Lens qonuni. O’tkazgichning induktivligi. Zanjirni uzish va ulashdagi o’zinduksiya hodisalari

15.10 - rasm. Induksiyali bir jinsli magnit maydonida magnetik

Atom va molekulalar orbital magnit momentlari magnetikda hosil qilgan induksiyali ichki magnit maydoni, tashqi magnit maydon induksiya vektori yo’nalishi bilan mos tushadi (15.11 - rasm).

15.11 - rasm. Atomlar orbital magnit momentlari ichki maydoni induksiya

vektorining yo’nalishi

Silindrik magnetik o’qiga perpendikulyar bo’lgan S ko’ndalang kesimida barcha molekulyar toklar o’zaro kompensasiyalashadi (15.12 - rasm).

15.12 - rasm. Silindrik magnetik ko’ndaleng kesimidagi molekulyar toklar

Magnetikning yon sirtida, ko’ndalang kesimning perimetrida toklar noldan farqli bo’ladi (15.13 - rasm).

15.13 - rasm. Magnetikning yon sirtidagi molekulyar toklar

Natijada, silindrik magnetikni solenoidga o’xshatish mumkin va uning tashqi sirtining birlik uzunligida o’tkazgichning I₀ tokli bitta o’rami bor deb hisoblash mumkin. Bu tok magnetikning molekulyar toklariga ekvivalent bo’lganligi uchun N kuchlanganlikli va V = ₀I₀ induksiyali ichki magnit maydonini hosil qiladi.

I₀ tok kattaligini – magnitlanganlik vektori bilan quyidagicha bog’lash mumkin

(15.5.5)

u holda

_. (15.5.6)

Tajribalar ko’rsatishicha, magnitlanganlik vektori

(15.5.7)

ga tengdir. Bu yerda  - magnetikning magnit qabul qiluvchanligi, va ning o’lchov birliklari bir xil bo’lgani uchun  - o’lchovsiz kattalik hisoblanadi.

(15.5.6) – va (15.5.7) – tenglamalardan quyidagiga ega bo’lamiz.

(15.5.8)

Natijaviy magnit induksiya

teng bo’lgani uchun

(15.5.9)

(15.5.10)

(1+) ga teng bo’lgan o’lchovsiz kattalik magnetikning magnit singdiruvchanligi deb ataladi:

(15.5.11)

Shunday qilib, magnetikdagi natijaviy magnit maydoni induksiyasi magnit maydoni kuchlanganligi bilan quyidagicha bog’langan bo’ladi:

yoki (15.5.12)

3. 
   Maksvell tenglamalari
   

Maksvell nazariyasiga asosan magnit maydoni manbai sifatida zaryadlarning tartibli harakati bo’lgan toklardan tashqari, o’zgaruvchan elektr maydoni ham manba bo’lishi mumkin.

Elektr maydon induksiya (siljish) vektori uchun Gauss teoremasini yozamiz

Bu tenglikning ikki tarafini vaqt bo’yicha differensiallasak, quyidagiga ega bo’lamiz:

induksiya vektori faqat vaqtga emas, balki koordinataga ham bog’liq bo’lgani uchun xususiy hosila belgisini tanladik, q zaryadning o’zgarishi faqat zayadlarning kelishi yoki ketishida, ya’ni tok mavjud bo’lganda sodir bo’ladi.

Tok kuchi

ga teng. Bu yerda,

tenglikning o’ng tarafi – siljish vektorining o’zgarish tezligidir va u siljish tokining zichligi deb ataladi.

Maksvell faraz qilishicha, siljish toki, o’tkazuvchanlik tokiga o’xshash magnit maydoni-ning manbai hisoblanadi. U holda magnit maydoni kuchlanganligi sirkulyasiyasi formulasini quyidagicha qayta yozish mumkin:

(15.6.1)

bu yerda I - o’tkazuvchanlik toki, siljish toki.

Bu tenglama Maksvellning birinchi tenglamasining differensial ko’rinishidir.

Dielektrikda, o’tkazuvchanlik toki yo’q bo’lgani uchun, bu tenglama quyidagicha yoziladi:

(15.6.2)

Bu tenglama quyidagi ma’noga ega: elektr maydonining istalgan o’zgarishi magnit maydonini hosil qiladi. O’z navbatida, magnit maydonining o’zgarishi uyurmali elektr maydonini vujudga keltiradi, uning kuchlanganlik vektori sirkulyasiyasi, berilgan konturni kesib o’tuvchi, ishorasi teskari bo’lgan magnit maydon induksiya oqimining o’zgarish tezligiga tengdir.

(15.6.3)

Bu Maksvellning ikkinchi tenglamasidir.

Elektr maydon induksiya oqimi uchun Gauss teoremasi ifodasi

(15.6.4)