Malta dibattiti tal-kamra tad-deputati

THE DEPUTY CHAIRMAN: Aktar rimarki? L-Onor. Clyde Puli.
ONOR. CLYDE PULI: Sur President, bħala shadow minister għall-familja u s-solidarjetà soċjali u allura kelliem fuq il-pensjonijiet, jien ukoll nixtieq li nagħti l-kontribut tiegħi f’din id-diskussjoni. Innotajt ukoll li fil-ktejjeb li bih ikkommemorajna u sellimna l-memorja ta’ Dr Alexander Cachia Zammit - aħna hawnhekk insellmu billi nerġgħu nikkommemoraw u nippubblikaw il-maiden speech ta’ dak li jkun - fil-maiden speech tiegħu dan kien għażel proprju li jitkellem fuq il-pensjonijiet. Fil-fatt kien qal li filwaqt li japprova li kien hemm bżonn kbir li tiżdied il-pensjoni tax-xjuħ - qed nikkwota minnu - għax il-ħajja kienet għoliet ħafna u l-pensjoni tax-xjuħ kienet inadegwata - fil-fatt kienet qed tiżdied b’erba’ xelini, jiġifieri minn 12-il xelin għal 16-il xelin - iż-żieda ma kenitx biżżejjed għal ċerti nies. Dan id-diskors sar fl-1955. Sa ċertu punt, din it-tip ta’ kritika tista’ tiġi repetuta llum fuq il-kwestjoni tal-liġi li qed niddiskutu dwar it-third pillar pension. Fil-fatt il-Gvern, kif spjega tajjeb il-Ministru Farrugia, qed iressaq numru ta’ emendi għal dan l-Abbozz ta’ Liġi li għandna quddiemna llum u li se nkomplu niddiskutu nhar l-Erbgħa li ġej, billi nemendaw l-Att dwar l-Income Tax. Ovvjament b’dawn l-emendi l-Gvern qiegħed jagħmel ftit streamlining ta’ dawn il-liġijiet biex eventwalment jintroduċi dik li hija msejħa t-third pillar pension u jkun jista’ wkoll jagħti benefiċċji fiskali lil min jagħmel investiment għal dan il-għan. Issa ġaladarba l-Partit Nazzjonalista, meta kien qiegħed jiddiskuti r-riforma fil-pensjonijiet u kien qed jgħaddi liġijiet f’dan ir-rigward, kien ippropona li jkun hemm third pillar pension, mhux se nkunu aħna llum li ngħidu li ma naqblux ma’ din il-liġi. Għall-kuntrarju aħna naqblu u se nkunu qed napprovaw u nivvotaw favur din il-liġi, biss ma nistgħux ma ngħaddux ukoll il-kummenti tagħna.
Sur President, filwaqt li aħna napprovaw li għandha tidħol din it-thrid pillar pension, m’aħniex konvinti li din se tindirizza l-adegwatezza tal-pensjonijiet. Aħna naħsbu li dan it-tielet pilastru waħdu, li qed iseħħ mingħajr ebda konsultazzjoni partikolari u mingħajr ma tiġi ppreżentata xi strateġija ħolistika, mhux se jsolvi l-problema tal-adegwatezza tal-pensjonijiet li għandu l-pajjiż illum u li beda jindirizza sa mill-2005.

Wieħed jista’ jargumenta, kif għamel il-Ministru Scicluna, li llum il-pensjonijiet huma sostenibbli imma probabbilment huma proprju sostenibbli għaliex mhumiex adegwati. Kieku għandek pensjonijiet aktar adegwati allura ovvjament l-ispiża tal-Gvern se togħla. Wieħed mill-ewwel irid jgħid li din il-problema tal-pensjonijiet mhijiex biss problema tal-lum. Filwaqt li llum diġà għandek pensjonijiet li mhumiex adegwati għallinqas mal-miri li qegħdin nistabilixxu, jidher ukoll li jekk mhux se ndaħħlu r-riformi meħtieġa se jkollna problema akbar għall-pensjonanti ta’ għada, jiġifieri għal dawk li huma żgħażagħ illum. Dan ifisser li l-problema tal-pensjonijiet hija għall-anzjani tal-lum imma jekk ma tiġix indirizzata se tkun problema akbar għall-pensjonanti ta’ għada.

Jekk inħarsu lura lejn ir-riforma li kienet ġiet triggered fl-2005 u baqgħet għaddejja anke sal-2010, insibu li dakinhar din ir-riforma kienet saret wara diskussjoni estensiva u qbil mal-imsieħba soċjali fejn kien jidher ċar u tond li konna qed naqblu li hemm bżonn ta’ arranġamenti dwar il-pensjoni tal-lum, jiġifieri l-first pillar pension. Minkejja n-nuqqas ta’ popolarità, dawk l-arranġamenti saru u waħda minnhom kienet proprju li tawwalna l-età tal-pensjoni. Dan għamilnieh gradwalment. Fil-fatt il-proċess għadu qed jidħol fis-seħħ sal-lum, fejn l-età qed titla’ minn 61 sena sa 65 sena għall-irġiel u minn 60 sa 65 sena għan-nisa. Mela dawn it-tip ta’ riformi bdejna naħsbu għalihom minn dakinhar. Biss dakinhar kien hemm il-ħsieb ukoll li ndaħħlu s-second pillar pension li llum mhu qed jissemma xejn dwarha. Issa la semmejna l-ewwel pilastru, b’mod naturali taħseb fit-tieni pilastru, imma hija stramba ħafna kif dan il-Gvern qed jinjora t-tieni pilastru u jmur direttament għat-tielet pilastru. Mhux biss hija stramba li ma nitkellmux fuq it-tieni pilastru imma hija inkwetanti wkoll għaliex dan it-tielet pilastru tal-pensjonijiet bażikament huwa xi ħaġa volontarja, jiġifieri mhux bħall-ewwel pilastru li huwa obbligatorju. Li xi ħadd iħallas xi ħaġa volontarja huwa tajjeb u aħna naqblu li għandek tinċentivah imma dan ifisser ukoll li la wieħed għandu biex ifaddal allura qed jaqla’ biżżejjed biex ifaddal għal għada.
Sur President, il-fatt li qed jinqabeż pass huwa inkwetanti għax it-tielet pilastru kif donnu qed jiġi ppreżentat mill-Gvern, mhuwiex se jsolvi l-adegwatezza tal-pensjonijiet għall-maġġoranza tan-nies. Għall-kuntrarju, numru ta’ nies li bażikament jaqilgħuha u jikluha, jiġifieri dawk li huma f’riskju ta’ povertà, żgur li m’għandhomx biex iħallsu din it-third pillar pension, mela allura dawn se jibqgħu fis-sitwazzjoni li jinsabu fiha llum. Issa rridu nfakkru li l-Gvern għandu programm elettorali u li meta kien fl-Oppożizzjoni kien għamel żewġ wegħdiet partikolari li jorbtu ma’ dan li qed niddiskutu llum. L-ewwel wegħda hija proprju dwar il-faqar, fejn il-Partit Laburista dak iż-żmien kien wiegħed li jekk ikun fil-gvern, f’dawn il-ħames snin tiegħu, se jeradika l-faqar mill-għeruq. Biss s’issa għadna rajna biss green paper. Issa rridu ngħidu li dawk li huma f’riskju ta’ faqar normalment jiġu kkalkolati li bħala dħul ma jilħqux is-60% tal-paga medja nazzjonali. Din jien ngħaqqadha mat-tieni wegħda li għamel il-Partit Laburista li se jibda proċess biex il pensjoni minima nazzjonali tkun ekwivalenti għal 60% tal-paga nazzjonali medja. It-third pillar pension ma tagħmel xejn biex tindirizza dawn iż-żewġ wegħdi imma b’mod volontarju - nerġa’ ngħid li jien naqbel magħha - se tindirizza faxxa ta’ nies li kapaċi joħorġu l-flus biex ifaddlu għall-futur tagħhom. Nerġa’ ngħid, hija stramba ħafna, mhux biss b’mod strateġiku li mill-ewwel tarġa taqbeż għat-tielet tarġa u tinjora t-tieni tarġa, imma li jkollok partit li dejjem jiftaħar li huwa taż-żgħir u tal-fqir li jinjora proprju l-problema tan-nies li qegħdin fil-faxxa ta’ taħt.
Issa ovvjament jien nifhem li s-second pillar pension fiha l-isfidi tagħha, kif spjega aktar kmieni llum l-Onor. Tonio Fenech, u għalhekk ridna nqisu li meta nagħmluha għandna ndaħħluha mingħajr skossi u naraw li l-klima ekonomika tkun waħda tajba mhux kif kienet fil-ħames snin li għaddew fejn kellek klima ekonomika ta’ maltemp barra minn Malta u allura ridna noqogħdu attenti li ma neħdux passi mgħaġġlin iżżejjed. Imma fi klima internazzjonali li hija aktar trankwilla, wieħed jistenna li Gvern ikollu l-kuraġġ li jibda jindirizza problemi li jaf li se jkollna niffaċċjaw fil-futur, kif qed ibassru l-istudji. Pereżempju jekk tara l-mudell Norveġiż - il-Gvern kultant iħobb jikkwota lil dan il-pajjiż għallinqas f’affarijiet li jogħġbuh – issib li dawn għamlu fond fejn id-dħul miż-żejt, minflok qed jisparparljawh u jonfquh, qed jużawh għall-fond tal-pensjonijiet biex il-ġenerazzjonijiet futuri jkollhom pensjoni adegwata. Illum wara nofsinhar aħna għedna li ġaladarba issa daħlet din l-iskema infami taċ-ċittadinanza, minflok noqogħdu nisparparljaw il-flus fuq affarijiet varji u fuq lil min se ndaħħlu jaħdem mal-Gvern, nistgħu nitfgħu dawn il-flus jew għallinqas parti minnhom, f’fond ta’ pensjonijiet biex naraw li min ma jiflaħx iħallas u min għada mhux se jkollu pensjoni adegwata għallinqas jiġi megħjun. Jien konvint li l-Gvern jista’ jagħtina mudelli oħrajn ta’ kif jista’ jassigura li jkollna pensjoni adegwata. Irrid nerġa’ nfakkar li din il-problema tal-pensjoni hija problema tal-lum u problema akbar ta’ għada.
Sur President, b’dak li konna qed nindirizzaw mill-2005 lil hawn fir-riforma proposta dwar il-pensjonijiet, aħna konna qed nitkellmu fuq sistema ta’ sigurtà soċjali mħaddma fuq il-mekkaniżmu ta’ pay as you go, li allura jiġbor il-kontribuzzjonijiet tal- bolla biex il-Gvern jipprovdi għall-pensjoni tal-lum. Fir-realtà ma tkunx qed tħallas għall-pensjoni tiegħek imma tkun qed tħallas għall-pensjoni ta’ ħaddieħor. L-istudji kienu diġà qed jindikaw bl-aktar mod ċar li dan il-metodu ma kienx se jissalvagwarda pensjoni adegwata lill-ġenerazzjonijiet futuri. Fil-fatt din diġà ma kenitx qed tilħaq il-miri li aħna nixtiequ nilħqu fejn il-pensjoni tkun minimament 60% tad-dħul medju nazzjonali. L-istudji kienu diġà qed juruna li filwaqt li dak iż-żmien kellna erba’ persuni biex iġorru l-piż ta’ pensjonant, fis-snin li ġejjin se jkollna żewġ persuni li jridu jġorru l-piż ta’ persuna rtirata. Fil-fatt aħna m’aħniex nifhmu eżatt kif se tkompli din l-istrateġija. Illum smajt dikjarazzjoni tal-Ministru fejn donnu qal li se juża, b’xi mod jew ieħor, l-immigrazzjoni lejn Malta biex jikkumpensa għan-nuqqas ta’ ħaddiema, imma ovvjament ma kienx hemm ċarezza dwar dan.
Jien ma naħsibx li f’dan il-mument l-immigrazzjoni waħedha se ssolvi din il-problema ta’ kemm-il ħaddiem se jġorr kull pensjonant. Fil-prattika dan ifisser li jekk qabel ir-riforma tal-2007, l-average replacement rate, jiġifieri kemm tieħu pensjoni b’kuntrast mal-paga li kellek, kienet se tibqa’ nieżla ftit ftit u titnaqqar għal 18% sal-2060, bir-riforma din kienet diġà telgħet għal 45%. Jiġifieri li kieku ma sar xejn, l-average replacement rate kienet se tibqa’ titnaqqar u tiġi 18% u allura bażikament kienet se tispiċċa f’pensjoni insinifikanti. Biss bir-riforma din telgħet għal madwar 45%. Issa ġaladarba qegħdin ngħidu li fil-programm elettorali tal-Partit Laburista għandna wkoll il-wegħda li f’dawn is-snin se ntellgħu l-pensjonijiet għal 60% tad-dħul nazzjonali medju, mela allura hawnhekk għandna gap ta’ bejn 10% u 15%. Dan il-gap żgur ma tistax timlih bit-third pillar pension. Għalhekk aħna qed ngħidu li hemm bżonn li tiddaħħal is-second pillar pension. Bil-pensjoni kif inhi llum, skont l-istudji li saru għas-sena 2013, hemm nies li diġà għandhom problema biex ilaħħqu mal-ħajja - m’hemmx għalfejn tara studji, konna qed nitkellmu fuq it-tislima li tajna lil Dr Alexander Cachia Zammit u kemm kien viċin in-nies, kif għandu jkun kull politiku – u min bħalna qiegħed fil-politika u jitkellem man-nies, fosthom anzjani u dawk li waslu fl-età ta’ qabel il-pensjoni, jaf tajjeb li ċerti nies isibu diffikultajiet aktar minn oħrajn biex ilaħħqu mal-bżonnijiet tal-ħajja. Issa hawn mhux qed nirreferi għall-kapriċċi imma għan-neċessitajiet. Jekk tara kif dan id-diskors jikkompara mal-istħarriġ li għamel l-Uffiċċju Nazzjonali tal-Istatistika u l-istudju SILC ibbażat fuq il-kriterju tal-Unjoni Ewropea u li l-Oppożizzjoni Laburista ta’ ftit tas-snin ilu tant kienet tikkwotah, tinduna li ma nbidel l-ebda kriterju ta’ kif isir il-kejl illum. Fil-fatt fl-istudju SILC issib li 22% minn 105,000 anzjan li għandna f’Malta, – kważi tibda taħseb li ma jfissru xejn imma hawn qed nitkellmu fuq 24,000 ruħ - bil-pensjoni li għandhom illum qegħdin f’riskju ta’ faqar u esklużjoni soċjali. Jiġifieri l-problema diġà qiegħda hawn illum u jekk ma nindirizzawhiex se tkun problema li se tikber għal dawk li ġejjin fil-futur. Issa jien mhux se noqgħod nikkwota l-istatistika ta’ kemm jifilħu jsiefru l-Maltin ma’ kif kien isir qabel, anke jekk l-istatistika turi ċar li aktar min-nofs l-anzjani mhumiex kapaċi jaffordjaw din il-vaganza. Biss jien insib aktar inkwetanti n-numru ta’ nies li qed jaqgħu f’dik il-kategorija ta’ ċaħda materjali u dawk li kienu diġà hemm qabel imma matul l-2013 waqgħu f’dik il-kategorija severament. Biex nifhmu aħjar dak li qed ngħidu, fl-ewwel sena ta’ Gvern Laburista, aktar minn 21%, jiġifieri madwar 23,000 ruħ qalu li ma jaffordjawx iħabbtu wiċċhom ma’ spejjeż mhux ippjanati. Issa bi spejjeż mhux ippjanati mhux qed infisser li tixtri karozza żgħira ta’ €10,000 imma qed nifhmu spiża ta’ €450. Jiġifieri jekk dawn it-23,000 ruħ tinqalgħalhom spiża ma wiċċhom ta’ €450 jidħlu fi kriżi! Għalhekk jien niskanta bil-miżura li ħa dan il-Gvern li t-€300 li jagħti lill-pensjonanti f’Jannar bil-quddiem, qabad qasamielhom biċċa biċċa. Mela ċ-children’s allowance ingħatat bil-quddiem u fejn jidħlu l-anzjani mxejna bil-kontra għax kellhom somma bil-quddiem li nqasmitilhom fi 12-il biċċa. Dak li jkun jipprova jwarrab €300 għax, kif jgħid il-Malti, “erfa’ u sorr għal meta tiġi bżonn”, imma dawn l-anzjani ma ngħatawx iċ-ċans li jerfgħu u jsorru! Huwa inkwetanti li jkollok dawn l-eluf kollha li jgħidulek li ma joffordjawx li jħabbtu wiċċhom ma’ spejjeż mhux ippjanati, imma mbagħad għandek 24%, jiġifieri madwar 27,000, li ma jaffordjawx isaħħnu d-dar tagħhom fix-xitwa b’mod adegwat. Issa dan fl-2013, mhux il-ġimgħa li għaddiet meta l-gass għola b’90c! Mela insa s-safar - allavolja minjaf kemm ġie kkwotat mill-Partit Laburista fil-passat - u ejja nitkellmu fuq is-sustanza, jiġifieri fuq in-nies li huma mċaħħda severament u allura aħna rridu ngħinuhom. Aħna rridu naraw li dawn in-nies għallinqas ikunu kapaċi li darba iva u darba le jieklu ikla sustanzjuża u jkunu jistgħu jlaħħqu ma’ xi spiża li ma tkunx prevista. Skont il-wegħda li hemm fil-programm elettorali tal-Partit Laburista, il-pensjonijiet għandhom jitilgħu għal 60% tad-dħul ta’ paga nazzjonali medja. Jekk dik ma ssirx, allura se nibqgħu b’dawn il-figuri anke fil-futur.
Ladarba semmejna l-faqar u ladarba l-Ministru semma anke l-istrateġija ta’ kontra l-faqar, jien ma nistax ma ninnotax li minkejja t-trombi kollha li smajna fil-passat, anke fil-passat riċenti, s’issa kulma rajna kienet green paper, jiġifieri għad m’għandniex strateġija ta’ ċerta sustanza. Kellna green paper li kulma kienet tgħid hu li tagħti tort li dak u lil ieħor. F’daqqa waħda sparixxa l-prekarjat u sparixxew l-anzjani għax m’hemm l-ebda strateġija. Mhux ta’ b’xejn li minkejja dan id-diskors kollu, bl-istess kejl li tant kien itambar il-Partit Laburista, il-faqar fl-ewwel sena ta’ Gvern Laburista żdied b’6,000 ruħ! Il-faqar mhux baqa’ fejn kien jew bdejna nnaqqsuh b’xi 1% jew b’xi 2% imma żdied b’6,000 ruħ. U aktar inkwetanti huwa l-fatt li minbarra li l-faqar żdied b’6,000 ruħ, dawk f’riskju ta’ povertà żdiedu b’2,000 ruħ!

X’ħin kont se nieħu ftit nifs fuq din l-istatistika għax rajt li dawk li huma materjalment imċaħħda naqsu u allura ħsibt li kien hemm improvement, f’daqqa waħda ħarist ’l isfel u ndunajt li din il-kategorija żdiedet b’2,000. Issa l-Ministru jafha daqsi din l-istatistika u jaf li meta tgħid li xi ħadd huwa severament materjalment imċaħħad, ma tkunx qed titkellem fuq xi ħadd li joħroġ bil-karozza BMW u joqgħod jinkwieta kemm hawn traffiku fil-pajjiż. Lanqas mhu xi ħadd li meta l-petrol jorħos b’2c jaħseb li l-Gvern qed jgħaddina biż-żmien. Imma dan huwa xi ħadd li qed jinkwieta fuq ir-riforma tat-trasport pubbliku għax lilu juża. L-inkwiet tiegħu jkun jekk il-prezz eżistenti jkunx se jibqa’ l-istess għax inkella l-mobilità tiegħu tkompli tonqos. Dan mhuwiex xi ħadd li jinkwieta għaliex forsi kien jieħu pizza kull ħmistax u f’daqqa waħda se jibda jeħodha kull xahar imma jinkwieta x’ħin imur jixtri mingħand tal-merċa għax l-għoli tal-ħajja jolqot ħafna aktar lilu. Inutli tgħid li stabilizzajt l-inflazzjoni għax tkun qisek qed tgħid li pazjent huwa stabbli imma għadu fl-ITU. Jiġifieri ċertu piż li jintefa’ ma jkunx faċli li jinġarr għal dawn in-nies imma forsi ’l quddiem ikollna aktar ċans li nitkellmu fuq il-faqar.

Huwa tajjeb u naqbel li nkomplu nsaħħu l-inċentivi li kienu ngħataw għaliex dawk huma inċentivi importanti. Jien niftakar li meta l-Ministru Fenech beda jagħti l-inċentivi lill-pensjonanti biex jaħdmu waqt li jirċievu l-pensjoni sħiħa, kellna 10,000 li laqgħu din l-inizjattiva u bdew jaħdmu waqt li jieħdu l-pensjoni. Hemmhekk żdiedet ukoll l-adegwatezza tad-dħul tagħhom għax irrid infakkar li meta aħna nibdew nitkellmu fuq kemm hawn pensjonijiet adegwati jew le, il-problema hija ftit moħbija. Dan għaliex pensjoni għal persuna waħda huwa mod imma jekk il-breadwinner ikun wieħed fil-familja – biex nużaw it-terminoloġija Ewropea - il-pensjoni ta’ wieħed mhux talli tiġi taħt is-60% imma ma tilħaqx l-40%, jiġifieri f’daqqa waħda s-sitwazzjoni tkun gravi. Allura anke hawn irridu naraw kif se nindirizzaw din is-sitwazzjoni.
Aktar tard se jkun qed jitkellem ukoll il-kollega tiegħi l-Onor. Tonio Fenech, biss jien nixtieq li nagħmel l-enfasi tiegħi għax finalment jien ix-shadow minister fuq il-politika soċjali, is-solidarjetà soċjali u l-familja u allura l-kelliem dwar il-pensjonijiet, il-lat soċjali u l-lat uman. U għalhekk tkellimt l-aktar fuq l-adegwatezza tal-pensjonijiet u fuq pensjoni xierqa li tħalli lill-persuna d-dinjità li jixirqilha. Tajjeb li persuna, wara li tkun ħadmet matul is-snin, tkun tista’ żżomm standard of living diċenti matul il-perjodu ta’ mistrieħ f’ħajjitha. Sinċerament ngħid li l-adegwatezza tal-pensjoni għadha mhijiex qed tidher wara kważi sentejn ta’ Gvern Laburista, jiġifieri għadha mhijiex tiġi indirizzata kif jixraq b’mod ġenerali qalb il-middle class jew il-lower middle class li kellhom ċertu standard of living li ħadmu għalih u qed jaraw id-dħul jitnaqqrilhom meta jiġu għall-pensjoni. Dan jaffettwa wisq aktar lil dawk li litteralment jaqilgħuha u jikluha.
Sur President, filwaqt li aħna naqblu ma’ din it-third pillar pension, ma nistgħux nippreżentawha daqslikieku hija s-soluzzjoni għall-adegwatezza tal-pensjonijiet. Ma nistgħux inħarsu ’l quddiem u ngħidu li m’għandniex problema tal-pensjonijiet għaliex jekk inti m’intix qed tassigura adegwatezza fil-pensjonjiet, jiġifieri jekk m’intix qed tagħti pensjoni diċenti, u jekk għall-fini tal-argument ma tagħti xejn dażgur li tkun sostenibbli. Imma bejn is-sostenibilità tal-Gvern u l-adegwatezza tal-pensjoni tal-individwu għall-familja, ovvjament hemm tensjoni u aħna rridu nsibu bilanċ bejn dak li hu sostenibbli u bejn dħul xieraq għall-familja tal-pensjonanti. Jekk ma nsibux dan il-bilanċ u jekk aħna mmorru biss għas-sostenibilità, faċli ħafna nużaw calculator, inqaċċtu u nħallu l-problemi għal ta’ warajna. Jekk din il-problema tal-adegwatezza ma tibdiex tissolva gradwalment illum, ifisser li aktar ’il quddiem se jkollna time bomb, jiġifieri f’xi ħin dan il-pajjiż - anke jekk mhux dan il-Gvern imma Gvern ieħor fil-futur - se jsib ma’ wiċċu problema kbira ta’ pensjonijiet bil-konsegwenza li l-Gvern tal-ġurnata jkollu jieħu miżuri li jistgħu jkunu drakonjani għax ikunu jridu jittieħdu f’salt. Dan jista’ jiġri minħabba n-negliġenza mill-Gvern tal-ġurnata li ma kellux foresight jew kuraġġ li jieħu ċerti miżuri mhux biss b’risq il-pensjonanti tal-lum imma aktar u aktar b’risq il-pensjonanti ta’ għada. Nirringrazzjak.