Mała encyklopedia kultury antycznej

świątynia

720

Świnka Adam

złożonym z 3 elementów konstrukcyjnych: archi-trawu, fryzu, gzymsu. Wznosi się na podmuro­waniu trzystopniowym (stylobat, stereobat). Za­mknięty budynek, czyli eella, otoczony jest z 4 stron kolumną (pterón) podpierającą dach i sta­nowiącą najbardziej charakterystyczny element ś. greckiej. Zależnie od ilości kolumn w por­tyku fasadowym stanowiącym przedsionek (prónaos) wyróżniamy typy: templum m antis (zob. anta), tetrastylos, heksastylos, oktostylos, dekastylos i dodekastylos', zależnie od ilości i rozmieszczenia rzędów kolumn: distylos (zob.), amfiprostylos (zob.), peripteros (zob.), dipteros (zob./, pseudoperipteros (zob.), monopteros (zob.); zależnie od rozstawienia kolumn:

distylos, eustylos, pyknostylos, areostylos. Wnę­trze celli (naos), w którym znajdował się posąg bóstwa, było niekiedy podzielone kolumnadą wewnętrzną na dwie lub trzy nawy. Odpowied­nikiem pronaosu w portyku z tylu ś. był opisto-domos, spełniający niekiedy rolę zakrystii. Fryz,, gzyms, szczyty dachu (akrśt^ria) oraz przyczółki zdobiła dekoracja plastyczno-malarska. Do de­koracji nadawały się zwłaszcza duże przestrzenie w przyczółkach, w których zaczęsto ustawiać wielofigurowe grupy rzeźb pełnych. W epoce archaicznej dekorację wykonywano z polichro­mowanej terakoty lub z porosu (wapienia), z któ­rego była zbudowana świątynia. W polichromii stosowano barwy jaskrawe, umowne. W epoce klasycznej przeważają rzeźby marmurowe, o dy-skretniejszej polichromii. Najlepiej zachowaną ś. dorycką jest tzw. Tezejon nad agorą ateńską. Jońskie budownictwo reprezentuje natomiast s. Ateny Nike na Akropolis w Atenach. Do naj­słynniejszych s. greckich należały: Partenon, Erechtejon oraz Herajon i Olimpiejon w Olimpii.

Największe zespoły zachowane są w Paestum, Selinuncie, Akragas w Wielkiej Grecji. Budow­nictwo ś. w Rzymie kształtowało się pod wpły­wami greckimi i etruskimi. Ś. etruska, dosto­sowana do potrzeb kultowych (wróżenie z lotu ptaków i zjawisk atmosferycznych), miała roz­budowany prónaos, wsparty na kolumnach tos-kańskich i wznosiła się na wysokim podmuro­waniu, dostępnym tylko w pronaosie dzięki kondygnacji schodów. Te cechy przejęli Rzy­mianie. Pterón zanika, przechodząc w rząd pól-kolumn lub pilastrów, które nie mają roli kon­strukcyjnej. W okresie cesarstwa stosowano naj­chętniej głowice korynckie lub kompozytowe (połączenie elementów kolumny jońskiej i ko-rynckiej). Poza klasycznymi s^ prostokątnymi występują często, zwłaszcza w I - II w. n.e., formy tzw. barokowe o wielkim urozmaiceniu wnętrza, rozczłonkowanego na szereg pomiesz­czeń okrągłych (rotundy) i półokrągłych (ab­sydy), o założeniach konstrukcyjnych wykorzy­stujących połączenie linii prostych i krzywych (Panteon). Do najsłynniejszych ś. prostokątnych należą: znana pod nazwą Maison Carree ś. w Nimes (I w. n.e.), ś. Fortuna Yirilis (I w. n.e.) oraz ś. Antonina i Faustyny (II w. n.e.) w Rzy­mie. Z okrągłych należy wymienić tzw. ś. Westy (I w. p.n.e.) w Rzymie. Najpiękniejszą ; najlepiej zachowaną ś. rzymską jest Panteon. Ze ś. tzw. barokowych zachowały się: zespół w Baalbek i wielka ś. Belosa w Palmyrze.

Świnka Adam (zm. ok. 1433) kanonik kra­kowski, sekretarz Władysława Jagiełły, jeden z pierwszych pisarzy polsko-łacińskich. Jest au­torem dwu elegii: na zgon córki Władysława Jagiełły, królewny Jadwigi, oraz na zgon Zawi-szy Czarnego.

T

T. zob. Titus.

Tabaj (gr. Tdbaj) 1. miejscowość w Karii, na granicy Frygii. 2. dziś Tavi; miejscowość w Persji, na drodze z Ekbatany do Persepolis.

tabella (łac., gr. pinaks, grammatejori) w szer­szym znaczeniu tabliczka z drzewa, kamienia lub metalu, w znaczeniu węższym tabliczka do pisania, a) T. cerata — prostokątna tabliczka drewniana (z jodły, klonu, bukszpanu) o wy­miarach: 10 -15 cm x 9-7 cm, pokryta wos­kiem, używana do pisania w Grecji i Rzymie w szkołach, urzędach, w handlu i koresponden­cji. Dla ochrony pisma przed zatarciem brzeg deseczki był nieco wyższy od powierzchni, po­krytej woskiem. T. łączono po dwie (gr. dipty-cfum, łac. dup!ex) i więcej (triptychon, polypty-chon) za pomocą obrączki lub sznura, tworząc rodzaj książeczki zw. codex lub częściej, ponie­waż tabliczki były miłego formatu, codicillus albo pugillares. Wosk do pokrywania tabliczek mieszano z czarną farbą, b) T. migica była to tabliczka metalowa pokryta rytymi napisami, np. formułami orfickimi, mającymi ułatwiać duszy przejście na tamten świat, zaklęciami mającymi odwrócić nieszczęścia, złorzeczeniami, c) Od czasu wprowadzenia tajnsgo głosowania na ko-micjach (r. 139, lex Gabinia o wyborze urzędni­ków) używano t. do głosowania. Głosujący za wnioskiem wrzucał do urny tabliczkę z napisem VR (uti rogas, tj.: zgodnie z wnioskiem, jak proponujesz), głosujący przeciw — tabliczkę z na­pisem A (antiguo, jak dawniej). T. używano również w tajnych głosowaniach w sądownic­twie. W procesach sądowych głosujący używali skrótów: L (libsro, uwalniam) lub D (damm, skazuję).

tabellarius (łac., od tabellae tabliczki, listy) niewolnik, posłaniec, który doręczał listy; w cza­sach cesarstwa byli posłańcy, listonosze państwo­wi tabellarii publlci.

taberoaria fabuła (łac. taberna sklep, kram) komedie rzymskie stanowiące przykład twór­czości rodzimej z gatunku fabula togata (zob. fabuła 3); komedie te nie odznaczały się staranną formą {.literackim językiem, wartość ich tkwiła w tym,' że były obrazem prawdziwego życia uboższej ludności Rzymu i że cechowała je większa szczerość i naturalność niż komedie oparte na wzorach greckich.

tabliczki woskowe zob. tabella.

tablinum łac. w domu rzymskim główny pokój na wprost wejścia, otoczony z obydwu stron mniejszymi pomieszczeniami; przechowywano w nim tabliczki z dokumentami rodzinnymi, archiwum rodzinne, niekiedy kosztowności. Na­zwa /. może określać także galerię obrazów.

tabula łac. 1. zob. tabella. 1. w Rzymie tablica marmurowa albo brązowa zawierająca doku­menty państwowe, przechowywana w archiwum (tabularium). 3. t. Peutingeriana zob. Peutingeriana tabula.

tabularium łac. archiwum, w szczególności państwowe archiwum rzymskie na Forum Romanum, zbudowane łącznie ze świątynią Satur­na, administrowane w okresie republiki od r. 444 p.n.e. przez cenzorów, następnie przez dwóch kwestorów miejskich, w okresie cesar­stwa przez spscjalnie powoływanych kuratorów. Dokumenty (codices), pisane początkowo na ta­blicach (zob. tabula), następnie na papirusie i psrgaminie, szeregowane były latami w porząd­ku chronologicznym. T. spłonęło wraz z Kapi­telem w r. 83 p.n.e., zostało odbudowane w la­tach 78-60 p.n.e. przez D. 1. Catulusa. Mury częściowo zachowały się w podmurowaniu za­mykającym Forum Romanum od zachodu. Tą samą nazwą określano wszelkie inns archiwa:

46 — Mała encyklopedia kultury antycznej

tabularius

722

Tacyt

senatu, miejskie, wojskowe, kolegiów kapłańskich oraz archiwa prowincjonalne.

tabularius łac. urzędnik rzymski, archiwista, mający pieczę nad aktami publicznymi lub pry­watnymi, a także księgowy sprawujący opiekę nad hipotekami. T. należel' do kategorii scribae (pisarzy). Byli nimi w okresie cesarstwa naj­częściej wyzwoleńcy cesarscy; tworzyli w poszcze­gólnych prowincjach kolegia. Archiwum cesar­skie na Palatynie miało za Antonimów 19 /.

Taburnus góra na pograniczu Kampanii i Sam-nium, w pobliżu Kaudium. Tacfarinas zob. Takfarinas. Tachompso (gr. Tachomps6, także Takompso) miasto egipskie położone na jednej z wysp Nilu; straciło znaczenie wobec rozwoju miasta Pselkis.

tachygrafia (gr., od tachys szybki i grafo piszę) zob. stenografia.

tachygrafos (gr. tachygrdfos, łac. notariusz) stenograf, sekretarz piszący systemem skrótów. Zob. stenografia, nota.

Tacitus 1. Publius Cornelius T. zob. Tacyt. 2. Marcus Ciaudius T., cesarz rzymski w latach 275-276 n.e. Zanim został cesarzem, był przez dłuższy czas członkiem senatu, w r. 273 konsu­lem. Po zamordowaniu cesarza Aureliana przez dwa miesiące trwało bezkrólewie, po czym senat na żądanie armii dokonał wyboru Tacyta Klau­diusza, który zresztą nie pragnął władzy cesar­skiej i usiłował nawet potajemnie oddalić się z Rzymu. Po objęciu władzy ukarał najpierw tych spośród zabójców Aureliana, których udało mu się pojmać, po czym wraz z bratem Floria­nem, którego mianował praefectus praetorio, udał się do Azji Mn., gdzie Gotowie pustoszyli Pon-tus, Galację, Kappadocję i Cylicję. Odniósłszy nad nimi zwycięstwo, otrzymał przydomek Go-thicus Maximus. Pozostawiwszy bratu dalsze prowadzenie wojny, udał się w drogę powrotną do Rzymu, lecz w podróży nagle zmarł (czy też został zabity), w maju lub czerwcu r. 276. Wydał on m.in. surowe zarządzenia przeciw fałszerzom monet. Inskrypcje dowodzą szczególnej jego dba­łości o sieć drogową w państwie. Tacjan zob. Tatianos Syros. Tacjusz zob. Tatius.

Tacyt (Publius Cornelius Tacitus) najwybitniej­szy historyk rzymski epoki cesarstwa, jeden z naj­lepszych stylistów rzymskich. Urodził się w r. 55 lub 56 n.e., pochodził ze starej rodziny patrycju-szowskiej. W Rzymie otrzymał bardzo staranne

wykształcenie w zakresie retoryki, prawa i histo­rii. Był uczniem dwóch wybitnych mówców ów­czesnych, Marka Apra i Juliusza Sekundusa, może także Kwintyliana. Około r. 75 zaczął prze­mawiać publicznie i jako adwokat występował w sądach centumwiralnych. W r. 78 ożenił się z córką konsula Agrykoli, który został wówczas namiestnikiem Brytanii. Za panowania Tytusa otrzymał godność kwestora i dzięki temu wszedł do senatu, za rządów Domicjana był tiyhunem ludowym (lub edylem), a w r. 88 członkiem kole­gium kapłańskiego i pretorem. Przez następne cztery lata zarządzał prawdopodobnie jakąś pro­wincją (może była nią Galia Belgijska), a w r. 93 powrócił do Rzymu. W r. 97 za panowania Ner­wy został konsulem, a około r. 112 prokonsulem prowincji Azji; umarł około r. 120. Dzieła T. dzielimy zwykle na dwie grupy: 1) Mniejsze pisma obejmują tytuły: De vita et moribus luli i Agricolae (żywot Agrykoli), Germania i Dialogus cle oratoribus (dialog o mówcach). Pisma te ogłoszone zostały w r. 98. Żywot Agrykoli jest biografią teścia T. Szczególnie obszernie opra­cował w niej autor okres namiestnictwa Agry­koli w Brytanii. Germania jest monografią etno­graficzną. Część pierwsza zawiera szkic geogra­ficzny i historyczny Germanii oraz opis życia publicznego i prywatnego jej mieszkańców; w dru­giej części zajmuje się T. charakterystyką po­szczególnych ludów zamieszkujących Germanię. Dialog o mówcach rozpatruje zagadnienie przy­czyn upadku wymowy w Rzymie. Na ten temat wypowiadają swe poglądy uczestnicy dialogu:

tragik Kuriacjusz Matemus, mówcy Marek Aper i Juliusz Sekundus oraz Wipstanus Messalla. Za istotną przyczynę upadku wymowy uznał T. zmienione warunki polityczne: straciwszy zna­czenie w życiu publicznym, wymowa ograniczyć się musiała do nauki w szkołach i przemówień sądowych; 2) Dzieła historyczne: Historiae (Dzieje) ogłoszone przez T. w latach 104 - 109, obejmujące pierwotnie 12 ksiąg, z których za­chowały się tylko cztery pierwsze i początek piątej. Zachowane księgi obejmują lata od r. 69 do 70; Annale s (Roczniki) pisane przynajmniej do r. 116 n.e. Treścią ich miała być historia Rzymu od śmierci Augusta do początku r. 69, od tego bowiem momentu zaczynały się Histo­riae. Annales obejmowały prawdopodobnie 18 ksiąg. Zachowały się księgi I - IV, fragment V, VI bez początku,' XI - XVI ze znaczną luką na początku XI księgi i przy końcu XVI; zaginęły

Taenarium

723

Talcs

natomiast całkowicie księgi VII - X, obejmujące panowanie Kaliguli i początek rządów Klau­diusza. Zachowane księgi Annales kończą się na połowie r. 66. W kompozycji i budowie dzieł historycznych wzoruje się T; zgodnie z teorią perypatetyczną, na tragedii: wypadki grupuje wokół jednej osoby, wprowadza elementy retar-dujące, budzi w czytelniku uczucia grozy, wstrę­tu, litości lub podziwu. Stara się także wnikać w psychikę opisywanych postaci historycznych i uwydatniać pobudki ich działania. Charakte­ryzując cesarzy przyjmuje, że wskutek swej nie­ograniczonej władzy a także — okoliczności ze­wnętrznych stopniowo ulegali powolnemu upad­kowi lub szałowi. Na pierwszy plan wysuwa się u T. życie cesarzy i dworu cesarskiego oraz ich stosunek do skupionej w senacie arystokracji. Dzieła T. są historią samego Rzymu, nie sły­szymy w nich nic o życiu prowincji. Pisma T. mało doceniane w starożytności, cieszyły się wielką poczytnośeią w epoce nowożytnej. W Pol­sce przełożył je Adam Naruszewicz. Przekład współczesny zawdzięczamy- Sewerynowi Ham-merowi (wznowienie. Warszawa 1957).

Taeoarium, Taenarum zob. Tajnaron.

taenia zob. lenia.

Tafos (gr. Tdfos, tac. Taphos) wyspa na Morzu Jońskim pomiędzy Akarnanią a wyspą Leukas, u Homera państwo Mentesa.

Tagus (dziś Tag, hiszp. Tajo) rzeka w Hisz­panii, biorąca swe źródła w dolinie między gó­rami Orospeda i Idubeda (w kraju Cełtyberów), wpadająca do Atlantyku; według źródeł staro­żytnych niosła złotodajny piasek (w stopniu minimalnym zjawisko to występuje jeszcze dziś). Z dopływów T. wymieniano tylko rzekę Tago-nios (dziś Tajuna).

Tajget (Tuygeton) pasmo górskie w południo­wym Peloponezie, oddzielające Messenię od La­konii, W północnej jego części znajdowały się bogate złoża żelaza i marmuru.

Tajnaron (gr. Tajnaron, łac. Taenarum, Tae­narium) najbardziej na południe wysunięty przy­lądek Peloponezu. Wg legendy miało tu znajdo­wać się jedno z wejść do Hadesu; tędy zszedł do podziemia Herakies. Znajdowała się tu słyn­na świątynia Posejdona, posiadająca prawo azylu.

Takfarinas (Tacfarinas) Numidyjczyk, służył w czasach Tyberiusza w wojsku rzymskim. Zbiegł do Afryki, gdzie zorganizował przeciwko Rzymianom powstanie, stłumione w r. 19. T. już

w następnym roku wznowił walkę i przez dłuż­szy czas nękał wojska rzymskie walką podjaz­dową. Ostatecznie pokonał go Publiusz Dola-bella w r. 24.

Takompso zob. Tachompso.

taksiarch (gr. taksiarches, taksiarchos) urzęd­nik wojskowy w Atenach. Każda spośród 10 fyli ateńskich wystawiała oddział hoplitów (tdk-sis), ekkiezja wybierała dla niego z jego fyli dowódcę zw. t. Było więc 10 /. Wybierano ich na okres jednego roku. Urząd ten został usta­nowiony w czasie wojen perskich. T. czuwał pod kierunkiem stratega nad zaciągiem do swego oddziału i wybierał dla jego pododdziałów (locho]) dowódców (lochagów). Do t. należało również sądownictwo w sprawach o uchylanie się od służby w oddziałach hoplitów oraz o de­zercję z tych oddziałów.

taksis (gr. tdksis) oddział hoplitów wystawio­ny przez jedną fylę. Liczba pododdziałów (lóchoj) i ich siła liczebna zależała od rozmiarów każdo­razowego poboru, a więc była zmienna, sięgaia niekiedy do ponad 1000 ludzi. Hoplici tej samej fyli służyli w tych samych t. Dowódcą /. był taksiarch.

talent (gr. tdlanton, łac. talentuni) jednostka wagi przejęta przez Greków z Babilonii, waha­jąca się od 68 kg do 21 kg, zawierająca 60 min. T. był złoty (królewski ciężki 50,46 kg i lekki 25,23 kg oraz pospolity ciężki 49 kg i lekki 24 kg) i srebrny (królewski ciężki od 67,32 kg do 68,76 kg oraz od 44,87 kg do 47,29 kg, lekki od 33,66 kg do 34,38 kg oraz od 22,43 kg do 23,64 kg, pospolity ciężki 65,49 kg lub 43,66 kg i lekki 32,74 kg lub 21,82 kg).

Tales (Thales) 1. T. z Miletu, jeden z Siedmiu mędrców (zob.), żyjący na przełomie VII/VIw. p.n.e. Wybitny przedstawiciel ówczesnych umie­jętności praktycznych, poiityk, inżynier, kupiec, podróżnik i uczony. Był inicjatorem związku miast jońskich z siedzibą w Tecis. Cyrus wyko­rzystywał jego wiadomości techniczne, polecając mu wykonanie różnych prac hydraulicznych. Jako uczony zajmował się badaniem ciał nie­bieskich. Przepowiedział zaćmienie słońca w r. 585 p.n.e., tłumaczył je jako przesłonięcie słońca przez księżyc (7'. pierwszy twierdził, że księżyc zapo­życza światło od słońca). Zajmował się też filo­zofią. On pierwszy sformułował pytanie doty­czące początku wszechrzeczy. Za ostateczną przy­czynę wszechrzeczy uznał wodę (wyznawał więc jedną materialną zasadę świata). Twierdzenie

Taletas

724

Taprobane

swoje uzasadniał danymi z obserwacji, iż woda pod wpływem temperatury zamienia się zarów­no w ciało stałe (lód), jak i lotne (para). Wiele wiadomości zaczerpnął od uczonych chaldej­skich i egipskich. Nie zostawił żadnego pisma. Nauka jego krążyła w formie powiedzeń, nie­które z-nich przytacza Arystoteles. 2. T. z Kal-latis, sofista i zmanierowany retor grecki z I w. p.n.e. Był to jeden z tzw. mówców azjańskich, przeciwko którym wystąpili attycyści.

Taletas (Thaletas) z Gortyny na Krecie, mu­zyk grecki w.ynw. p.n.e. rywalizujący ze szkolą Terpandra. Wezwany do Sparty podczas zarazy w celu przeblagania bogów muzyką, wprowadził na uroczystość zwaną GyntnopaJdta] (od tańców nagich chłopców, gr. gymnós nagi) peany ku czci Apollina (śpiewane przez tańczące chóry) oraz tańce wojenne. T. nazywano twórcą drugiej epoki muzyki w Sparcie.

Talia (łac. Thalia, Thalea, gr. Thaleja) mit. 1. jedna z 9 Muz, Muza komedii, jej atrybutem była maska komiczna. 2. jedna z Charyt. 3. nim­fa morska, jedna z nereid.

Taiłoś (Thallos) 1. historyk grecki z I w. n.e., autor (nie zachowanej) historii (w 3 księgach) Syrii od upadku Troi do 167 olimpiady (I w. n.e.). 2. T. s Afiletu, poeta epigramatyczay żyjący w początkach cesarstwa rzymskiego. An-thohgia Graeea przekazuje pięć jego epigra-matów.

Tamasos (gr. Tamasuś) miasto W śroikowsj części Cypru; w pobliżu znajdowały się wielkie kopalnie miedzi. Identyfikowano z T. Temssę, wymienioną w Odysei Homara.

Tamesn (Tamesis) dziś Tamiza; rzeka na wschodnim wybrzeżu Brytanii, nad jej brzegami leżało miasto Londinium (dziś Londyn).

Tamphilus przydomek rodu Bebiuszów (zob. Baebii).

Tamynaj (gr. Tamyna), łac. Tamynas) miasto na Eubei, ze słynnymi świątyniami Zeusa Ta-mynajósa i Apollina. Obchodzono tu święta zwane TamynaJa. W r. 354 p.n.e. Ateńczycy pod wodzą Fokiona zadali w pobliżu T. klęskę woj­skom Kalliasa, tyrana Chalkis.

Tanagra (gr. TSnagra) miasto beockie słynące od końca IV w. p.n.e. z wyrobu terakot, noszą­cych nazwę tanagryjek. Przedstawiały one gtó-wnie postacie kobiece w ruchu i odznaczały się wykwintną kompozycją i precyzją wykonania.

Tanais (gr. Tdnass) dziś Don; rzeka w półn.--wsch. części świata starożytnego, uważana za

granicę pomiędzy Europą a Azją; często błęd­nie utożsamiana z rzeką Jaksartes (zob. Jak-sarteś).

Tanakwil zob. Tanaąuil.

Tanaquil żona Tarkwiniusza Starego (Targui-nius Priscus), pochodziła ze starego rodu etru­skiego, przypisywano jej wpływ na sprawy pań­stwowe i wprowadzenie na tron po śmierci Tarkwiniusza zięcia ich, Serwiusza Tulliusza (zob. Seryius l). W Rzymie miała przyjąć imię Ćma Caecilia; utożsamiono ją z czasem z rzym­ską boginią opiekującą się przędzeniem i odda­wano jej cześć boską.

Tanatos (Thanatos) mit. bóg śmierci, wg Hezjoda syn Nocy (Nyks), brat Hypnosa i Kerów.

Tanos (gr. Tdnas) albo Tanaos (gr. Tdnaos), rzeka we wschodniej części Peloponezu, pomię­dzy Argolidą a Kynurią, wpadająca do Zatoki Argolidzkiej.

Taniałoś mit. król Sipylos w Lidii, syn Zeusa i Pluto, ojciec Pelopsa i Niobe. Bogity i szczę­śliwy, bywał zapraszany przez bogów na uczty. Spożywając boski pokarm stał się nieśmiertelny. Doszedł do takiego zuchwalstwa, że kradł nektar i ambrozję, karmił nimi swój dwór, zaczął też powątpiewać w boską naturę i wszechwiedzę bogów. Zaprosiwszy raz bogów na ucztę podał jako ostatnią potrawę pieczeń z ciała własnego syna. Bogowie nie tknęli potrawy, Zeus przy­wrócił do życia Pelopsa, a T. strącił do Tartaru, gdzie za karę cierpi głód i pragnienie. Postawiono go w sadzawce, nad którą rośnie drzewo obcią­żone owocami. Ilekroć jednak chce się napić, woda znika, gdy zaś sięga po owoce, gałąź od­chyla się. Mękę T. powiększała pochylona nad nim i chwiejąca się nieustannie skała.

Tanusii mało znany ród rzymski. T. Geminus, poeta i historyk rzymski z I w., autor dzieła o spisku Katyliny. Swetoniusz, pisząc żywot Cezara, korzystał z dzieła T. Prawdopodobnie w utworach Katullusa pod imieniem Yolusius kryje się T. Geminus. Z dzieł T. zachowały się jedynie fragmenty.

Taphos zob. Tafos.

Tappulus przydomek rodu Williuszów (zob. V~illn).

Taprobane (gr. Taprobdne) dziś Cejlon; pier­wsze wiadomości o wyspie dotarły do Greków w czasach Aleksandra W. dzięki badaniom Onesikritosa. W czasach Klaudiusza T. wysiała do Rzymu poselstwo, co dato rzymskim geogra­fom okazję do zdobycia nowych wiadomości.

Tapsakos

725

Tarkwinie

Tapsakos (gr. Thapsakos) handlowe miasto w Syrii nad Eufratem, ważny punkt węzłowy dla odbywających podroż do Babilonu i w głąb Azji.

Tapsus (iac. Thapsus, gr. Thapsos) 1. miasto na przylądku o tej samej nazwie, na wschod­nim wybrzeżu Sycylii, w pobliżu Syrakuz, zało­żone w VIII w. p.n.e. przez kolonistów doryckich Z Megary. 2. miasto w Afryce, na wschod­nim wybrzeżu Bizacjum (zob.). Tu w r. 46 p.n.e. Cezar pokonał ostatecznie wojska Pompejusza.

Taras zob. Tarent.

Tarchna zob. Tarkwinie.

tarcza u Greków zazwyczaj wielka owalna lub okrągła z wycięciami bocznymi, na odwro­cie posiadająca uchwyty na przedramię i dłoń. Ten typ tarczy nosił nazwę aspis i stanowił uzbrojenie hoplity. Innym typem tarczy uży­wanej przez Greków była pelta (zob.). U Rzy­mian spotykamy się z dwoma zasadniczymi typami tarcz: clipeus okrągła tarcza, służąca piechocie jako broń obronna. Zastąpiona została w czasie pierwszej wojny samnickiej przez scu-tum — dużą, prostokątną /. wygiętą walcowate, sporządzoną z lekkiego drzewa, obciągniętą płó­tnem i wolową skórą. Brzegi górny i dolny były obite blachą, dla lepszej ochrony przed cięciem z góry i dla oparcia o ziemię. Pośrodku z ze­wnętrznej strony znajdowała się metalowa wypukłość (umbo). Umbo nadawało tarczy większą wytrzymałość i służyło do zadawania ciosów.

tarde vcnieniibus ossa łac. przysłowie: późno przychodzącym — kości; por. „kto późno przy­chodzi, sam sobie szkodzi".