Kurs: II fənn: Şəxsiyyət psixologiyası Müəllim

II Qarşılıqlı təsirin növləri müxtəlifdir. İstər nəzəri, istərsə də praktik məqsədlər üçün onların əsas tiplərinin müəyyən cdilməsı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu sahədə müxtəlif təsnifatlai məlumdur. Ənlann böyük əksəriyyəti dixətəmik xaraktcr daşıyır: insanların qarşılıqlı təsiri bir-birinə əks olan tiplərə bölünür. Qərb psixolojyasında müxtəlif müəlliflər qarşılıqlı təsirin bu iki tipini «kooperasiya - rəqabət», «razılaşma - münaqişə», «uyğunlaşma müxalifət», «assosiasiya - dissosiasiya» kimi tcrminlərlə ifadə edirlər.

Qərb psixolojyasında bu mühüm metədələji məsələ necə həll əlunur? Amerikan psixələqları bclə hesab edirlər ki, «һөг hansı iki adam arasındakı münasibətlər guya qrupun digər üzvləri arasındakı münasibətlərin funksiyasıdm>. Buna müvafıq olaraq, onlar insanlar arasmdakı qarşılıqlı təsirin xüsusiyyətlərini adətən diffuz qruplar - sosial-psixoloji eksperiment keçinnək məqsədilə qısa müddət üçün yaradılmış təsadüfi adamlardan ibarət qruplar əsasında öyrənirlər.

Gəlin, diffuz qrupun əlamətlərinə diqqət edək: belə qruplara daxil olan adamlar adətən bir-birlərini tanımırlar, kifayət qədər birgə ünsiyyət təcrübəsinə malik əlmurlar, onların bir-birilə qarşılıqlı təsiri vasitəsiz xarakter daşıyır, əsasən «xəşum gəlir -xəşum gəlmir» dixətəmiyası ilə xarakterizə əlunur. Başqa sözlə, diffuz qrupda qarşılıqlı təsir fəaliyyətin məzmunu ilə müəyyən əlunmur. Təsadüfı dcyildir ki, amerikan psixələqlarının diffuz qruplarda mücənəd sxcmlər əsasında apardıqları eksperimentlər insanlar arasındakı qarşdıqh təsirin əsl mahiyyətini açmır.

Sosial normalar insanlann qarşılıqlı təsirinin qaydalarını miiəyyən edir, ənlan nizama salır. Insanlar sosial normalar əsasında bir-birinin davranış və rəftarına nəzarət edirlər: onu bəyənir və ya bəyənmir, alqışlayır və ya mühakimə edir, rəğbətləndirir və ya cəzalandırırlar. Qarşılıqlı təsirin taktikası isə adamın öz iş və ya yəl yoldaşı haqqındakı təsəvvürləri ilə miiəyyən əlunur. Bu zaman onun şəxsi keyfıyyətləri ilə yanaşı niyyəti, motivləri və s.-nin aydınlaş-dınlması çəx vacibdir.