L naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti beynəlxalq magistratura və doktorantura məRKƏZİ

II FƏSIL.
SƏNAYE MÜƏSSISƏLƏRİNİN İNVESTİSİYA FƏALIYYƏTİNİN 
TƏHLİLİ VƏ QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ 
 
2.1. Sənaye müəssisələrinin investisiya fəaliyyətinin mövcud 
vəziyyətinin təhlili 
Hazırda Azərbaycan indi tarixin ən şərəfli dövrünü yaşayır, müstəqil və 
demokratik dövlət kimi inkişaf edir. Son 27 ildə ölkəmiz iqtisadi böhrandan 
çıxaraq yüksəliş dövrünə qədəm qoymuşdur. Sənayenin inkişafında ölkədə 
formalaşdırılan əlverişli biznes mühiti, eyni zamanada sahibkarlığın 
tənzimlənməsi sahəsində mühüm tədbirlərin əhəmiyyətli rolu olmuşdur. Belə ki, 
son dövrlərdə sahibkarlığın inkişafı naminə göstərilən dövlət dəstəyi tədbirlərin 
bəhrəsi olaraq 2015-ci ildə özəl sektorun ÜDM-də payı 81,2 faiz təşkil etmişdir. 
Sahibkarlıq subyektlərinin sayı 677 mindən, o cümlədən hüquqi şəxslərin sayı isə 
100 mindən çox olmuşdur. 
Şəkil 2.1. ÜDM-nin artımı 
2014-cü ildə ÜDM artımı 5,2%, 2015-ci ildə 5,8%, 2016-cı ildə 4,8%, 

---

32 
2017-ci ildə isə 6% olmuşdur. Ümumi daxili məhsulun strukturunda artım 
dinamikası, əsasən, qeyri-neft sektorunun inkişafı hesabına baş verəcək. 2020-ci 
ilədək ÜDM-in həcminin 100 milyard dollara çatdırılması nəzərdə tutulur.
2016-cı ildə sənaye istehsalının sahə strukturunda həmin sahənin xüsusi 
çəkisi 72,1%; məşğul olanların tərkibində isə 32,6%-i neftqazçıxarmanın payına 
düşür.
Şəkil 2.2. Azərbaycanın neft emali, kimya və neft-kimya timsalında
sənayesinin ümumi prinsipial sxemi 
Azərbaycan Respublikasının YHK-nin inkişafı (2006-2016-ci illər) üzrə 
Dövlət Proqramında sahəni daha da inkişaf etdirmək üçün bir sıra önəmli işlərin 
aparılması nəzərdə tutulmuşdur. Ölkəmizin neft strategiyasına uyğun olaraq və 
ekoloji təhlükəsizliyin nisbi təmin edilməsi məqsədi ilə çıxarılan xam neftin və 
təbii qazın əsas hissəsinin xarici bazarda satılması nəzərdə tutulmuşdur. 
Sənayesinin əsas xammal təchizatçısı sayılan neft-qaz emalı zavodları 
hazırda öz layihə güclərinin 30%-i səviyyəsində işləyirlər. Neftin emal dərinliyi 

---

33 
təxminən 56%-dir ki, bu da dünyanın digər NEZ-lərində olan eyni adlı göstərici ilə 
müqayisədə 25-30% azdır.
Kütləvi informasiya vasitələrində nəşr edilən məlumatlarda NEZ-lərin digər 
əraziyə köçürülməsi və Türkiyənin Ceyhan Terminalının yaxınlığında iri neft 
emalı və sənaye kompleksinin tikilməsi haqqında fikirlər söylənilir. Hökumət 
qərarları ilə həyata keçiriləcək həmin tədbirlərin əhəmiyyətini azaltmadan qeyd 
olunmalıdır ki, sənayenin ölkə iqtisadiyyalındakı mövqeyini qoruyub saxlamaq 
lazımdır, çünki məhz həmin sənaye çoxsaylı digər sahələrin inkişafına təminat 
yaradır.
Fikrimizi sübuta yetirmək üçün “Azərkimya” DŞ-in tərkibində fəaliyyət 
göstərən iri sənaye müəssisələrində istehsal edilən əsas növ məhsulların texniki-
iqtisadi xarakteristikasını, istifadə sahələrini və sosial infrastruktur obyektləri 
(dəmiryol və avtomobil nəqliyyatı, tikinti sahəsi, anbar təsərrüfatı, tutumlar, çənlər 
və s.) ilə əlaqəni özündə əks etdirən cədvəl 2.1.-nə diqqət yetirmək kifayətdir.
Digər tərəfdən, artıq Azərbaycan uzun illərdir ki, sənaye məhsulları və 
dünya iqtisadi sistemində müvafiq yer tutur. 2016-cı ildə ölkə üzrə istehsal edilən 
sənaye məhsulunun 1,3%-i, işləyənlərin 5,9%-i, əsas istehsal fondlarının 2,26%-i 
kimya sənayesinin payına düşmüşdür.
Nəzərə alsaq ki, həmin sahənin mütəxəssisləri öz əvvəlki postsovet 
məkanındakı xammal təchizatçılarını və məhsul istehlakçılarını itirdiklərindən 
özlərinin 25-30% səviyyəsində güclə işləyirlər, onda onların fəaliyyətinin bərpası 
zamanı orada böyük iqtisadi potensialın olduğunu duymaq çətin deyildir.
Əvvəla qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 22 
mart 2001-ci il tarixli sərəncamı ilə [9] kimya və neft-kimya müəssisələri Səhmdar 
Cəmiyyətinə çevrilmişdir.
Sumqayıt şəhərində yerləşən və sıx texnoloji (kooperasiya) əlaqəsi olan 
dörd iri kimya zavodları “Azərkimya” DŞ sistemində dövlət mülkiyyəti 
formasında fəaliyyətini aşağı güclə davam etdirirlər. Həmin zavodların texnoloji 

---

34 
əlaqəsi şəkil 2.2-də əks etdirilmişdir. Sxemdən göründüyü kimi, DŞ-nin iri 
müəssisəsi sayılan “Etilen-Polietilen” zavodunun fəaliyyəti NEZ və QEZ 
zavodlarından, digər sənaye müəssisələrinin fasiləsiz fəaliyyəti isə “Etilen-
Polietilen” (EP) zavodundan asılıdır.
Cədvəl 2.1. 
“Azərkimya” DŞ-nin tərkibində olan sənaye müəssisələrində istehsal edilən 
məhsulların xarakteristikası 
Müəs.adları 
İstehsal edilən 
məhsullar 
Normativ 
texniki 
bazası 
İstifadə sahəsi, qablaşdırılması və 
daşınması 
1 
2 
3 
4 
1.Yüksək 
təzyiqli 
polietilen (YTP) 
QOST 
16337-77 
İstifadə sahəsi: poloetilen örtük 
alınması 
istehsalında, 
məişət 
əşyalarının, yeyinti, tibbi təyinatlı 
məhsulların 
alınmasında, 
kənd 
təsərrüfatı 
və 
xalq 
təsərrüfatı 
sahələrində, 
elektri 
– 
texniki 
məmulatların istehsalında. 
Qablaşdırılması: 
YTP 
dənəvər 
xammalı 25 kq polietilen kisələrdə 
qablaşdırılır və bütün bağlı nəqliyyat 
vasitələri ilə daşınır