Mała encyklopedia kultury antycznej

koryfeusz (gr. koryfdjos) przodownik chóru

w teatrze greckim i na agonach muzycznych, zwany także hegemon chóru i chorolektes; pod­dawał on innym chórzystom rytm i melodię. Miał w chórze bardzo duże znaczenie, o czym świadczą m. in. inskrypcje greckie dotyczące zwycięstw w agonach muzycznych, które "wymie­niają tylko nazwiska k. z pominięciem nazwisk innych choreutów. Rola i znaczenie k. w teatrze greckim łączy się ściśle z dytyrambem, z którego rozwinął się dramat grecki. W pieśni tej, ku czci Dionizosa, wyodrębnił się po raz pierwszy z chó­ralnej całości przodownik, który intonował dy­tyramb i kierował śpiewem i tańcem chóru. Nazwa k. nabrała już w Grecji znaczenia profos, tzn. pierwszy, w sensie: celujący, wybitny. Zna­czenie to utrzymało się do dzisiaj.

Korykos miasto i port w Cylicji, między ujś­ciami rzek Lamos i Kałykadnos, na przesmyku o tej samej nazwie, w pobliżu głębokiej doliny otoczonej groźnymi skałami, gdzie lokalizowano mit o Tytonie.

koryncka wojna toczyła się w latach 395 - 387 p.n.e. między Spartą a koalicją antyspartańską, w której skład wchodziły Korynt, Argos, Teby i Ateny. Wojna zakończyła się za sprawą Persji w r. 387 p.n.e. tzw. pokojem Antalkidasa, który utrwalił w Grecji wpływy perskie. Na mocy układów wszystkie kolonie w Azji Mn. oraz Cypr dostały się Persji, Atenom zaś pozosta­wiono tylko Lemnos, Imbros i Skyros; wszyst­kie pozostałe państwa greckie otrzymały nieza­wisłość.

koryncki porządek zob. architektura grecka.

koryneforowie (gr. korynefóros dosł. noszący' maczugę) tak nazywano dawnych mieszkańców Sikionu, ujarzmionych przez Dorów i znajdują­cych się w tym samym położeniu, co heloci w Sparcie. Tym samym mianem nazywano strażników Pizystrata.

Korynt (gr. Kórinthos) jedno z największych miast Grecji, położone na północno-wschodnim Peloponezie, przy wejściu na Istmos, pomiędzy Zatokami Koryncka i Sarońską. Stanowiło wa­żny punkt handlowy (być może już w poł. n ty­siąclecia p.n.e.) i centrum rzemiosła (ceramika i metalurgia). Zwłaszcza produkcja naczyń ko-rynckich, przeznaczonych przede wszystkim na eksport, przysparzała miastu dochodów. Miasto słynęło z monumentalnych budowli i zamożnego życia, i było metropolią dla wielu kolonii. Po inwazji doryckiej panowała w K. dynastia Heraklidy Aletesa, od w. VIII p.n.e. rządziła oli

Koryntia

387

Koty

garchia pod przewodnictwem arystokratycznego rodu Bakchiadów, obalona w poł. VII w. p.n.e przez tyrana Kypselośa. Za jego rządów, jak również za jego syna Periandra następuje naj­większy rozkwit miasta. W wojnie peloponeskiej K. brał udział po stronie Aten. Jako członek Związku Achajskiego K. zdobyty i spalony przez Mummiusza w r. 146, dostaje się pod panowanie Rzymu. Cezar i August odbudowali zniszczone miasto, które przeżyło okres ponownego roz­kwitu za cesarza Hadriana; w III w. n.e. uległo najazdowi Herulów, w IV w. — Wizygotów. Za­chowały się ruiny świątyni Apollina.

Koryntia (gr. Korinthia) obejmowała Istmos z przyległą częścią Peloponezu, granicząc na zachodzie z Sikionem, na południu z Argolidą, na wschodzie z Zatoką Sarońską, na pomocy z Megarą i Zatoką Koryncką. W północnej i południowej stronie górzysta, w części środko­wej tworzyła równinę z samotną urwistą górą zwaną Akrokoryntem. Naprzeciw Megary gra­nicę stanowił łańcuch górski Geraneja.

Korytos¹ mit. 1. heros eponim miasta w Etru­rii, syn Zeusa, małżonek Elektry, córki Atlasa, ojciec Dardanosa. 2. syn Parysa i nimfy Ojnone, zabity przez ojca z powodu stosunków miło­snych z Heleną.

Korytos² (gr. Kórythos, łac. Corythus) miasto w Etrurii, nazwane .później Cortona.

Kos (gr. Kos, Kóos) dziś Kos; niewielka wy­spa na Morzu Egejskim, należąca do grupy Sporad, naprzeciw Halikamasu, znana z wybor­nego wina i wyrobu przejrzystych jedwabnych tkanin i szat. Słynne też były: świątynia Asklepiosa z obrazem Afrodyty Anadyomene pędzla Apellesa i teatr. Ojczyzna Hippokratesa, Ptolemeusza Filadelfosa, Apellesa i Filetasa.

kosmogonia gr. nauka o pochodzeniu wszech­świata, wchodząca w starożytności w skład licz­nych systemów filozoficznych, których twórcy pragnęli wyjaśnić naukowo powstanie świata. Była też przedmiotem wielu utworów literac­kich osnutych na kanwie mitów kosmogonicz-nych, opowiadających o powstaniu wszechświata za sprawą bogów.

kosmoj (gr. kósmoj) kolegium dziesięciu na­czelnych urzędników w miastach-państwach na Krecie. Mieli oni takie same kompetencje jak eforowie (zob.) w Sparcie, a ponadto dowo­dzili wojskiem. Od imienia pierwszego z nich rok kreteński otrzymywał nazwę.

Kotiiion szczyt górski w Arkadii w pobliżu

miasta Figalei, ze słynną świątynią Apollina Epikuriosa wzniesioną po zarazie szerzącej się w kraju w czasie wojny peloponeskiej. W deko­racji wnętrza celli znalazł po raz pierwszy zasto­sowanie kapitel koryncki. Świątynia, odkopana w t. 1811 i odrestaurowana w latach 1902 -1906, należy do najlepiej zachowanych świątyń grec­kich; fryz z wnętrza celli, przedstawiający walkę Greków z amazonkami i centaurów z Lapitami, znajduje się dziś, wraz z metopami, w British Museum w Londynie.

kottabos (gr. kóttabos) zabawa towarzyska pochodzenia sycyliskiego, uprawiana przez Gre­ków podczas uczty: a) biesiadnik wylewał szyb­kim ruchem resztki wina z kielicha na metalową miskę, wymawiając głośno imię ukochanej osoby i z dźwięku naczynia wnioskował o wzajemności uczuć. Szczyt zręczności polegał na tym, aby nie uronić ani jednej kropli; b) biesiadnicy starali się trafić resztkami wina do jednej z szalek wagi, aby obciążona płynem uderzyła o stojącą pod wagą figurkę, która wydawała dźwięk; c) gra hazardowa polegająca na tym, że uczestnicy uczty wpłacali pewną stawkę i starali się kolejno trafić resztkami wina do pływających po wodzie (w misce) czarek. Wygrywał ten, komu się udało zatopić w misce najwięcej czarek.

Kottos zob. hekatonchejrowie,

koturn (łac. cothumus, gr. kóthornos) 1. but na grubej, wysokiej podeszwie, używany przez aktorów greckich w czasie przedstawień tra­gedii. 2. wysoki but okrywający nogę do ko­lan, używany w Grecji i Rzymie w czasie polowania.

kotwica (gr. ankyra, łac. ancora) Grekom za k. w czasach najdawniejszych służyły kamienie;

Rzymianie używali plecionek w kształcie pira­midy, wypełnionych kamieniami. Później uży­wano k. z wydrążonego i wypełnionego ołowiem drewna. Żelazna k. miała pierwotnie tylko jedno ramię, później używano również k. dwuramien-nych. Na okrętach znajdowały się zwykle 2 do 4 k.

kotyle (gr. kotyle, łac. wtula) kubek, czarka;

miara płynów i ciał sypkich. Zob. miary obję­tości.

Kotys 1. książę' tracki (r. 382 - 360 p.n.e.), teść Ifikratesa, najpierw sprzymierzeniec, potem wróg Aten. 2. syn Seutesa, król Odrysów, sojusznik Perseusza Macedońskiego w wojnie z Rzymem (pół. II w. p.n.e.). 3. król Tracji, sojusznik Pom-pejusza w wojnie domowej z Cezarem. 4. JE.

Kotytto

388

Krates

tracki, zapewne wnuk poprzedniego. 5. brat Mitrydatesa, króla bosporaóskiego (I w. n.e.).

Kotytto (Cotytto) mit. bogini tracka, której kult był orgiastyczny, podobnie jak kult Ky-beli; został przeniesiony do Grecji i do Rzymu;

święta Kotyttia (Cotyttia) obchodziły kobiety rzymskie.

Kowalski Jerzy (1893 -1948) profesor Uniwer­sytetu Wrocławskiego, znawca retoryki antycz­nej, której poświęcił prace: De artis rhetorlcae originibus guestiones selectae (1933) i De arte rhetorica (1937). Centralne miejsce w studiach K. nad retoryką zajmują prace nad Hermogenesem i jego scholiastami, których ukoronowaniem jest krytyczne wydanie tekstu pisma De statibus Hermogenesa (1947). Pracował również nad za­gadnieniami geografii i meteorologii antycznej (Quaestiones hydrographicae. 1934). Przełożył i wydał wybór mów Demostenesa („Biblioteka Narodowa". Seria II, t. 15). Jest również edy­torem Wykładów Lozańskich Mickiewicza.

Koźmińczyk Benedykt z Koźmina (1497--1559) humanista, profesor Uniwersytetu Kra­kowskiego, poeta polsko-łaciński, autor epigra­mów i wierszy okolicznościowych oraz epitala-mium na ślub Jadwigi, córki Zygmunta Starego, z Joachimem księciem brandenburskim. Zasłynął jako znawca literatury antycznej, zyskując sobie miano polskiego Erazma, oraz jako wybitny mówca.

kradzież zob. fwtum.

Kragos lesiste góry w zachodniej części Likii na zachód od biegu rzeki Ksantos, oddzielone od łańcucha gór Antikragos rozległą równiną z miastem Kragos.

Kranaos mit. król Attyki, następca Kekropsa, mąż córki Mynesa, Pedias, ojciec Raosa, Kranae, Kranajehmei Attis, od której otrzymała nazwę Attyka. Niekiedy mieszkańców Attyki nazy­wano od jego imienia Kranaejczykami.

Kranejon przedmieście przed wschodnią bramą Koryntu, z gajem cyprysowym, gymnasionem, miejsce zebrań obywateli korynckich. Tu miało się odbyć znane z anegdot spotkanie Aleksan­dra W. z filozofem cynickim Diogenesem. Była tu świątynia Afrodyty Melajnis .oraz świątynia Bellerofonta.

Krannon miasto w Pelasgiotis (wschodnia część Tesalii), na prawym brzegu rzeki Pensjos, na południe od Larissy. Tutaj Krateros w r. 322 p.n.e. pobił sprzymierzone wojska AteAczyków i Etol-tzyków.

Krantor z Soloj w Cylicji, filozof grecki, gor­liwy uczeń i zwolennik akademika Ksenokratesa i Polemona. Działalność jego przypada na prze­łom IV/III w. p.n.e. Komentował Platona, na­pisał Hypomnemata (Pamiętniki), o tematyce przeważnie etycznej. Dzieła jego nie zachowały się do naszych czasów. Cyceron naśladował go w De consolatione.

krasis (gr. dosł. zmieszanie) zjawisko fone­tyczne w języku greckim; polega na tym, że samogłoska wygiosowa jednego wyrazu i nagto-sowa wyrazu następnego zlewają się ze sobą, tak że dwa wyrazy łączą się w jeden, np. ta alla przechodzi w talia. Znakiem k. jest koronis('), Samogłoski ściągają się ze sobą według praw kontrakcji z tym jednak, że i należące do wyglo-sowej dwugłoski pierwszego wyrazu zanika bez śladu, tak więc ho emos przechodzi w humos, ego ojda w egoda, ale kaj ego w kago, to ochlo w tochlo. K. jest jednym ze środków usuwania hiatu.

Krassus zob. Licinii.

krater (gr. krater) greckie naczynie ceramiczne lub metalowe służące do mieszania wina z wodą;

miało ono niską stopkę, wysoki i szeroki brzu-siec opatrzony dwoma imadłami i rozchylony na zewnątrz wylew. W zależności od kształtu posz­czególnych części i ich wzajemnego stosunku roz­różniamy cztery typy k.: a) kolumienkowy (kształt imadeł), b) wolutowy (kształt imadeł), c) kielichowy (kształt wylewu), d) dzwonowaty (kształt brzuśca).

Krateros syn Antypatra, grecki poeta epiczny z I w. p.n.e., zwycięzca w agonie poetyckim w Oropos.

Krates 1. komediopisarz grecki (V w. p.n.e.), przedstawiciel starej komedii attyckiej; zacho­wały się fragmenty komedii o charakterze baśnio­wym. 2. K. z Teb (IV/III w. p.n.e.), filozof cynicki i poeta, autor parodii tragedii, elegii, eposu (f era — Sakwa, Katabasis — Zejście), z których zachowały się drobne fragmenty;

starożytność znała także jego Listy, które zagi­nęły całkowicie; na ich miejsce podrobiono w II w. n.e. 36 listów. 3. K. z Mallos, stoik, gramatyk i krytyk (II w. p.n.e.), kierownik biblioteki w Pergamon, autor dzieła O dialekcie attyckim, twórca gramatycznej szkoły perga-mońskiej. Jako anomalista przeciwstawiał się rygorystycznym tendencjom aleksandryjskiej szkoły analogistycznej. Komentował Homera i Hezjoda w duchu alegorystycznym. Prze

Krateuas

389

kretyk

szczepił studia gramatyczne na grunt rzymski, przybywając tam w r. 167 p.n.e. z poselstwem od króla Attalosa.

Kratenas (I w. p.n.e.) autor dzieła farmaceu­tycznego, wynalazca odtrutki na wszelkiego ro­dzaju trucizny. Miał on długo przebywać na dworze króla Pontu, Mitrydatesa VI.

Kradnos 1. komediopisarz grecki, przedstawi­ciel starej komedii attyckiej, twórca i mistrz ko­medii politycznej. Napisał 21 komedii, odniósł 9 zwycięstw, z których pierwsze miało miejsce przed r. 450 p.n.e., ostatnie w r. 423; odniósł je dzięki komedii pt. Pytine (Butelka). Jego ko­media pt. Dionysaleksandros, wystawiona w r. 430, jest ostrym paszkwilem na Peryklesa. 2. wybitny prawnik, profesor prawa w Konstantynopolu, członek komisji powołanej w r. 530 n.e. przez Justyniana dla zredagowania Digestów.

Kratippos 1. K. z Aten, historyk z IV w. p.n.e., kontynuator historii Tukidydesa. Dzieło nie za­chowane. 2. filozof grecki ze szkoły perypatetycznej (I w.' p.n.e.), nauczyciel Pompejusza, Brutusa i Cycerona.

Kraton retor grecki z I w. p.n.e., przedstawiciel wymowy azjańskiej, przeciwnik stylu attyc-kiego.

Kratylos filozof grecki (V w. p.n.e.), uczeń Heraklita, nauczyciel Platona, który poświęcił mu swój dialog pt. Kratylos.

Krenuna miasto w Pizydii w Azji Mn., na południo-zachód od jeziora Karalis, od I w. p.n.e. kolonia rzymska, nazwana lulia Augusta.

Kremona zob. Cremona.

Kreofilos (Kreofylos) z Samos, poeta cyklicz­ny, autor poematu o czynach Heraklesa pt. Oj-chalias halosis (Zdobycie Ojchalii). Wg legendy, miał on być zięciem Homera i otrzymać ten po­emat od teścia w posagu. Poemat ten długo ucho­dził za dzieło samego Homera i dopiero Kal-limach z Kyreny udowodnił, że napisał go K.

Kreoo mit. 1. władca Teb, brat Jokasty, matki i żony króla Edypa, jeden z bohaterów tragedii Sofoklesa ,Antygona. 2. król Koryntu, ojciec Kreuzy, żony Jazona otrutej przez Medeę, wy­stępujący w tragedii Eurypidesa Medea.

krepida (łac. crepida, gr. krepts) rodzaj san­dałów noszonych w Grecji przez mężczyzn i ko­biety; k. składały się z grubej podeszwy oraz wąskiego paska ze skóry przytwierdzonego do­koła niej i opatrzonego dziurkami, przez które przeciągano rzemyki krzyżujące się na podbiciu.

krepidoma gr. zewnętrzna, tj. nadziemna część

fundamentu, w świątyni greckiej ukształtowana w formie trzech stopni obiegających dokoła całą budowlę.

Kresilas z Kydonii na Krecie, rzeźbiarz dzia­łający w Atenach, współczesny Fidiaszowi i Po-likletowi; w konkursie na rzeźbę amazonki dla świątyni w Efezie miał wziąć trzecią nagrodę. Jego dziełem są rzeźby: Perykles, Umierający Gladiator.

Kreta (łac. Creta, gr. Kretę) duża wyspa na Morzu Śródziemnym, na południo-wschód od Peloponezu. We wschodniej części wyspy ciągną się góry Leukoj (Białe), ze szczytami Berekyntos, Tityros, Diktynnajon, w środku — góry Idą, na zachodzie — góry Dikte. Dobrze rozwinięta linia wybrzeża i liczne dogodne porty sprzyjały sto­sunkom handlowym z sąsiednimi ludami, a do­godne położenie geograficzne uczyniło z wyspy przed najazdem Dorów pośredniczkę między światem egejskim a Egiptem. Rozwój kultury, datujący się od r. 3000 p.n.e., osiąga swój okres szczytowy wraz z uzyskaniem przez K. potęgi morskiej, tzw. talassokracji, która przypada na czasy panowania mitycznego króla Minosa (pół. II tysiąclecia p.n.e.). Świadczą o tym ruiny pałaców i nekropolis w Knossos, Fajstos, Hagia Triada, Gurnia i Mallia. Najdawniejsi miesz­kańcy pochodzenia pelazgijskiego i frygijsko--karyjskiego nazywani byli na zachodzie wyspy Kydones, na wschodzie Eteókretes. Po najeździe Dorów całą ludność nazywano Kretes, Kreteńczykami. W I tysiącleciu p.n.e. K. nie odgrywała ważniejszej roli w ogólnej historii Grecji, a zna­czenie jej upadło m. in. wskutek grasujących na Morzu Śródziemnym piratów. W r. 67 p.n.e. dostała się pod panowanie Rzymu, podbita przez Metellusa Kretyka.

kreteńska kultura zob. egejska kultura.

Kreteus (Kretheus) mit. syn Eola i Enarete, brat Syzyfa i Atamasa, małżonek córki Salmo-neusa, Tyro, ojciec Ajsoria, Feresa i Amytha-ona.

kretyk (gr. kretikós, łac. creticus) metrum o schemacie -i^.l. (O k. w poezji greckiej zob. peort). W poezji rzymskiej występują k. jako metrum liryczne w tragedii i komedii okresu republikańskiego, szczególnie często spotykamy je. u Plauta. Krótka teza k. może być zastąpiona zgłoską długą, a także, choć bardzo rzadko, dwiema krótkimi. Każda długa k. może być rozwiązana, rzadkością jest jednak rozwiązanie obydwu długich równocześnie. Jako metra za-

Kreusa__390__Kritios'>Kreusa

390

Kritios

stępcze zamiast k. mogą więc występować:

peon VI ^"-"-'-1, peoa I —•^i-^^i, rzadziej molossus -^- — -'-, a bardzo rzadko chorijamb

-^. ^-» ^-' _ lub 5 krótkich ó \j ^ ^ ^>. Roz­wiązania w k. nie są jednak częste; przeważnie spotykamy w wierszu tylko jedno rozwiązanie, a wiele wierszy składa się z samych czystych k. Najczęstszym wierszem kretyckim jest tetrametr akalektyczny o zasadniczym schemacie JL — -L ]

-^'-'—[^.^-'-lil'^'^', np. Plaut, Rudens 665:

auxili, praesidi II viduitas nos tenet -L'--'-L |

- '^ —1| ^ ^ •"'— | -L^'—. Po drugim metrum wiersza często występuje diereza, nie jest ona jednak bezwzględnie obowiązująca. W dierezie dopuszczalny jest hiatus i syllaba anceps. Jeżeli na końcu wiersza lub przed diereza stoi wyraz jednozgloskowy, to poprzedzająca go teza musi być krótka. Ostatnia arsa wiersza, jak również ostatnia arsa przed diereza nigdy nie ulegają roz­wiązaniu. Spośród innych wierszy kretyckich rzadko pojawia się trymetr, częsty jest dymetr akatalektyczny, równy pod względem budowy połowie tetrametru akatalektycznego. Dość często występuje tzw. tetrametr ściągnięty, w którym brak jest drugiej arsy trzeciego metrum. K. były czasem używane w połączeniu z trochejami, np. Plaut Rudens 677: cesso ego has consolari. \ \ heus Palaestra\ qui vocat —'"'—l-L——||-^-'-'-L '-'-1'"'-^. (połączenie dymetru kretyckiego z ka-talektycznym dymetrem trocheicznym). K. Plauta w porównaniu z innymi używanymi przez niego miarami odznaczają się staranną budową; poeta unika w nich skróceń jambicznych i synidzezy. Iktus wierszowy w k. zgadza się często z akcen­tem wyrazowym.

Kreusa zob. Kreuzd.

Kreusis dziś Kreisa; miasto portowe w Beocji na wybrzeżu Zatoki Alkyońskiej, przy ujściu rzeki Oeroe, port Tespiów.

Kreuza (Kreusa) mit. 1. córka Gai, kochanka boga rzeki Penejosa, matka króla Lapitów, Hypseusa, i Stiibe. 2. córka Erechteusa i Praksi-tei, kochanka Apollina, matka Jona; później poślubiła Ksutosa. Bohaterka tragedii Eurypidesa łon. 3. córka Kreona, króla Koryntu, małżonka Jazona, podstępnie pozbawiona życia przez opuszczoną przez Jazona Medeę. 4. córka Priama i Hekaby, małżonka Eneasza, zginęła w czasie jego ucieczki z płonącej Troi.

Krezus (Krojsos) ostatni król Lidii (VI w. p.n.e.), słynny z bogactw, rozszerzył panowanie Lidii aż po rzekę Hałys. Na dworze gościł uczo­nych, filozofów, poetów. Chciwy sławy, wszczął wojnę z Cyrusem Wielkim, przez którego został w r. 546 p.n.e. pokonany. Relacja Herodota o tym, jakoby jeszcze długo żył na dworze Cyrusa i służył mu mądrą radą, uchodzi za legendę;

w rzeczywistości K. zapewne nie przeżył upadku swego państwa.

Krimissosi mit. książę trojański zamieniony w rzekę, ponieważ odmówił zapłacenia Apollino-wi i Posejdonowi umówionego wynagrodzenia za wybudowanie obwarowań Troi.

Krimissos² (łac. Crimissus, gr. Krimissós) rzeka na południowo-zachodnim wybrzeżu Sy­cylii; tutaj w r. 340/339 p.n.e. Timoleon odniósł zwycięstwo nad Kartagińczykami.

Krinagoras z Mityleny na Lesbos, epigrama-tyk grecki z I w. p.n.e., w r. 45 i 26 p.n.e. po­słował do Rzymu w sprawach swych rodaków. Szereg jego epigramów zachowało się w Antolo­gii Palatyńskiej.

Krioforos (gr. dosl. niosący barana) przydomek boga Hermesa w mieście Tanagra, którego lud­ność, wg legendy, miał uratować od zarazy ob­nosząc na ramionach barana dokoła murów mia­sta. Podczas święta ustanowionego przez miesz­kańców na cześć Hermesa najpiękniejszy mło­dzieniec obnosił jagnię dokoła miejskich murów. Kalamis wyrzeźbił posąg Hermesa K., naślado­wany w wielu replikach, na rysunkach waz czarno- i czerwonofigurowych oraz w plastyce monumentalnej.

Krisa (albo Krissa) starożytne miasto w Fo-kidzie u stóp Parnasu, położone na głównej drodze do Delf, nad rzeką Plejstos; dzięki do­skonałemu położeniu geograficznemu prowadziło rozległy handel i doszło do wielkiego rozkwitu i zamożności. Kapłani delficcy, chcąc się unie­zależnić od K., wszczęli z nią tzw. wojnę świętą (r. 592 - 582 p.n.e.), która skończyła się zburze­niem miasta i poświęceniem jego terytorium bogu delfickiemu.

Krissa zob. Krisa.

Kritias uczeń Gorgiasza i Sokratesa, wybitny mówca, próbował również swych sił jako tragik i poeta elegijny; po upadku demokracji w Ate­nach w r. 404 p.n.e. był jednym z 30 tyranów i wyróżnił się swoim okrucieństwem i bezwzględ­nością. Zginął w r. 403 w walce z Trazybulosem. Platon, który był jego krewnym, poświęcił mu dialog pt. Kritias i wspominał go również w in­nych swoich dialogach.

Kritios rzeźbiarz ateński (VI/V w. p.n.e.),

Kritolaos

391

krypteja

współtwórca wraz z Nesiotesem grupy przed­stawiającej tyranobójców, Harmodiosa i Aristo-gejtona, ustawionej w r. 476 p.n.e. na agorze ateńskiej, na miejscu dawnej grupy Antenora, zniszczonej podczas najazdu perskiego.

Kritolaos 1. filozof grecki z Faselis w Liku, perypatetyk, następca Arystona z Keos, uczest­nik (wraz z akademikiem Kameadesem i stoi­kiem Diogenesem) sławnego poselstwa filozofów greckich do Rzymu w r. 155 p.n.e. 2. dowódca wojsk Związku Achajskiego, walczył z Rzymia­nami i doprowadził do rozstrzygającej bitwy w r. 146 p.n.e. zakończonej klęską Greków i zburzeniem Koryntu.

Kriton 1. K. z Aten, filozof grecki, uczeń So­kratesa, któremu usiłował ułatwić ucieczkę z więzienia. Przypisywano mu autorstwo 17 dia­logów. Platon uczynił go bohaterem swego dia­logu pt. Kriton. 2. K. z Ajga), filozof ze szkoły pitagorejskiej (VI/V w. p.n.e.), fragment jego dzieła zachował się u Stobajosa. 3. lekarz grecki z czasów Trajana (I/II w. n.e.), autor pracy z zakresu kosmetyki.

Kromer Marcin (Cromerus, 1512-1589) biskup warmiński, dyplomata, historyk. Po studiach w Akademii Krakowskiej kształcił się w Bolonii i Rzymie, był sekretarzem biskupa krakowskiego, potem sekretarzem króla Zygmunta Augusta, kanonikiem warmińskim, w r. 1579 został bisku­pem warmińskim. Najważniejsze jego prace, to:

De origine et rebus gestis Pohnorum libri XXX (O pochodzeniu i czynach Polaków) oraz szkic geograficzny Polonia sive de situ, populis, moribus, magistratibus et republica regni Polonia (Polska czyli o położeniu, ludach, obyczajach, urzędach i rzeczypospolitej Królestwa Polskiego). Ponadto napisał szereg dzieł z zakresu teologii, a w r. 1532 ogłosił przekład łaciński utworu Arystotelesa, De imentute (O młodości).