Mała encyklopedia kultury antycznej

Bolą (Bolae) starożytne miasto Ekwów^w La-cjum; dziś identyfikowane przez jednych badaczy z Zagarolo, przez innych z Lugnano in Teverina.

Bolos z Mendes w' Egipcie (III/II w. p.n.e.) pisarz grecki, paradoksograf, tj. autor dziel o niezwykłych zjawiskach. Był też autorem pism, które późniejsza tradycja przypisywała Demo-krytowi.

bombyx łac. rodzaj motyli, których gąsienice snują oprzęd jedwabny. Szaty z b; vestes bom-bycinae, bardzo cienkie, lekkie i przezroczyste znane były starożytnym, zanim zaczęto spro­wadzać jedwab z Chin, wyrabiany przez jedwab­niki morwowe (sericum). Z wyrobu jedwabnych tkanin słynęła przede wszystkim wyspa Kos lvesfes Coae).

Bomilkar 1. znakomity Kartagińczyk, brata­nek Hamilkara, wódz wojsk kartagińsk^ch w r. 310 p.n.e. w czasie wojny z Agatoklesem. 2. dowódca floty kartagińskiej w czasie drugiej wojny punickiej. 3. przyjaciel i zaufany Jugurty, dowódca części jego armii w bitwie nad rzeką Muthul, w r. 108 p.n.e. Później jednak zdradził Jugurtę i przygotował na niego zamach, za co został uwięziony i skazany na śmierć.

Bona Dea staroitalska bogini płodności i w ogó­le obfitości i zamożności; była czczona szczegól­nie przez kobiety rzymskie. W święcie B. D., obchodzonym l grudnia, mogły uczestniczyć je­dynie kobiety. Zbierały się one w domu pierw­szego urzędnika miasta, skąd udawały się do miejsca tajemnego, zwanego Opertum, tam skła­dały, ofiary i modliły się o zdrowie i szczęście dla siebie, swoich rodzin i całego narodu rzym­skiego. W r. 62, gdy niewiasty rzymskie zebrały się w domu Juliusza Cezara, przedostał się tam w przebraniu kobiecym Klodiusz, zakochany w młodej żonie Cezara, Pompei. Został jednak zdemaskowany i z trudem zdołał uciec, wypro­wadzony przez młodą niewolnicę. Wywołało to wielki skandal. Cezar rozwiódł się z żoną, a Klo-diuszowi wytoczono proces o świętokradztwo.

Bonna dziś Bonn;. miasto w Germania Inferior na lewym brzegu Renu, ufortyfikowane przez Rzymian; ważny punkt strategiczny. Druzus zbu­dował tam most na Renie.

Bononia dziś Bologna; starożytne miasto w Italii północnej, na prawym brzegu rzeki Renus (dopływu Padu), założone przez Etrusków i noszące pierwotnie nazwę Felsina. W II w. p.n.e. B. stała się kolonią rzymską. Zob. Bojowie.

bonorum cessio zob. cessio bonorum.

Bootes (gr. dosł. poganiacz wołów) gwiazdo­zbiór w północnej części nieba, w pobliżu Wiel­kiej Niedźwiedzicy, zwany też Arktofylaks.

Boreasz (Boreas) wiatr północny, łac. Aauilo. W mitologii greckiej B. był synem Astrajosa i Eos, małżonkiem córki Erechteusa, Orejtyi, z którą miał dwu synów, Kalaisa i Zetesa.

Borystenes (Borysthenes) dziś Dniepr; rzeka w Sarmacji Europejskiej, wpadająca do Morza Czarnego.

Bosfor (gr. Bosporos dosł. bród dla wołów) grecka nazwa cieśniny. Taką nazwę nosiły dwie cieśniny: 1. B. Trackie między Tracją i Azją Mniejszą, dziś Cieśnina Konstantynopolitańska. Według legendy tędy przeprawiła się lo ścigana przez Herę (przeprawa była niebezpieczna dla

Bosporos

122

Britomartis

żeglarzy z powodu bystrych prądów i gwałtownych burz). 2. B. Kimmeryjski, cieśnina łącząca Morze Czarne z Jeziorem Meockim (Maeotis lacus).

Bosporos zob. Bosfor.

Bostar 1. jeden z wodzów kartagińskich, obok Hamilkara i Hasdrubala brał udział w wal­ce przeciw Regulusowi w r. 256 p.n.e., dostał się do niewoli i zmarł w Rzymie. 2. dowódca wojsk kartagińskich w Hiszpanii i w Italii w latach 216-215 p.n.e. 3. Kartagińczyk z Sardynii;

o jego zabójstwo został oskarżony Marcus Scau-rus, którego bronił Cycero.

Bostra miasto w Palestynie, na granicy Pustyni Arabskiej, rozbudowane przez Trajana.

botulus łac. ludowa nazwa kiełbas pieczonych na rożnach i sprzedawanych na ulicach Rzymu jako. ulubiony przysmak plebsu.

Boudicea (lub Boadicea) królowa plemienia Icenów (na wschodnim wybrzeżu Brytanii), którzy powstali za Nerona przeciw panowaniu rzymskiemu; pokonana przez Rzymian w r. 62 n.e.

Bovianum dziś Boiano; główne miasto szczepu Pentrów w Samnium, od czasów Augusta kolonia rzymska.

Bóyillae starożytne miasteczko w Lacjum'przy via Appia, odległe od Rzymu o ok. 10 mil. Tutaj w r. 52 p.n.e, zginął Klodiusz w potyczce, którą stoczył z bandami Milona.

bracae (braccae) łac. spodnie lub owijacze na nogi. W Rzymie i w Grecji spodni nie noszono, toteż uchodziły one za typowy strój barbarzyń­ców. W sztukach plastycznych motyw ten pod­kreślał obcą narodowość przedstawianego bóstwa lub człowieka. Część Galii Transalpejskiej nazy­wano — nie bez odcienia sarkastycznego czy pogardliwego — Gallia bracata (późniejsza Gallia Narbonensis).

brachykatalektyczny wiersz (versus brachycatalectus) wiersz, w którym uległy stłumieniu dwa słabe elementy ostatniego metrum.

bractea lać cienka blaszka ze złota lub innego szlachetnego metalu, używana przy okładaniu rzeźby chryzelefantynowej, jako aplikacje na meblach lub naszycia na szatach. B. zdobiono wówczas reliefem wytłaczanym za pomocą stem­pla lub techniką trybowania, tzn. wybijania ry­sunku rylcem. W obu wypadkach relief taki był po jednej stronie wypukły, po drugiej wklęsły.

Branchos mit. syn Apollina, 'protoplasta rodu Branchidów, dziedzicznych kapłanów Apollina w świątyni i wyroczni w Didyma, w pobliżu Miletu.

Brandowski Roch Alfred (1835 -1888) latynista, profesor filologii klasycznej na Uniwersytecie Jagiellońskim od r. 1865, autor szeregu rozpraw z zakresu filologii klasycznej i humanizmu pol­skiego. Uczniami jego byli m.in. Jan Czubek i Bronisław Kruczkiewicz.

Brannoyices zob. Aulerkowie.

bransoleta zob. armilla.

Brauron miejscowość w Attyce w pobliżu wschodniego wybrzeża, ze słynną świątynią Artemidy Brauronia, w której miał się znajdo­wać posąg bogini przywieziony z Taurydy przez Ifigenię i Orestesa.

Brauronie (gr. Brauronia) uroczystości obcho­dzone ku czci Artemidy z Brauron w miesiącu Munychion. Było to święto gminy Brauronu, połączonej synojkizmem (zob.) z Atenami. W święcie tym brały udział młode dziewczęta przybrane w szafranowe szaty i nazywane niedź­wiadkami dla podkreślenia związku z boginią lasów.

Brazydas jeden z najznakomitszych wodzów spartańskich w czasie wojny peloponeskiej, odniósł szereg zwycięstw na terenie Tracji; padł w bitwie pod Amfipolis w r. 422 p.n.e.

Brennus 1. wódz Senonów, którzy w r. 390 p.n.e. zwyciężyli Rzymian nad Allia i zdobyli Rzym, rzekomy autor słynnego powiedzenia „Vae victis",-t]. „Biada pokonanym'. 2. wódz wielkiej armii Celtów, którzy w r. 280 p.n.e. spustoszyli Macedonię i doszli aż do Delf.

Briareus zob. Ajgajon.

Brigantes najdalej na północ mieszkający szczep w Brytanii rzymskiej, ze stolicą Ebu-racum.

Brigantii lud starożytnej Recji; główne miasto Brigantia, nad lacus Brigantinus.

Brigantinus lacus jezioro w Alpach, utworzone przez Ren, dziś Jezioro Bodeńskie.

Briniates (lub Friniates) lud 'we wschodniej Ligurii, nad górnym Padem.

Britannia zob. Brytania.

Britannicus zob. Brytannik.

Britomartis bogini czczona na Krecie, pier­wotnie bóstwo kreteńskich myśliwych i rybaków, utożsamione później z Artemidą; w zachodniej części wyspy czczono ją pod imieniem Diktynny. Tak nazywano również nimfę, córkę Zeusa, towarzyszkę Artemidy, Która uciekając przed miłością Minosa rzuciła się do morza, lecz została uratowana dzięki sieciom rybackim i dlatego mia­ła otrzymać imię Diktynny (gr. dtktyon sieć).

Brixellum

123

Brygowie

Legendę tę opowiada Kallimach w swym Hymnie do Artemidy.

Brixellum dziś Brescello; warowne miasteczko w Galii Cyzalpińskiej, na prawym brzegu Padu. Tu cesarz Otho popełnił samobójstwo w 69 r.

Brixia dziś Brescia; miasto w Galii Cyzalpiń­skiej, stolica plemienia galickiego Cenomanów, za Augusta kolonia rzymska.

Brizo bogini czczona na Delos, głównie przez kobiety; składano jej w ofierze małe łódeczki wypełnione żywnością, aby opiekowała się żegla­rzami na morzu.

broda (gr. pogoń, łac. barba) Egipcjanie od najdawniejszych czasów golili b. Noszenie jej wchodzi w modę pod wpływem Semitów dopiero w ostatnim okresie niezależnego państwa egip­skiego. Tylko niektóre bóstwa są wyobrażane z b., niektórzy faraonowie na portretach mają sztuczną, przyklejoną b. Sumerowie golili twa­rze całkowicie, natomiast wszyscy Sernic! zawsze nosili b., tak jak Babilończycy i Asyryjczycy, Aramejczycy i Żydzi. U Żydów zgolenie b. ozna­czało żałobę, ogolenie przemocą innego człowieka było dla niego największą obelgą. Beduini i Ara­bowie również zawsze nosili b. Grecy w naj­dawniejszym okresie nosili b; golili jednak wąsy, jak to widać na zabytkach sztuki. Od V w. p.n.e. noszono pełny zarost, od czasu podboju ma­cedońskiego zaczęto się golić, b. nosili tylko filozofowie i starcy. U Etrusków moda noszenia zarostu przechodzi te same etapy, co u Greków. Rzymianie w okresie królów i wczesnej re­publiki nosili b., zaczęli się golić w II w. p.n.e. Scypion Afrykański Starszy był pierwszym Rzy­mianinem, który golił się codziennie. Chłopcy golili się po raz pierwszy po uzyskaniu dużego zarostu, ogolenie pierwszej b. było aktem uro­czystym. Hadrian (II w. n.e.) wprowadził na no­wo zwyczaj noszenia b. i dopiero Konstantyn go odrzucił. Z późniejszych cesarzy b. nosił je­dynie Julian Apostata. •

Bromios (gr. dosł. hałasujący) przydomek Dionizosa (zob.).

brontejon (gr. bronte grzmot) maszyna teatral­na służąca do wywoływania efektów akustycz­nych, przede wszystkim do naśladowania grzmo­tów. Był to kocioł spiżowy, w którym przeta­czano kamienie.

Brukterowie (Bructeri) plemię germańskie miesz­kające w sąsiedztwie Fryzów i Chauków (zob. Chauci), między rzekami Amisia i Luppia aż do Lasu Hercyńskiego.

bnuna (łac. skrócone: brevissima dies naj­krótszy dzień) 25 grudnia, najkrótszy dzień ro­ku; w przenośni chłód, mróz i okres' zimowy.

Brundyzjum (Brundisium) dziś Brindisi; miasto portowe w Kalabrii, w in w. p.n.e. kolonia rzymska na prawie latyńskim, zamienione na municypium w czasie wojny ze sprzymierzeń­cami. Sulla uwolnił miasto od podatków w r. 83 p.n.e. W czasach cesarstwa B. było miastem mu­nicypalnym i najważniejszym portem na wschod­nim wybrzeżu Italii, stąd wyjeżdżano do Grecji i do Azji.

Bruttedius Niger (I w. n.e.) historyk i retor rzymski z czasów Tyberiusza, autor zaginio­nego pisma, które zawierało opis śmierci Cycerona.

Bruttii mieszkańcy południowej części Italii, zwanej Bruttium, obejmującej dzisiejszą Ka-labrię, na południe od Lukanii; miasta ich utwo­rzyły konfederację ze stolicą w Consentia (dziś Cosenza). W IV w. p.n.e. obronili swą niepod­ległość przed Aleksandrem z Epiru i Agatoklesem z Syrakuz; największe znaczenie osiągnęli w III w. p.n.e. Założyli szereg miast w głębi kraju, unikając wybrzeży; porty nadmorskie były zamieszkane przez Greków. B. w czasie drugiej wojny punickiej walczyli po stronie Hannibala, za co zostali srogo ukarani przez Rzymian;

ziemie ich podzielono między Lukanię, Kalabrię i Apulię.

Bruttium zob. Bruttii.

Brutus przydomek rodu Juniuszów (zob. Iimii).

Bryaksis rzeźbiarz grecki z Karii, osiadły prawdopodobnie w Atenach. Działał w drugiej poł. IV w. p.n.e. i był jednym z czterech wielkich rzeźbiarzy pracujących przy słynnym mauzoleum w Halikarnasie. B. był również twórcą słynnego posągu kultowego Serapisa, wykonanego ze złota i drzewa. Posąg ten stał w Serapejon w Aleksandrii i stał się prototypem przedsta­wień tego bóstwa. B. wykonał poza tym portret Seleukosa. Sygnatura artysty znajduje się na płaskorzeźbionej bazie pomnika zwycięzcy, zna­lezionego w Atenach.

Brygos garncarz ateński (V w. p.n.e.), w któ­rego warsztacie pracował nieznany z imienia mistrz malarstwa czerwonofigurowego na wa­zach, słynny z niezwykle żywego rysunku swych dziel. W literaturze artysta ten znany jest jako malarz Brygosa.

Brygowie (Brygi) illiryjsko-macedońska forma

Bryksja

124

bukoliczna poezja

nazwy Phryges; lud pochodzenia trackiego, bio­rący udział w wyprawie Mardoniusza przeciw Grecji w czasie wojny perskiej (480 r. p.n.e.).

Bryksja zob. Brixia.

Brytania (Britannia) dziś Wielka Brytania;

zwana też Albion, Insula Albionum. Nazwą B. Rzymianie obejmowali albo obie wyspy (B. maior i B. Hibernid) i wtedy używali zwykle tej nazwy w liczbie mnogiej, lub też tylko wyspę większą. Ze względu na bogate złoża cyny B. znana była już od epoki brązu. Pierwszy opisał ją Grek Pyteas. Rzymianie poznali ją dzięki Cezarowi, który wylądował tam w latach 56 i 55 p.n.e. (lecz nie zdołał jej podbić). Podbój B. rozpoczął Agrykola w r. 43 n.e., ostatecznie zaś prowincją rzymską stała się B. w r. 84. Rzymianie zbudo­wali tam szereg umocnień nadgranicznych. W r. 407 wojska rzymskie opuściły B., lecz przez dłuższy czas pozostawała ona jeszcze pod wpływem kultury rzymskiej.

Brytannik (Tiberius Ciaudius Caesar Britannicus) syn cesarza Klaudiusza i Messaliny, przy­rodni brat Nerona. Za życia ojca był uważany za następcę tronu, jednak na skutek intryg Agryppiny został usunięty od oficjalnych wystą­pień, a w r. 55 (mając 15 lat) otruty z rozkazu Nerona.

Bryzejda (gr. Briseis) córka kapłana Bryzesa, branka i kochanka Achillesa. Odebrał ją boha­terowi Agamemnon, co było powodem wyco­fania się Achillesa na dłuższy czas z walk Gre­ków pod Troją.

Bubassos (lub Bubasos) miasto w Karii, na wschód od Knidos.

Bubastis miasto w Egipcie w delcie Nilu (dziś ruiny Tel Bastra), odwiedzone przez Herodota, który opisał uroczystości obchodzone na cześć bogini Bastet.

Bucar zob. Boccar.

bucchero nazwa pewnej kategorii czarnych naczyń pochodzących z warsztatów etruskich z okresu VII - IV w. p.n.e. Naczynia te zdo­bione najczęściej dekoracją plastyczną zawdzię­czają swoją czarną barwę prawdopodobnie pro­cesowi redukcji przy wypalaniu. Zob. wazowe malarstwo.

buccina zob. bucina.

Bucco (dosł. gęba) typ występujący w farsach italskich tzw. Atellana (zob. Atellanae fabulae), przedstawiający głupca, łakomczucha, żarłoka i pyszałka.

bucina łac. rzymski dęty instrument ludowy,

rodzaj rogu skręconego spiralnie, z szeroko otwartym rezonatorem i wąskim ustnikiem, sto­pniowo się rozszerzającym. Prymitywny typ b. stanowił róg zwierzęcy albo muszla pewnych-gatunków ślimaków. Potem wykonywano instru­ment z metalu, najczęściej z brązu. B. była uży­wana przez pasterzy pędzących trzody, w obo­zach wojskowych przez straże nocne obwiesz­czające godziny; b. używano również dla poda­wania różnych sygnałów wojskowych, np. za­kończenia spoczynku żołnierzy, formowania sze­regów, zmiany straży itd. Sygnału b. zwanego dassicum używano również na powitanie wodza armii (grał go wtedy zespół bucinatores); oznaj­miano nim także przybicie okrętu do brzegu, początek i koniec posiłku, zwoływano zgroma­dzenie itp. Odmianą b. były rogi zw. cornu i lituus, nieznacznie różniące się konstrukcją. Instrument ten stanowił atrybut bóstw morskich i bogów wiatrów. Różnego typu rogi rzymskie znajdują się na reliefach kolumny Trajana w Rzymie.

Budynowie (Budini) lud scytyjski zamieszku­jący Sarmację na północ od Bastarnów.

Bukefal (gr. Bukefalas, Bukefalos) Bucefał, ulubiony rumak Aleksandra W., którego nikt inny nie mógł dosiąść. Padł w Indiach w r. 327 p.n.e.

Bukefala miasto w północno-zachodnich In­diach, w górnym biegu rzeki Hydaspes, założone przez Aleksandra W. w r. 326 p.n.e. w miejscu, gdzie przekroczył rzekę; nazwane tak od imienia Bukefal (zob.).

bukoliczna poezja, bukoliki (od wyrazu gr. bukólos wolarz), poezja pasterska, sielanka, przedstawiająca spokojne i proste życie pasterzy. Wywodziła się ze śpiewów pasterskich przy wtó­rze piszczałki czy fujarki; pieśni pasterskie ist­niały już w odległej starożytności zwłaszcza na Sycylii, gdzie też b.p. najwcześniej się rozwinęła. Pierwszym greckim poetą bukolicznym był, wedle tradycji, Stesichoros z Sycylii (ok. 600 r. p.n.e.), najwybitniejszym zaś przedstawicielem twórczo­ści bukolicznej Teokryt (zob.). Utwory jego i następców (Moschosa, Biona) zebrano później w tzw. Corpus bukoliczne. Niektóre bukoliki Teokryta mają jeszcze cechy realistyczne, nie­bawem jednak zaczyna w rodzaju tym przewa­żać charakter literacki, konwencjonalny, a pod maską pasterzy ukrywały się często osobistości współczesne, zwłaszcza poeci. W Rzymie naśla­dowcą b. Teokryta był M. Valerius Messalla,

bukoliki

125

bursztyn

a przede wszystkim Wergiliusz w swych Buko-likach. Za Nerona tworzył b. Kalpurniusz, w III w. Nemezjanus. Zarówno w Grecji, jak i w Rzymie b.p. rozwinęła się w okresie powsta­wania wielkich miast jako reakcja przeciw skrę­powanemu konwenansami życiu miejskiemu. Cechuje ją więc tęsknota do natury i upodo­banie do scen rodzajowych.

bukoliki zob. bukoliczna poezja.

bukranion gr. element dekoracyjny w postaci czaszki lub głowy byka, bardzo rozpowszech­niony w dekoracyjnej płaskorzeźbie rzymskiej.

bule gr. rada; u Homera jest złożona z królów plemiennych basileis; w czasach panowania ary­stokracji w Atenach składała się z eupatridaj członków arystokratycznych rodów i nazywała się Areopagiem, od miejsca urzędowania na wzgórzu Aresa. W r. 594 p.n.e. Solon ograniczył władzę Areopagu, ustanowił radę czterystu, w której skład wchodzili obywatele pierwszych trzech klas. Klejstenes w r. 510 p.n.e. powięk­szył b. do 500 członków, po 50 z każdej fyli. Członkowie b. przed objęciem urzędowania skła­dali przysięgę na wierność prawom. Za spełnia­nie swych czynności pobierali wynagrodzenie wynoszące za czasów Peryklesa jedną drachmę. B. dzieliła się na 10 wydziałów (po 50 członków z każdej fyli), które kolejno, wyznaczone loso­waniem, przez dziesiątą część roku przebywały w prytanejonie na koszt państwa. Pełniły one swe czynności przez cały dzień w okrągłym budynku tholos, a jedna trzecia prytanów zosta­wała tam również na noc. Do tak urzędującej b. kierowano wszystkie oficjalne pisma, przyjmo­wała ona postów zagranicznych, zwoływała ze­brania rady i zgromadzenie ludowe. Prytanowie codziennie wybierali ze swego grona przewodni­czącego, epistates, który w ciągu dnia przecho­wywał pod swoją opieką pieczęć b. i klucze od skarbca państwowego.

buleuterion gr. miejsce posiedzeń rady, bule. Budynek b. w Atenach znajdował się w połud­niowej stronie agory.

bulla łac. przedmiot okrągły, wypukły: 1. głó­wka ozdobnego gwoździa. 2. rodzaj medalu noszonego przez dzieci obywateli rzymskich do lat 17, według zwyczaju przyjętego przez Etru­sków. B. o kształcie okrągłym składała się z dwu wypukłych płytek złączonych za pomocą rurki służącej do przeciągania sznurka lub łańcuszka. B. wykonywano ze złota, srebra i brązu. Były gładkie lub pokryte ornamentami rytymi albo

trybowanymi. Wewnątrz b. znajdował się często amulet.

Bullis miasto i kraj w Illirii, między Apolloniu a Dyrrachium.

Buonaccorsi Filippo zob. Kallimach 2.

Bupalos z Chios syn Archermosa i brat Atenisa, rzeźbiarz i architekt działający w drugiej poł. VI w. p.n.e. Wraz ze swym bratem był twórcą posągu Artemidy dla Chios. Sam zaś był autorem posągu Tyche dla Smyrny oraz grupy Charyt stojącej w świątyni Nemezis w Smyrnie. Dzieła B. były bardzo cenione przez Rzymian; August kazał ozdobić posągami B. i jego brata wybudowaną przez siebie świątynię Apollina na Palatynie, gdzie prawdopodobnie zostały umieszczone jako akroteria.

Buprasion okolica w południowej Elidzie, na lewym brzegu rzeki Larissos, słynna z urodzajów pszenicy i wina.

Bura 1. miasto achajskie założone wg podania przez Burę, córkę łona i Helike. Zniszczone w r. 373 p.n.e. wskutek trzęsienia ziemi, zostało przez mieszkańców odbudowane. Od r. 275 p.n.e. należało do Związku Achajskiego. 2. miejsco­wość w Mezopotamii.

Burdigala dziś Bordeaux; miasto plemienia celtyckiego Bituriges Vivisci, położone na za­chodnim brzegu Garumny, ważny punkt han­dlowy. Po podbiciu Galii miasto stało się stolicą i ośrodkiem kulturalnym prowincji Aquitama Secunda.

Burowie (Buri) szczep germański mieszkający w pobliżu źródeł Wisły i Odry.

Burrus Afranius (I w. n.e.) praefectus praetorio, tzn. dowódca gwardii za Klaudiusza, doradca Nerona wraz z filozofem Seneką, dzielny żoł­nierz i zręczny polityk. Zmarł w r. 62.

bursztyn (gr. elektron, łac. sucinum, glaesum, electrum) żywica kopalna, błyszcząca i przeźro­czysta, w kilku żółtych odcieniach, przez Gre­ków i Rzymian zwana złotem Północy, znana była już w czasach przedhistorycznych. Już z neolitu pochodzą archeologiczne dowody ekg-ploatacji b. bałtyckiego, a jego rozpowszech­nienie w południowych krajach świata starożyt­nego potwierdzają b. znalezione w grobach babilońskich i mykeńskich. Główne złoża b. znajdowały się na zachodnich wybrzeżach Jutlan-dii nad Morzem Północnym oraz w Sambii nad Morzem Bałtyckim. W założonej w r. 181 p.n.e. Akwilei koncentruje się handel b. bałtyckim. Główny szlak bursztynowy wiódł z Akwilei po-

Busiris

126

Byi

przez Emonę (dziś Lubiana), Celeję (dziś Ciiii), Poetovio (dziś Ptuj), Savarię (dziś Szombathely), Scarbantię (dziś Sopron) do Camuntum (dziś Petrohell). Stąd wzdłuż Moraw biegła droga ku Przełęczy Kłodzkiej lub do Bramy Morawskiej, następnie na północ wzdłuż Odry dochodziła do okolic Wrocławia. Stamtąd na północ kiero­wała się Prosną przez Kalisz ku Warcie, potem obok Gopła do Wisły, koło Torunia biegła do jej delty prawym brzegiem i omijając błotniste tereny delty docierała do Sambii. Taką właśnie drogą jakiś eques Romanus wyruszył z Carnun-tum około r. 60 n.e., dotarł do ujścia Wisły, odwiedził faktorie handlowe, zapoznał, się z wa­runkami handlu i przywiózł ze swej podróży niewidziane dotąd ilości b., użyte potem jako elementy zdobnicze przy urządzaniu igrzysk gla-diatorskich Nerona. Na tym trakcie docierały do Germanów, Słowian i Bałtów wyroby Italii i krajów naddunajskich, o czym świadczą liczne monety rzymskie znalezione na tym szlaku. Największe nasilenie handlu przypadło na II w. n.e., i dlatego jest najwięcej monet z okresu Antoninów.