Kurs: II fənn: Şəxsiyyət psixologiyası Müəllim

Qabiliyyət və irsiyyət.

Bəzi xarici psixoloqlar hesab edir ki, qabiliyyət irsən keçir (Halton). Bu fikiri onlara söyləməyə əsas verən insanların irsən aldığı təbii imkanlardır. Təbii imkanlar özlüyündə hələ qabiliyyət deyildir. Qabiliyyətin inkişafının təbii ilkin şərtləri kimi təbii imkanlarda çıxış edir.

Təbii imkanlara beyinin quruluşu və potensial imkanları, iç üzlərinin və hərəkət orqanlarının morfoloji qurluşu, funksional hərəkətlər aid edilir. Hiss üzvlərinin morfoloji və funksional xüsusiyyətləri dedikdə həssas eşitmə, yaxşı görmə, iybilmə, dadbilmə və s. başa düşülür.

Hərəki orqanların morfoloji və funksional xüsusiyyətləri dedikdə boyun ucalığı, barmaqların nazik və uzun olması başa düşülür. Beyinin qurluşu və potensial imkanları dedikdə onun analiz-sintez fəaliyyəti ümumiləşdirilir və mücərrədləşdirmə fəaliyyəti müqayisə qparmaq qabiliyyəti ağılın müstəqilliyi və s. başa düşülür.

Təbii imkanlar anadangəlmə başa düşülür yəni irsidir. Lakin məşqlər nəticəsində təbii imkanların təzahürünü qismən gücləndirmək olar. Məs: avar çəkməklə boyunu qismən uzatmaq olar. Hər hansı bir təbii imkanlar yalnız konkret fəaliyyət prosesində qabiliyyətə çevrilə bilər.

Talant.

Talant-dedikdə qabiliyyətin ən yüksək mərhələsidir. Talant insana hər hansı bir fəaliyyətin müstəqil orijinal surətdə icra etməyə imkan verən qabiliyyətlər toplusudur.

İstedad.

İstedad-dedikdə insanın anadangəlmə təbii imkanlarının kompleksidir. Bu təbii imkanlar fəaliyyət sahəsində inkişaf edərək istedada çevrilir.

Məharət (ustalıq).

Məharət müvafiq bacarıq və vərdişlərin məcmuyunda deyil, eyni zamanda qarşıya çıxan məsələnin həlli üçün lazım olan hər hansı əməliyyatların səriştəli icrasına psixoloji cəhətdən hazır olma vəziyyətində özünü biruzə verir. Deməli, talant imkandırsa, məharət həqiqətə çevrilmiş imkandır. Məharət fəaliyyətin icrasında xüsusi bacarıq toplusunda özünü biruzə verir.

Qabiliyyətin formalaşması.

Qabiliyyətin təzahürü və formalaşması insanların tarixən ictimai təlabatlara cavab vermək məqsədilə əldə etdikləri müvafiq bilik və bacarıq vərdişlərin formalşmasının konkret iş priyomlarından bilavasitə asılıdır.1. qabiliyyətin formalaşmasında təlimin və təlim metodikasının rolu çox böyükdür. Yəni qabiliyyətin formalaşmasında təlim verənin, öyrədənin necə öyrətməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 2. qabiliyyətin inkişaf etməsində mühüm amillərdən biri davamlı maraqlardır. Maraqlar sırasında idrak maraqları xüsusi yer tutur. 3. qabiliyyətin formalaşmasında əməksevərliyin də rolu az deyildir. Hətda belə qeyd olunur ki, qabiliyyət 100% dirsə onun 99%-i əmək, zəhmətdir. 4. qabiliyyətin inkişafında şəxsiyyətin inkişaf səviyyəsinin rolu da böyükdür. Hətda yüksək səviyyədə inkişaf etmiş qabiliyyət şəxsiyyətin strukturunun tərkib hissəsi kimi çıxış edir.

İntelekt əmsalı

İntelekt əmsalı de.dikdə insanın xronoloji yaşına uyğun əqli inkişafının olması başa düşülür. Beynəlxalq səviyyədə bu müasir psixologiyada məşhir olan intelekt testlərinin köməyilə ölçülür və intelektin əmsalı İ. Q. Kimi qəbul olunur.

İntelekti öyrənmək üçün istifadə olunan testlər sırasında Vekslerin intelekt testləri, Kettelin testi, Amtxaurenin testi, Haltonun testi, Binesimon testi.