“magistratura məRKƏZİ”

Şəkil 4 2014-cü ildə ölkələr üzrə ixrac (mln ABŞ dolları)



Şəkil 5 2015-ci ilin yanvar-dekabr aylarında ixracda xüsusi çəkisi çox olan dövlətlər (milyon ABŞ dolları ilə)



Şəkil 6: 2016-cı ilin yanvar - sentyabr aylarında ixracda xüsusi çəkisi çox olan dövlətlər

Şəkil 4, 5, 6 müvafiq olaraq 2014-cü, 2015-ci və 2016-cı (ilk 9 ayı üçün) illərdə Azərbaycan ixracında xüsusi çəkisinə görə ölkələrin düzülüşünü nümayiş etdirir. Qrafiklərdən də göründüyü kimi, İtaliya son illər liderliyi əldən verməyərək əsas ixrac ölkəsi kimi qalmaqdadır. İkinci əsas ixrac ölkəsi ilə isə vəziyyət tamamilə fərqlidir. Belə ki, İndoneziya 2014-cü ildə, Almaniya 2015-də, Türkiyə isə bu il ikinci ixrac ölkəsi olmuşdur. Lakin Almaniyanın ilk beşlikdə qərarlaşmasına rəğmən, Türkiyə üçün bu böyük sıçrayışdır, çünki o 2015-ci ildə 13-cü yerdən 2016-cı ildə ikinci yerə yüksəlib. Fransa, ABŞ, Rusiya, İsrail kimi ölkələr mövqelərini ildən ilə dəyişsələr də həmişə əsas ixrac ölkələri arasında qərarlaşır.

Digər cari tendensiya isə ixracdan gələn gəlirlərin 2 dəfəyə yaxın azalmasıdır ki bunun da obyektiv səbəbləri vardır. Qlobal iqtisadi proseslər fonunda iqtisadiyyatları neft sənayesi əsasında qurulmuş ölkələrin demək olar ki hamısının gəlirlərində azalma müşahidə olunur. Azərbaycan da bu baxımdan istisna deyil. Belə ki, bu dövrdə məhz neft qiymətlərinin dünya bazarlarında drammatik düşüşü və bu günə qədər də əhəmiyyətli dərəcədə qalxmamağı ixrac gəlirlərinin həcminin də azalmasının birbaşa səbəbidir. Milli iqtisadiyyatın neft-qaz sektorundan böyük asılılığına görədir ki, bu məhsulların ucuzlaşması milli valyutanının ucuzlaşmasını qaçılmaz etdi. Bu fakt özlüyündə milli istehsalın və ixracın diversifikasiyalaşdırılmasının vacibliyini bir daha göstərir.

Digər bir tendensiya ölkəmizin ticarət tərəfdaşlarının sayının durmadan artmasıdır. Əgər 1999-cu ildə tərədaş ölkələrin sayı 121 idisə, 2015-ci ildə bu rəqəm 162-yə çatdı. Regional baxımdan olan əsas dəyişiklik isə MDB regionun yerini getdikcə Avropa Birliyi ölkələrinə verməsidir. Doğrudur burada əsas rol oynayan amil neft və qaz kəmərləridir. Kənd təsərrüfatı sahəsində Rusiyanın liderliyi hələ ki birmənalıdır. Lakin ümumilikdə qeyri-neft məhsulları ixracında da MDB-yə ixracın faiz nisbətində azalma tendensiyası mövcuddur.

Ümumi ixrac tendensiyalarını nəzərdən keçirib təhlil etdikdən sonra, tədqiqat üçün daha əhəmiyyətli olan qeyri-neft məhsullarının ixracında mövcud tendensiyaları, vəziyyəti təhlil etmək gərəklidir.