Les Religions, s. 31-33.

786 Zümer: 39/67. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi:134-139.

787 Tab., 2, 234 hk. V, 94.

788 el-Gazzâlî, el-Maksad, s. 48; Mut, s. 141.

789 LA, HBR md., IV, 226. “Muhbir” (bildiren) anlamı verenler de vardır (Muf.,s. 142).

790 Tevbe: 9/94

791 Muhammed: 47/31

792 Merfû' bir hadise göre, erkek ve kadın her kulun, üzerinde işlediği şey­leri, yeri ve günü ile bildirmesidir. et-Tirmizî, Tefsir kitabının ilgili ye­rinde; Tefsiru'n-Nesâ'î, V. 118 a; el-Fethu'r-Rabbânî li tertibi Musned-i Ahmed b. Hanbel, XVIII, 234; el-Mustedrek, II, 532; ed-Durru'1-Mensûr, VI, 380.

793 Zelzele: 99/4

794 Adiyat: 100/11

795 Ahirete tahsisin hikmeti, “Mâliki yevmi'd-din” vasfının izahında geçmişti.

796 Adiyat: 100/10

797 En’am: 6/18.73; 11, 1; 34, 1

798 Fatır: 35/31; 42, 47; 17, 17. 30.96

799 Lokman: 31/34,

800 Hucurat: 49/3; 66,3; 4, 35

801 En’am: 6/103; 31, 16; 67, 14; 22, 63; 33, 34

802 Fatır: 35/14 ve 25, 39

803 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi:139-140.

804 Bey., s. 32'de el-Halîmîden.

805 tbn Teymiyye, Tefsîru Sûreti'l-Ihlâs, s. 13.

806 Bu farkları, göstermeye 30 sayfa kadar yer ayırmıştır. Hak Dini Kur an Dili, VIII, 6277-6304.

807 Bas., II. 91 ve n.l.

808 RM, XXX, 273.

809 tbn Kesîr, VIII, 547.

810 Ahzab: 33/32

811 îbn Teymiyye, Tefsîru Sûreti'l-îhlâs, s. 12-13.

812 İhlas: 112/1

813 Blachere, II, 23.

814 “Rabb” vasfına, bilhassa n. 22'ye bk.

815 Nisa: 4/171

816 İbrahim: 14/52

817 Saffat: 37/4

818 Sad: 38/65

819 En’am: 6/19; 37, 4; 39, 4; 40, 16; 41, 6; 14, 48.52; 18, 110; 16, 22.51; 21, 108; 29, 46

820 Bakara: 2/133. 163; 22, 34; 4, 171; 9, 31; 5, 73

821 Sad: 38/65; 12, 39; 39, 4; 40, 16; 14, 48; 13, 16

822 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi:142-143.

823 Değişik tefsirler için bk. mesela, İbn Teymiyye, Tefsîru Sûretil-İhlâs, s.2-13.

824 İbn Kesîr, VIII, 547; Muf., s. 286.

825 Tab., XXX, 347.

826 Ebû 'Ubeyde, Mecaz, II, 316. Bey., s. 59.-

827 BM, XXX, 273.

828 el-Eş'arî, Makâlât, s. 218.

829 Tab., XXX, 346; Bey., s. 58; İbn Kesir, VIII, 547.

830 Sahihu'l-Buhârî, Tefsir, el-İhlâs sûresinin tefsirinde, VI, 95.

831 ed-Dârimî, er-Redd 'alâ el-Cehmiyye, s. 262.

832 Bey., s. 59.

833 İbn Kesir, VIII, 547'de.

834 İhlas: 112/2.

835 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi:143-145.

836 krş,, RM, XXVII, 63.

837 Necm: 53/30

838 TA, Ilm md, VIII, 407. el-Halîm’ ve el-Gazzâlî'nin Kelâmı yönden daha teknik tarifleri hk. bk. Bey., s. 20-21; el-Maksad, s. 39.

839 Hucurat: 49/18 vb.

840 En’am: 6/59

841 Hadid: 57/4

842 Enbiya: 21/4

843 Krş., 10/61.

844 Nur: 24/64.

845 Taha: 20/67

846 Fatır: 35/38

847 En’am: 6/59

848 Gafir: 40/19

849 Mülk: 67/14 vb.

850 Bas., IV, 88.

851 En’am: 6/103

852 Gerçi “ilim”de, bizdeki anlamıyla Allah hakkında muhaldir. Zira bizim ilmimiz sonradan teşekkül eden maddî-zihnî suretlerden ibarettir, sınırlı gayba taalluk edemez. Fakat mevcut kelimeler içinde en uygun olan yine de ilim olduğu için, o seçilmiştir diye düşünüyoruz

853 Mekke'de 6, 83. 128. 139; 12, 6. 83. 100; 15, 25; 6; 43, 84; 51; 30; 76, 30. Me­dine'de: 2, .32; 4, 11. 17. 24. 26. 92. 104, 111. 170; 9, 15, 28. 60. 97. 106. 110; 22, 52; 24, 18. 58. 59; 49, 8; 60. 10; 66, 2; 48, 4; 76, 30.

854 Mekke'de: 6, 115; 7, 200; 10, 65; 12, 34; 21, 4; 26, 220; 41, 36; 44, 6; 29, 5. 60. Medi­ne'de: 2, 127. 137. 181. 224. 244. 256; 3, 34. 35. 121; 5, 76; 6, 13; 8, 17. 42. 53. 61: 9, 98. 103; 24, 21. 60; 48, 1; 4, 148.

855 Lokman: 31/34

856 Hucurat: 49/13; 66, 3; 4, 35

857 En’am: 6/96; 27, 28; 36, 38; 40, 2; 41, 12; 43, 9

858 Şura: 42/50; 35, 44; 16, 70; 30, 54

859 Yasin: 36/81; 15, 86

860 Sebe: 34/26

861 Nisa: 4/12; 22, 59, 33, 51

862 Bakara: 2/158; 4, 147

863 Bakara: 2/115. 247.261. 268; 3, 73; 5, 54; 24. 32

864 En’am: 6/73; 39,46; 13,9; 23,92; 32,6

865 Tevbe: 9/94. 105; 59,22; 62,8; 64,18

866 RM, XIII, 110.

867 RM, XXI, 123.

868 Cumu’a: 62/8; 9,94. 105

869 Cinn: 72/26; 34,3

870 Fatır: 35/38

871 Enbiya: 21/51. 81

872 Muf., ş. 344.

873 Tehzîb, IX, 417; krş. Bey., s. 20, 21.

874 Sebe: 34/48

875 Tevbe: 9/78; 5, 109. 116

876 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi:145-149.

877 Bey. s. 34.

878 Tab., 3, 18 hk., VI, 271; 2, 260 hk-, V, 511; 2, 129 hk., III, 88; 3, 62 hk., VI, 479. Buna benzer tarifler hk. bk. Muf., s. 333; İbn Kesîr, 57, 1 hk., VIII, 30; RM, III, 33 ve 129.

879 el-Maksad, s. 31-32.

880 Yasin: 36/14,

881 Al-i İmran: 3/26

882 Sad: 38/23

883 Sad: 38/82

884 Fatır: 35/10; 10,65

885 Saffat: 37/180

886 Münafikun: 63/8

887 Bakara: 2/206; 38,2

888 Şuara: 26/44

889 Münafikun: 63/8; 11, 92; 18, 34

890 Necm: 53/19

891 En’am: 6/91

892 Bey: 34

893 En’am: 6/96

894 İbrahim: 14/47

895 Tevbe: 9/128

896 Fussulet: 41/41

897 Fatır: 35/17

898 Mekke'de: 27, 9; 31, 9.27; 34, 27; 35, 2; 39, 1; 40, 8; 42, 3; 45, 2. 37; 40, 2; 14,4; 16, 60; 29, 26. 42, 30, 27. Medinede : 2, 129. 209. 220. 228. 240. 260; 3, 6. 18. 62. 126; 5, 38. 118; 8, 10. 49. 63. 67; 9, 40. 71; 57, 1; 59, 1. 24; 60, 5; 61, 1; 62,1. 3; 64, 18; 4, 56. 158. 165; 48, 7. 19.

899 Şuara: 26/9, 68. 104, 122. 140. 159, 175. 191. 217; 36, 5; 30, 5; 32, 6; 44, 42.

900 En’am: 6/96; 27, 78; 36, 38; 40, 2; 41, 12; 43, 9

901 Hud: 11/66; 42, 19

902 Hacc: 22/40.74; 57, 25; 58, 21; 33, 25

903 Zümer: 39/37; 14, 47,

904 Al-i İmran: 3/4; 5, 95

905 Sad: 38/66; 39, 5; 40, 42

906 Büruc: 85/8; 14, 1; 34, 6

907 Fatır: 35/28; 67, 2

908 Sad: 38/9

909 Kamer: 54/42

910 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi:149-152.

911 LA, ŞKR rad, IV, 424.

912 Hamd, şükür ve medih arasındaki ince farklar için bk. Hamdi Yazır, I, 57-60.

913 Bu unsurlar için bk. Ebû'L-Bekâ, el-Kulliyyât, s. 267; İbn Teymiyye, Min-hâcu's-Sunne, III, 100.

914 Bey., s. 60.

915 İbn Kesîr, I, 475.

916 Fatiha: 1/2-4

917 En’am: 6/1

918 Sebe: 34/1

919 Kehf: 18/1

920 İsra: 17/111; 14, 139 vb,

921 Zümer: 39, 75; 2, 30 vb.,

922 Rad: 13/13

923 İsra: 17/44

924 Al-i İmran: 3/188

925 Tevbe: 9/112

926 İsra: 17/79

927 Hacc: 22/24

928 Büruc: 85/8; 34, 6; 14, 1

929 Hud: 11/73

930 Fussilet: 41/42

931 Şura: 42/28

932 Lokman: 31/12. 26; 35, 15; 14, 8

933 Bakara: 2/267; 22, 64; 57, 24; 60, 2; 64, 6; 4, 31

934 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi:152-153.

935 İbn Kesîr, 58, 6 hk., VIII, 67.

936 el-Maksâd, s. 60.

937 Bey., s. 47.

938 Rm, V, 23.

939 Al-i İmran: 3/18

940 Nisa: 4/166

941 Münafikun: 63/1 vb.

942 Araf: 7/172

943 Kehf: 18/51

944 En’am: 6/19

945 Zümer: 39/46; 64, 18 vb.

946 Rm, 2, 23 hk. I, 195-196; el-Keşşaf, I, 244-245.

947 Muf., s. 269; krş., Tab., I, 367-368; III, 45. 97.

948 Enbiya: 21/78 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi:154-155.

949 La, Gfr md., V, 25.

950 Tab., 2, 218 hk. IV, 139. Buna yakın tanımlar için bk. Bey., s. 57; Muf., s. 362.

951 el-Maksâd, s. 13-14.

952 Teğabün: 64/14; 45, 14; 42, 31

953 Tevbe: 9/114

954 Bakara: 2/199; 72, 20; 11, 61 vb;

955 Al-i İmran: 3/135, 4, 110 vb.

956 Müslim, Tevbe, 11; et-Tirmizî, Da'avât, 98; Ahmed b. Hanbel, I, 289.

957 Teğabün: 64/18 vb.,

958 Nur: 24/22

959 Al-i İmran: 3/135

960 Nisa: 4/64

961 Yusuf: 12/97

962 Şura: 42/5; 40, 7

963 İbrahim: 14/41; 59, 10

964 Kasas: 28/16; 26, 82 vb.,

965 A’raf: 7/23; 2, 58; 2, 286 vb.

966 Al-i İmran: 3/129

967 Zümer: 39/ 53

968 Nisa: 4/48

969 Muhammed: 47/34

970 Zariyat: 51/18; 2, 221; 3, 133; 8, 4; 47, 15; 48, 29 vb.

971 Nasr: 110/3 vb.,

972 Feth: 48/2

973 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 157158.

974 İsra: 17/25; 18, 58

975 Büruc: 85/14

976 Fatır: 35/28; 67, 2

977 Fatır: 35/30.34; 42, 23

978 Hacc: 22/60; 4,43. 99; 58, 2

979 İsra: 17/44; 35, 41

980 Bakara: 2/225. 235; 3, 155; 5, 101

981 Mekkî olanlar: 6, 54.145.165; 7, 153.167; 10,107; 11, 41; 12, 53.98; 15, 49; 27,11, 28, 16; 34, 2; 39, 53; 41, 32; 42, 5; 46, 8; 25, 6.70; 14, 36; 16, 18.110. 115,119. Me­deni Olanlar: 2, 173. 182.192.199.218.226; 3, 31.89.129; 4, 25.23.96.100.106.110.129. 152; 5, 3.34.39. 74.98; 8, 69.70; 9, 5.7.91.99.102; 24, 5.22.33.62; 49, 5.14; 57.28; 5Ü, 12; 60, 7.12; 64, 14; 66, 1; 33, 5.24.50.59.73; 48, 14; 73, 20.

982 Sebe: 34/2

983 Sebe: 34/15

984 Gafir: 40/3

985 Taha: 20/82; 71, 10; 40, 42; 38, 66; 39, 5

986 Gafir: 40/42

987 A’raf: 7/155

988 Fussulet: 41/43; 13,6

989 Necm: 53/32 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 158.

990 Rm, XXX, 92.

991 Şahîhu'l-Buhârî, Tevhîd, VI, 175. el-Buhârî'nin şahsi izahıdır. el-Burûc sûresi tefsirinde ise tbn 'Abbas'dan ta'liken nakleder (VI, 81).

992 Bey., s. 80.

993 Rm, XXX, 92.

994 Bakara: 2/96, krş. 4, 102; 3, 69 vb.

995 Mücadile: 58/22

996 Mümtehine: 60/8

997 Meryem: 19/96

998 Rum: 30/21

999 Büruc: 85/14

1000 Hud: 11/90

1001 Hüseyin Atay, Kur'an'a Göre İman Esasları, s. 62.

1002 Nisa: 4/125

1003 Bas, II, 557; İbn Kayyim, Medâric, III, 30.

1004 En’am: 6/52; 76, 8; 92, 20; 2, 272; 13, 22; 30, 38 vb.

1005 krş. Hüseyin Atay, s. 62.

1006 En’am: 6/154; 18, 110; 10, 7

1007 Nidd: Nazir, ' benzer, şebih anlamlarına gelir. Tanrı olarak benimsenen, O'nun- yerine ikame edilen şeylere denir.

1008 Bakara: 2/165

1009 Bunu, garblılar da anlamışlardır; “İslâm öncesi Arabistan'da 'abd'in pek âlâ bir Uluhiyete tapan anlamı vardır. Wellhausen ve Nöldeke tarafından düzenlenen theophore (Tanrıya nisbet olunarak yapılan şahıs isimleri) ad­lar listesine başvurmak, bunu anlamak için yeterlidir” (Reste des arabiso nen Heidenthuums, s. 2-3'ü referans vererek Gaudefroy-Demombyhes, “Sur quelques noms d'Allah”, s. 5).

1010 İbn Kayyim, Medâric, III, 19-20; Hamdi Yazır, I, 572-573.