Magistratura məRKƏZİ

3.2. Müəssisələrin maliyyə fəaliyyətində sığorta risklərinin idarəolunmasınin maliyyə-sığorta mexanizminin təkmilləşdirilməsi
Müəssisələrin bütün istehsal-təsərrüfat fəaliy- yətində bu və ya digər risk amillərinin olmasi reallığı sahənin səmərəli fəaliyyətinin gerçəkləş- dirilməsi üçün onların idarə olunmasi zərurətini yaradir. Məhz bu zərurət istər Qərbi Avropa iqtisadçılarının, istərsə də respublikamızın iqtisadçı alimlərinin əsərlərində risklərin idarə olun- masının nəzəri və praktik baxımdan geniş tədqiq olunmasına səbəb olmuşdur. Qərb ədəbiyyatla- rında risklərin idarə olunmasına daha çox me- necment-idarəetmə elminin tərkib hissəsi kimi yanaşılır.

Qeyri-neft sənayesi müəssisələridə taranan risklərin idarə olunması bu sahənin səmərəli və gəlirli fəaliyyətini təmin edən, elmi əsaslı qərarlar verməyi dəstəkləyən, qeyri-müəyyənlikləri və onun yarada biləcəyi neqativ nəticələri qəbul oluna biləcək bir ölçüyə salmaq məqsədi daşıyan bir qaydalar toplusudur. O, problemlərin yaranmadan öncə qarşısının alınması üçün riskə qarşı stra- tegiya və planların formalaşdırılaraq tətbiq olun- duğu bir yanaşmadır. Risklərin idarə olunması problemə çevrilmədən və təhlükə yaratmazdan qabaq risklərin müəyyən olunması və risklərin başvermə ehtimalını və ya təsirini minimuma endirən fəaliyyətlərin planlaşdırılmasını və reallaşdırılmasıni əhatə edir və beləliklə də xərc, mənfəət və imic parametrləri arasında ən uyğun münasibətin qurulmasini təmin edir (Şəkil № 6).

Şəkil № 6 Biznes layihə risklərinin idarə olunmasının əsas istiqamətləri

Ümumiyyətlə, qeyri-neft sənayesi müəssisə- lərində yaranan risklərin səmərəli idarə edilmə- si üzrə qərarların verilməsi mərhələsində ən ideal hal tam müəyyənlik halıdır ki, bu zaman bütün lazımı məlumatlar hazır şəkildə mövcud olur və bunlara əsaslanaraq çox böyük əminlik- lə qərar verilə bilər. Lakin real həyatda vəziyyət tamamilə fərqlidir və bir çox qərarlar tam infor- masiya olmadan və müəyyən səviyyəli qeyri- müəyyənlik halında qəbul olunur. Heç bir infor- masiya mövcud olmadıqda isə tam qeyri-müəy- yənlik yaranır ki, risklərin idarə olunması da məhz bu tam qeyri-müəyyənliklə tam müəy- yənlik arasında orta mövqeni tutur. Kapital qo- yuluşu layihələrində risklərin idarə olunmasının əsas hədəfi “layihə risklərini müəyyən etmək və bu risklərə qarşı ya bu risklərin başvermə eh- timalını azaldan, ya da bu risklərdən yayınmağı təmin edən strategiya formalaşdırmaqdır. Burda əsas məqsəd qeyri-müəyyənliyi risklərdən im- kanlara yönəltmək olmalıdır.

Beləliklə, qeyri-neft sənayesi müəssisələrin- də risklərinin idarə olunmasının əsas məqsədlə- ri aşağıdakı kimi qeyd edilə bilər:

• 
  Risklərin idarəolunmasıni planlaşdırmaq.
  
• 
  Risklərin müəyyən olunması.
  
• 
  Risklərin başvermə ehtimalının və nəticə- lərə təsirinin müəyyən edilməsi.
  
• 
  Risklərin əhəmiyyət dərəcəsini təyin etmək.
  
• 
  Riskləri araşdırmaq.
  
• 
  Ən kritik riskləri müəyyən etmək.
  
• 
  Riski azaltma və idarə etmə fəaliyyətləri- nin təsirinin izlənməsi.
  
• 
  Risklərin idarə olunması sisteminin tək- milləşdirilməsi.
  

Risklərin qiymətləndirilməsi layihənin plan- laşdırılması prosesində həyata keçirilir və risk- lərin keyfiyyət və kəmiyyət təhlilindən iba- rətdir. Əgər qiymətləndirmə nəticəsində layihə reallaşdırılmaq üçün məqbul hesab edilirsə, müəssisə qarşısında layihə risklərinin idarə olunması vəzifəsi əmələ gəlmiş olur. Layihənin reallaşması nəticəsində zəngin statistika for- malaşmış olur ki, bu da gələcəkdə riskləri daha dəqiq müəyyən etməyə və onlar üzərində daha yaxşı işləməyə şərait yaradır. Layihə risklərinin idarə olunma ardıcıllığı və eyni zamanda statistik informasiyanın toplanması və istifadəsi konkret vəziyyətdə müəssisənin spesifikasiyasından və biznes layihəsinin növündən asılı olur. Tədqiqatlarda sənaye müəssisələrində yaranan risklərin idarə olunmasına bütöv bir proses kimi ya- naşılır. Ona görə də sənaye müəssisələrində risklərinin idarə olunması prosesini aşağıdakı kimi təklif etmək olar (Şəkil №7).