Mała encyklopedia kultury antycznej

Krommyon miasto na Istmie Korynckim nad Zatoką Sarońską, należące na przemian do Megary i do Koryntu. Tutaj, wg legendy, miał Tezeusz zabić dziką świnię.

Kronos mit. syn Uranosa i Gai, najmłodszy z Tytanów. Na prośbę matki odebrał ojcu pano­wanie nad światem, okaleczywszy go przedtem sierpem. Żoną K. była tytanida Rea, z którą miał sześcioro dzieci. Połykał je natychmiast po urodzeniu w obawie przed spełnieniem się prze­powiedni, która mówiła o pozbawieniu go władzy przez syna. Rea uratowała jednak najmłodszego swego syna, Zeusa, który zgodnie z przepowiednią

pozbawił K. władzy i strącił go do Tartaru. Po pogodzeniu się z Zeusem K. zamieszkał na Wyspach Szczęśliwych. Mii o złotym wieku ludzkości odnoszono do panowania K., w związku z tym obchodzono wesołe święta Kronia, w czasie których niewolnicy byli wolni od pracy, uczestni­czyli w uroczystościach i byli zrównani z panami. Świątynia K. znajdowała się w Atenach; w Olimpii poświęcono mu jedno wzgórze. Na Krecie skła­dano mu ofiary z dzieci. Niekiedy mylnie utoż­samiano K. z bogiem czasu Chronosem.

Kroton (łac. Croton, Crotona, gr. Krótori) miasto w Bruttium nad Morzem Jońskim, za­łożone przez Achajów i Spartan w r. 710 p.n.e., jedno z największych i najbogatszych miast Wielkiej Grecji. Tutaj założył szkolę Pitagoras. W czasie drugiej wojny punickiej K; jako twier­dza wojsk Hannibala, dostał się w ręce Rzymian, którzy tu osiedlili swoich kolonistów. Ojczyzna 'słynnego atlety, Milona.

Krókowski Jerzy (1898-1967) profesor Uni­wersytetu Wrocławskiego, znawca literatury rzym­skiej i renesansowej poezji nowoładńskiej w Pol­sce, autor cennych studiów o poezji Propercjusza i o elegii rzymskiej oraz o roli twórczości Owi­diusza w rozwoju elegii i poematu dydaktycznego. (Elegia magistra amoris. 1949; Quaestiones epicae. 1951). Z zakresu literatury polsko-łacińskiej wy­dał K. rozprawę o poematach pseudo-Kopemika (1926) oraz rozprawę: Język i piśmiennictwo ła­cińskie w Polsce XVI w. (1932). Rezultatem jego badań w tej dziedzinie były pomnikowe wydania pism łacińskich Trzecieskiego (1958) i Janickiego (1966) a także szereg prac szczegó­łowych dotyczących literatury nowołacińskiej, szczególnie książka Mikołaja Hussowskiego Car-men de bisonte (1959). Prócz prac ściśle nauko­wych jest także K. autorem trzech wydanych w „Bibliotece Naukowej" tomików prezentują­cych twórczość Katullusa, Przemiany Owidiusza i wybór poezji Horacego.

Kruczkiewicz Bronisław (1849-1918) filolog klasyczny, latynista, autor słownika łacińsko--polskiego oraz wielu rozpraw z zakresu filo­logii łacińskiej i humanizmu polskiego (m. in. z za­kresu rozwoju języka łacińskiego i jego składni, z literatury łacińskiej); napisał też krytyczne uwagi do tekstów Tacyta, Stacjusza, Juwenalisa, Hora­cego, Liwiusza oraz opracował wydania krytyczne poetów polsko-łacińskich: Pawła z Krosna, Jana z Wiślicy i Rojzjusza.

krypteja (gr. krypteja) tajna policja spartańska

kryptoportyk

392

Kseniades

składająca się z młodzieży. Młodzieńcy spartań­scy wyróżniający się sprytem byli wysyłani przez eforów do oddalonych części Lakonii w celu patrolowania okolic i potajemnego zabijania helotów podejrzanych lub niebezpiecznych dla państwa.

kryptoportyk w architekturze greckiej przejście w formie zamkniętego portyku. Rozwój tego typu budowli następuje w architekturze rzymskiej wraz z zastosowaniem sklepienia i rozpowszechnia się szczególnie w architekturze ogrodowej. K. rzymski był niekiedy budowlą częściowo podziemną, oświe­tloną za pomocą otworów w sklepieniu.

Krzycki Andrzej (Cricius, 1482-1537) poeta polsko-łaciński, siostrzeniec biskupa Piotra To-mickiego, sławnego mecenasa humanistów, na którego koszt odbył studia uniwersyteckie w Bo­lonii pod kierunkiem wybitnych uczonych. Anto­niego Codrusa i Filipa Beroaldo. Po powrocie zostaje sekretarzem biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego; po otrzymaniu święceń kapłań­skich piastuje szereg godności kościelnych, a na dwa lata przed śmiercią zostaje prymasem i arcy­biskupem gnieźnieńskim. Jako dobry dyplomata brał udział w licznych poselstwach, m. in. do Węgier i do księcia Albrechta Pruskiego. Twór­czość poetycka K. obejmuje: a) utwory okolicz­nościowe związane z wydarzeniami na dworze królewskim, m. in. In augustissimum Sigismundi regis Poloniae et reginae Barbarae connubium carmen (Pieśń na zaślubiny Zygmunta, króla Polski i królowej Barbary); Epithalamlum Si­gismundi I regis et inclytae Bonae reginae Poloniae (Pieśń weselna dla Zygmunta I króla Polski i sławnej królowej Bony); b) elegie i epigramaty erotyczne — Carmina amatoria; c) utwory poli­tyczne, np. Religionis et rei publicae ąuerimonia (Skarga Religii i Rzeczypospolitej); Dialogus in rem publicam (Dialog o Rzeczypospolitej), Epi-taphium rei publicae (Napis nagrobny Rzeczy­pospolitej); d) pisane pod koniec życia wiersze religijne, Cantica sacra.

krzyż zob. crwc.

Ksantippos (Ksanthippos) 1. K. z Aten, syn Arifrona, ojciec Peryklesa, spokrewniony przez przez żonę z rodem Alkmeonidów; brał żywy udział w życiu politycznym Aten. Popierał dą­żenia i reformy Klejstenesa, miał być jednym z pierwszych oskarżycieli Miltiadesa po jego nieudanej wyprawie na wyspę Paros; objął do­wództwo floty po Temistoklesie podczas wojen perskich, odniósł wraz z Leotychidesem zwy­cięstwo pod Mykale w r. 479 p.n.e. W następ­nym roku zdobył Sestos i zadał okrutną śmierć perskiemu namiestnikowi tego miasta. 2. starszy syn Peryklesa. 3. Spartanin, znany z okresu wojen macedońskich; jako dowódca wojsk na­jemnych przy armii kartagińskiej uczył Karta-gińczyków korzystać z pomocy słoni; zadał Rzymianom klęskę w r. 255 p.n.e.

Ksantos¹ (Ksanthos) 1. liryk grecki, starszy od Stesichora, opracowywał w swych pieśniach tematy epickie (VII w. p.n.e.). 2. K. z Lidii, syn Kandaulesa (V w. p.n.e.), logograf, napisał za panowania Artakserksesa I dzieło pt. Lydiaka (Sprawy lidyjskie), w 4 księgach, doprowadzając dzieje królów lidyjskich do upadku Krezusa (r. 546 p.n.e.). Zachowały się tylko fragmenty.

Ksantos² (gr. Ksanthos) 1. rzeczka w Epirze. 2. rzeka w Likii, wypływająca z podnóża gór Tauros. 3. zob. Skamander. 4. miasto w Likii w pobliżu ujścia rzeki o tej samej nazwie, zbu­rzone najpierw przez Persów, później odbudo­wane i ponownie zburzone przez Rzymian pod dowództwem Brutusa. Była tam sławna świąty­nia Sarpedona i Latony.

Ksantos³ (Ksanthos) mit. koń Achillesa.

Ksantypa (gr. Ksanthippe) z Aten żona Sokra­tesa; szereg anegdot przekazanych nam przez źródła starożytne przedstawia K. jako kobietę niezwykle kłótliwą. Opinia ta powstała prawdo­podobnie w kołach cyników, którzy chcieli wy­kazać brak zrozumienia roli i wartości filozofii przez umysł kobiecy. Jest ona bohaterką po­wieści znakomitego pisarza włoskiego Alfreda Panziniego pt. Santippe (1914) oraz sztuki Ludwika Hieronima Morstina Obrona Ksan-typy (1937).

Ksenarchos 1. poseł Związku Achajskiego do Rzymu (II w. p.n.e.). 2. K. z Seleukei w Cylicji, filozof ze szkoły perypatetycznej i gramatyk, przyjaciel Oktawiana Augusta, nauczyciel Stra-bona (I w. p.n.e./I w. n.e.).

ksenia gr. 1. podarki ofiarowywane u Greków i Rzymian gościom przez gospodarza przy końcu uczty; były to różne przysmaki i drobne przed­mioty, np. czarki, kielichy, serwetki itp. 2. mo­tywy tzw. martwej natury w malarstwie: owoce, ryby, zwierzęta, naczynia. 3. tytuł księgi epigra-matów Marcjalisa, zawierającej krótkie dwu­wierszowe utwory dołączone do prezentów.

Kseniades 1. (V w. p.n.e.), filozof grecki z Koryntu, sofista o orientacji sceptycznej. 2- bogaty Koryntyjczyk, który wykupił z rąk

BroBAAlBn q3Bqosods o '(rappaizpzaf 33n»zs o) s9'>ftddnf uaf (o ;fe3[Sti3}e Spzef pAzsdapi ^zai

-Bn 3IBf 'HHB:i[AOZB:)ISA 3Z ZBJA 'Ą)ZBf AlpOMOp

qoB3(ZBiAoqo o '(^pzBfEoppAoci) so^upwSihy (q

:(BAp3IAO( 3IItIZ3SJpOd) SO^tt3S9U/ty (B :3UZ3ni

-q331 roisid (i? 'r3AO('o:s[odp(Kłi[od ainazpBAOJd i noumr[ a yiBdo3[ ipB}Boidsi(a amaziazszoJ 'n[p

-UBq aillaiSampOd 'AO^fOłaUł BICBZOjOd BABJdOd

:Aain»sod azompasBz Aia}zo bs słSmnsAtt niAzo

AZJd 'PI^iy B[p qa(AOq.rei[S nUOJSJ }3[3fOJd

-(qoBpoq30p o) (0^03 (p iogapisireiJBds nfoJ»sn ZBJqo AiBAOzi[B3piAA '(pisnonrapwBi f9flSfi) v[aft{od[ uoiiiowfppai/yi (o :A9pBZJ kumoj fa} z q;)Areppod cip MBfBAĄd^A ps&KHf B^a.D[pod loyiy •biibja» KzpB{A noJ»s q3in»Bpop i qoAn

-toafn }Biu3i to UI3UOJ3IH "'zn3[BJKs maiiBA(i b soa>[ z ui3S3prooai;s Biaod AzpSiui n3o[Bip SinJOJ boi iiowh (q :sti;L<3 \Ks\ q3BZ30 ogaf m inn[Bf 'AłpajA o83U[B3pi i 'B^oiisfOA Snprea

-oni Ba}n[osqB {BZBA\n SJpiit bz 'BAlsired o3aa

-(TOpI 3ni3IMB}Sp3ZJd np3 BU (BHU .;0)nB 'pj[3IUI$

op zb i')iqa(oit po 'o83i3((3r^ lesniSy 'ogspis

-Jad B[9C[ apAz oBfnsido •fanz3^»-)[Bp^p ifonap

-U3ł O r3UZ3AJO}Siq-OUZ3A}I[Od p$3IMOd fBZpOJ

'(BsnJX3 aniBMoq3X^) ntaptodn^y (b : auzo^}qod einsid (g ;Bsa}BJO[os zazJd npES niuazazsndo od aosfami BjBiia bjr^ 'nu(9pBp(żJd i uissauagolu

-Jt9H ^{z l}'J^OZOIIJ bAomzoJ anozpozJdod 'BS3»BJi(Os sisaooJd o ainaiinuodsA "(BS3»BJiios BnoJqo) snio^os viSo{Odv (p ;p§o(nu o bsbibj^os baoto n} Sis afnpfBuz 'qaBpoMBZ a A?zSpA»z 'BS03[ii

-o»nv B9n3iqn[n oSaf yyaa Ba bsbi([b-^ nulop m B{Xqpo 5is bjo)?! 'S)zon asfefnsido ouisid '(bizo^)

UO{SOdtUi(S (3 'l⁸^ CT BAlSJBpOdSOS 083AOJOZA\

q3Bni3inpB8Bz o iiuAoBfBiABinzoJ 'in3SO{nqoiu3 v mas3iBJ)[Os Xzp5im n3oiBip arunoJ a '(aiAM&rep

-odso3 o B85i?a) soywouol/fo (q :A93o[Bip ann

-joj a anizcAszJd 'Bsa»BJ3[Os q3BpBl8od i p§ion

-p(Bizp 'npAz o p^omopBiA J9iqz '(aisatBJi[os o Binannuods^) snw^os oimunswuody (c :3tiz3iJ

-ozo(ij Binsid (z ; •a'o'd i9g •j a lorann^ o3af od Mł9.c[A amqopodopABJd B(B»sAod "i(}JBds Bi9.ni B(BAqood 'soolisaSy (a ;azpSiS3[ i a oSauBABz 'ifzy a leśnicy nzsJBia nsido po ojBULtzflo opizp spnpaf {n}A( 'Bss[Bnn^i pod 3iA)iq od

A03[air) 000 01 ł9.l»PO l BSIU^) 'SMBJdXA\ B3Bf

-nsido 'q3BS5iS3( t. a stsnqwv (q ;nsaB(0 o8a» z ifowO CTioisiq BUBAoq3B2 Btt(p3f i Bsap/Cp

-PPU. ^P'zp Bf3BnnĄtioii 0} isaf ;'3'u-d •j ^92 a fefauA)irei^ pod A»iiq op •a"Trd m? •j po ipaJO Suoisiq Bfnaifaqo 9V}'\-\ 'q3B8Stsii /, a oynw/

-/W (^B :anz3Aiotsiq Bnisid (i :Adiu3 Aisizo Ba

oipizpod biizoui p$aJ» ni3p5i3zA pod 3JO}3i '•y Biusid 3;5[tSXzsA 5is ĄBAoq3Bz •WwK\wsyi pod siA}iq a (BniSz 'so[[Aio 'q3iu z nspaf b 'Hip[sg»iB

n3[SfOA A I[AZ3[BA 3IAOIl

op Sis (inKzo^zJd aiaqopodopABJd iBurenSKA z AiB(OApo (bisoz 69 £ '.i A 'wuAsoy a aiszsaJA 'UBHBds po fe3[sin3iz 9$0{pBisod {BinKz.rio aizp8 'alzpiig a uisiod 'apJBds a AJaldfBn (izpSds aiy-pi '3nren3AiA Ba amzooBZ AlBZB^s Knaiv zazjd 01 bz (b}soz 'fr66 '•^{I A} fefanoJO'^ pod 3iA}iq a iHonały ApszJd m[oq o8af n (azciba i bsob[is

-aSy ApJwiJO qoAnzooq;faJd z uiKapaf (b}soz •y

-UI3S3ttI3JBSSIJ, I Ol3SOZBqBnJBJ IUII3[SJ3d IlHBdBJ}

-bs z (&K)p2A Ai9»?l 'BUOJquiiqJ, o3ap[sgB»JBds A»p9Aop op ui3}0d 'BS3»nas o3aiii3BJ» Bi9J)[ op 5qzn)S bh AJ3idfBU {idB»SA AloJng op apOJMod Od -BZJOtu op A)5isA} npSissizp i9JApo KnAB(S {izpBAOJdazJd 'BzpOA Bn A9i[3Jr) zazid AiBJqAA 'BS3[Bnn^[ pod 3iAnq od •e 'o8azspo(p^ bsiu^) BiisfoA op 3(nqoq30 o'^s( Sis (Ba8BpBZ •a-u-d ZOfr '^I M 'BsatBi^os irazon 'fai^&raaAi KmzpoJ fauzonrez z 'Biq3Jg oSsiy^MB ninap z bsoi[kjo nKs 'iipa-a 3(AJOtS(q '(•a-n-d £$£ - zip "sio) uaiy z

-y •i; (uolfdouay '3B{ 'uofouasy •33) )noJouas^

•ais BiuBppod op 'ainBfzns m Bi[in)S3nuBn 'Bsoylaps zaz-id ^nozsnuiz •3'ird m •i a 'qaBzns a nynez B3nOJqo i B3p9AOp •;;

-IUiai-$Ot 33ZJB}S 03IB('(JBUin 3Z 'OBI^n-I {BSld UlAl

-o»3i o 'ures nat azoui 3^q 'Bsonas^oisuy ppAzo

-nau 'f3p[sfaJo8B}id Ąoips aż jozoiij i 3(K}Bma}

-Btn '(•a'u-d •a a) WH3 ^z "H "I sonJOuas^

•ĄasoiSBJJ 3nqoJp 5is A(BAOqoBZ o8af A9JOA»n z •fapispof hjozo(ij f3Aodi)sod JO^BzAreindod ^nzo^SBfzniua i B»sA»i[qnd o^Bf a[i '[apiRXta oyf 9iĄ aro aroazoBuz ai^piA (bii^

-/AO-Sl9IQ p9J$A BISpIOnOOI I BłS;a»UBd UlAZSAJ8ld

uo łsaf •BpofzaH i BJ3UIOH zazid uio-)[aJO weź

-B3(3zad 'iiiziJJOniodo.iiTO i uiziainod uii3[isAzsA apazJd {Bza(BAZ '/o//;s' 'qoBZS.i3iA qoA^iiso{z q3i(AS a zbjo (aizpoJi(zJd o) soasf/ ua^ apBiu

-aOd UlitAS ^ •B3pB3(3 •AZ 'BUZ3IJOZO{IJ S{01[ZS

(ą;o(bz aizp8 't3[g apssini a 'inBn f3Aoinpn(

-od a {pbiso 8I3ZS8JA 'loyet&iai i posdBJ oiiBf

8I33IAS Od (BAOJpSA 'A9p3I^ ZSZJd BUOlUIZJBfn

anzKzofo AzsAi3sndo •p[03J8 jozo[ij '(•3'u-d '^A A/IA) 'om L^Y ^A nuoJO(o'g z saueJonas^

•tuniudsoii -qoz enpopouas^

•siuBipSos

fainpoq3Bz-on30ii{od a ^soAoasfaiiii eddnias^ •(•a-n-d

-a ai) paizp qo;OAS 3niBAoqoXA nm {XzJ3iAOd i ^donĄ, z BsanaSola 'oSapioni^o bjozo[ij A9»B.nd

Ksenojtas z Achai

394

ktema es aei

i ujeżdżania koni. 2. K. z Efezu, powieściopisarz grecki (II/III w. n.e.), autor Ton kata Anthejan kój Habrokomen 'Efesia biblia (Historia efeska o Antei i Habrokomasie) w 5 księgach.

Ksenojtas z Achai dowódca wojska króla Syrii, Antiocha W., zginął w r. 221 p.n.e. w wy­prawie przeciw władcy Medów, Melonowi.

Ksenoldes 1. wódz spartański ceniony przez Agesilaosa (V/IV w. p.n.e.). 2. skarbnik Alek­sandra W. 3. K. z Adramyttion, wybitny retor z I w. p.n.e. Cyceron zawari z nim znajomość w czasie swego pobytu w Azji w r. 78 p.n.e.

Ksenokrates 1. (VI/V w. p.n.e.), syn Ajnesi-demosa, brat tyrana Terona z Akragas, wielo­krotny zwycięzca w igrzyskach pytyjskich, opie­wany przez Pindara, z którym się przyjaźnił, w 6 Odzie Pytyjskiej i w 2 Odzie Istmijskiej. 2. K. z Chaikedom (396-314 p.n.e.), wybitny filozof, drugi po Platonie i Speusipposie scho-larcha Akademii (339 - 314 p.n.e.). Z jego licz­nych pism zachowały się drobne fragmenty. Cyceron stawia jego naukę obok Platona i Ary­stotelesa.

Ksenokritos z Lokroj w Italii (VI w. p.n.e.), kompozytor i autor tekstów pieśni chóralnych dla młodzieży spartańskiej.

Ksenon 1. dowódca wojsk tebańskich w czasie wojny peloponeskiej, wraz z Nikonem wysłany w r. 413 p.n.e. na czele oddziału 300 ciężko­zbrojnych na Sycylię. 2. tyran Hermione w Ar-golidzie, przystąpił do Związku Achajskiego (II w. p.n.e.). 3. filozof ze szkoły epikurejskiej, ceniony przez Cycerona (I w. p.n.e.).

Kserkses (łac. Xerxes) 1. król perski w la­tach 485-465 p.n.e., syn Dariusza I i Atossy. Po opanowaniu Egiptu w r. 484 zorganizował trzeci najazd perski na Grecję w latach 480-478, zakończony klęskami Persów pod Salaminą i pod Platejami (zob. perskie wojny). Został za­mordowany w r. 465 przez Artabanosa. 2. syn Artakserksesa I, wstąpił na tron perski po śmierci ojca w r. 425 p.n.e., lecz wkrótce został zamor­dowany przez Sogdianosa.

książka (gr. bfbios, biblion, łac. liber). Staro­żytni Grecy i Rzymianie znali książkę w formie zwoju, później także kodeksu (zob.). Tekst pisano ręcznie na papirusie (zob.) lub pergaminie (zob. difthera). Zwój tworzyła zwinięta w rulon taśma papirusu, na której tekst umieszczano w po­przecznych kolumnach. Zwój był zaopatrywany w drążek, umbillcus, z zagiętymi końcami, cornua. Umieszczano zwoje, czasem w pokrowcach per­gaminowych, w glinianych naczyniach, scrinium;

na zewnątrz zwisała kartka z wypisanym tytułem, index. W II w. p.n.e. w Pergamonie, za Eumene • są II zaczęto używać do wytwarzania książek pergaminu, tj. skóry zwierzęcej o udoskonalonej. wyprawie. Początkowo zwijano pergamin w ru­lon, podobnie jak papirus, później formowano z niego tzw. codex, w kształcie dzisiejszej k.:

kartki pergaminu (lub papirusu) zapisane po obu stronach składano jedną na drugą, po czym je zszywano z jednej strony, umieszczając tytuł na początku. Znano też k. ilustrowane. Istnieją nawet hipotezy oparte na wzmiance u Pliniusza, że znano jakiś sposób mechanicznego powielania ilustracji. K. w Grecji w czasach archaicznych były rzadkością. Produkcja ich zaczęła się roz­wijać w V/IV w. p.n.e. Autor spisywał swój utwór sam lub dyktował go niewolnikowi;

rozpowszechniano go za pomocą odpisów. W Rzymie istniały już warsztaty wydawnicze, np. przyjaciela Cycerona, Tytusa Pomponiusza Attyka (I w. p.n.e.), braci Sozjuszów (Sosii fratres, I w. p.n.e./I w. n.e.). Trytona, Atrektusa, Dorusa (I w. n.e.). Autor prawdopodobnie nie otrzymywał honorarium, tylko pewną ilość eg­zemplarzy, jednakże autorom, których k. cieszyły się wyjątkową poczytnością, wydawca wypłacał nawet wysokie honorarium. Niewolnicy przepi-pisywali tekst pod dyktando lub też — częściej — każdy kopista otrzymywał oddzielny urywek tekstu do wielokrotnego przepisania. Do pisania używano pióra trzcinowego, jako atrament służył tusz zrobiony z sadzy i gumy, Zob. też 616/10-teka.

Ksutos mit. syn Hellena i nimfy Orseis, brat Eola i Dorosa, wypędzony przez braci z Tesalii, przybył do Attyki, gdzie poślubił córkę króla Erechteusa, Kreuzę; synowie ich, Achajos i łon, mieli być protoplastami Achajów i Jończyków (zob. łon, Kreuzd).

Ksyline Komę miejscowość w Pizydii, w Azji Mn.

Ksynia dziś Taukli; miasto w Tesalii, na wchód od jeziora Ksynias limne.

ksystos (gr. ksystós, łac. xystus, xystum) hala, przeważnie kryta, w greckich gymnazjonach, gdzie atleci ćwiczyli w zimie; u Rzymian był to plac przed budynkiem gimnastycznym, ozdo­biony kwiatami i krzewami, przeznaczony na przechadzki.

Kteatos zob. Molionidzi.

ktema es aei gr. nabytek na zawsze, cytat

Ktesias

395

kwadryga

z Tukidydesa (I 22). Autor nazwał w ten sposób swoją historię, określając jej przeznaczenie: ma być ona cennym nabytkiem dla wszystkich po­koleń, nie zaś dziełem retorycznym o szybko przemijającej wartości.

Ktesias (poi. Ktezjasz) 1. lekarz i pisarz grec­ki, rodem z Knidos (V/IV w. p.n.e.). Dostawszy się do niewoli perskiej, był przez 17 lat lekarzem na dworze Artakserksesa, gdzie odegrał również pewną rolę polityczną. W r. 384 p.n.e. powrócił na Knidos, która od czasu pokoju Antalkidasa należała do Persji. Umarł między r. 380-370. Napisał: a) Persika (Historia Persji) w 23 księ­gach; pierwsze księgi obejmowały historię Asyrii i Medii, podbitych przez Persów. Dzieje Persji kończyły się na r 398 p.n.e. Uwzględnił także historię Grecji, oświetlając ją z punktu widzenia. spartańskiego. Zachowały się nieliczne fragmenty oraz wyciąg z ksiąg V-XXIII, sporządzony przez patriarchę konstantynopolitańskiego Fo-cjusza; b) Indika w l księdze, opis Indii, zacho­wany również w wyciągu Pocjusza. Przedstawił Indie jako kraj cudów; najwięcej miejsca poświę­cił opisowi roślin i zwierząt indyjskich; c) Periplus Asias (Opłynięcie Azji), dziełko podróżnicze, o którym nie mamy bliższych szczegółów. 2. odlewacz brązu wspomniany przez Pliniusza; czas jego życia nieznany.

Ktcsibios słynny wynalazca aleksandryjski z poł. III w. p.n.e. Wiemy z Witruwiusza, że wynalazł działo wyrzucające pociski za pomocą sprężone­go powietrza, zbudował przyrząd do wchodzenia na mury bez drabin, konstruował fontanny, automaty, zegary wodne itd.

Ktesidemos malarz grecki z poł. IV w. p.n.e., wspomniany przez Pliniusza.

Ktesifon¹ polityk ateński, przyjaciel Demostenesa, autor wniosku o ofiarowanie złotego wień­ca Demostenesowi (w r. 336 p.n.e.), oskarżony przez Ajschinesa i obroniony przez Demostenesa.

Ktesifon² (gr. Ktesifon) miasto na lewym brzegu rzeki Tygrys, najpierw rezydencja zimo­wa królów partyjskich, potem stolica Partii.

Ktesilochos z Kolofonu syn Pyteasa, -brat Apellesa, malarz grecki z IV w. p.n.e., twórca obrazu przedstawiającego parodię Narodzin Dio-nizosa.

kucharska sztuka (gr. magejrike techne) u Gre­ków i Rzymian istniała dość obfita literatura poświęcona k. sz.; ojczyzną tej literatury była Sycylia, a jej przedstawicielem był Mithajkos

z V w. p.n.e.; Heraklejdes z Syrakuz (IV w. p.n.e.) i Glaukos z Lokroj dowodzili w swych pracach, że sz. k. powinni się zajmować nie niewolnicy, lecz utalentowani ludzie wolni. W III w. p.n.e. piszą na tematy kucharskie Sofon z Akarnanii, Parmenon z Rodos (Magejrik« didaskalia — Systematyczny kurs kucharski). Ajgimios, Metrobios, Fajstos, Hegesippos, Jatrokles piszą o wy­pieku chleba i ciast; Lynkeus z Samos pisze o sposobie robienia zakupów, a lekarz Heraklej­des z Tarentu (I w. p.n.e.) podaje przepisy diete­tyczne. W Rzymie pisze Enniusz w III w. p.n.e. Hedyphagetica, naśladując poetę greckiego Ar-chestratosa. Zachowała się praca z III w. n.e pt. De re coquinaria (O sztuce kucharskiej), pod. nazwiskiem Celiusa Apicjusza, zawierająca zbiór przepisów kucharskich.