MadenciLİK Özel iHTİsas komisyonu

2.6. Üretim
Çok genel olarak yapıtaşı üretim aşamalarında kullanılan ekip ve ekipmanlar aşağıda verilmektedir.
Patlayıcı maddeler ve malzemeleri,

İşçilik (Vasıflı, vasıfsız, makinist, operatör, taş ustası gibi)

Makinalar ( Hidrolik kırma makineleri, kesme makineleri, Kompresör ve yardımcı malzemeleri)

Ekskavatörler,

Enerji gereksinimi,

Nakliyat,

olarak verilebilir.

2.6.1. Yapıtaşı Üretim Yöntemi ve Teknolojisi
Yapıtaşlarının ocaklardan üretimi ve işlenmesi, üretilen taşın cinsine göre değişmektedir. Bazaltlardan üretilen yapıtaşları açık işletme teknikleriyle ana kayaç kütlesinden üretilmektedir. Bazaltlar genellikle sütunlar halinde bir yapı verdiğinden bunlar basit tekniklerle ana kayaçtan ayrılarak alınabilmektedir. Ana kayaçtan sütun bazalt blokları çoğunlukla bir ekskavatör yardımıyla sökülmektedir. Sökülen irili ufaklı bazalt blokları damperli kamyonlarla işleme alanına getirilmektedir. İşleme alanına getirilen kütleler burada balyoz ve manivela yardımıyla, insan gücüne dayalı olarak kademe adı verilen şekle indirgenmektedir. Kademeden gelen bazaltlardan 2, 4 veya 6 parça zartaşı (parke taşı) üretilebilmektedir. Son işlem de kademeden gelen bazaltlar ucunda elmas bulunan küçük madırgalar (çekiçler) ile son boyutları verilmektedir. Kademeden zar taşına geçerken, çalışan işçiler hangi boyutu uygun görürse, taşı o boyuta indirmektedir. Bazaltlardan parke taşı yapımında ocak çalışması dışında fazla bir mekanize üretim sistemi bulunmamaktadır. Bir işçi ortalama olarak bir günde 250-300 adet zartaşı üretebilmektedir. Üretilen zartaşları stok sahasında biriktirilmektedir. Ayrıca doğal olarak ocaklardan çıkan düzgün ve uygun şekilli bazalt bloklar parçalanmamakta ve sütun olarak dekoratif amaçlı piyasaya sunulmaktadır.
Aynı şekilde kumtaşlarından da benzer şekilde üretim yapılmaktadır. Öncelikle açık ocaklardan blok üretimi delme ve kamalama tekniği ile bloklar elde edilmektedir. Kumtaşı bazalt gibi sert ve kırılgan olmadığından balyozla kademe pozisyonuna getirmek mümkün değildir. Bu nedenle, kompresör yardımı ile değişik boylarda matkaplarla ve kamalarla kumtaşları bölünerek çalışma alanında elmas uçlu madırgalar ile parke taşı yada döşeme taşı üretimi gerçekleştirilmektedir.
Granitlerden yapıtaşı üretiminin ilk aşaması olan ocak çalışmaları genel olarak mermer ocaklarında yapılan işlemlere benzerdir. Açık işletmelerde genellikle iş makineleri olarak ekskavatör, kompresör ve değişik boylarda delme makine ve matkapları kullanılmaktadır. Ancak mermer işletmeleri daha büyük ve yoğun olurken yapıtaşı amaçlı ocaklarda daha az sayıda işçi ile daha küçük ölçekte işler yapılmaktadır. Açık ocaklardan gelen blok granitler atölyelerde düzgün parçalara ayrılarak boyutları küçültülmektedir. Küçültme ve boyutlandırma işlemi, parke taşı ve kaldırım taşı üretimi için geliştirilen İtalyan menşeli “hidrolik taş kırma presi” yada “Pakon” adı verilen makinelerle yapılmaktadır. Bu makine bazaltları boyutlandırmaya uygun olamadığı için granitlerden parke üretiminde yaygın olarak kullanılmaktadır.
Ülkemizin değişik yörelerinde üretilen tüflerin ise daha farklı teknolojik yöntemlerle üretimi söz konusudur. Tüflerdeki üretim doğrudan ana kayaçtan kesilerek elde edilmektedir. Ocakta kesim işi iki uzun ray üzerinde dairesel iki elmas disk kesici (biri yatay diğeri düşey) bulunan bir makine ile yapılmaktadır. Elde edilen kesilmiş bloklar ytong ve tuğlaya benzemektedir. Üretilen standart (15x20x40cm) ürünler duvar örme amaçlı olmaktadır. Tüfler cephe kaplama malzemesi için genellikle 5x10x40 cm ebatlarında da üretilmektedir. Değişik amaçlı ve istenilen boyutlarda da üretim söz konusudur.
Andezitlerde üretim yöntemleri daha gelişmiştir. Bunun sebebi bu konuda şirket bazında ve ciddi anlamda çalışmaların yanı sıra andezitlerin mermere benzer tarzda da işlenerek üretilebilmesi, çeşitlendirilmesi, özellikle de teknolojinin bu taşların üretiminde kullanılmasıdır.
Desenli yapıtaşı olarak adlandırılan Çan taşının üretimi yöredeki ocaklardan basit tekniklerle yapılmaktadır. Açık ocaklardan delme patlatma ile gevşetilen ve parçalanan tüvenan üretimden işçiler tarafından triyajla bol silisli ve renksiz kısımlar ayrılarak pasa sahasına verilmektedir. Bu ayırma işlemi sonucu üretimin yaklaşık %50 si pasa sahasına verilmektedir. Ocaklarda stok sahasında biriktirilen desenli ve renkli bloklar atölyelere, şekillendirmek ve boyutlandırmak için gönderilmektedir. Plaka şeklinde üretim, dairesel elmaslı testerelerde istenilen boyutlarda kesilip, biçilmek suretiyle elde elde edilmektedir. Bu blokların kesilmesi esnasında zaiyat artmaktadır. Zaiyatın artmasının en önemli nedeni açık ocaklarda delme ve patlatma ile üretim yapıldığından bloklarda ince çatlaklar oluşmaktadır.