Materialshunoslik 2016. p65

Termoplastdan plyonka olish
Plyonka olish uchun ekstruzion mashinaning kallagiga
tushgan termoplast halqasimon qirqim orqali siqiladi va mush-
tuk hamda dornlardan o‘tib, truba (quvur) hosil qiladi. Trubaga
bosim ostida havo bilan puflanadi va hosil bo‘lgan ikki qavatli
plyonka sovitgich hududidan o‘tib, qabul qiluvchi roliklar or-
qali barabanga o‘raladi. Shunday usul bilan olingan plyonkaning
kengligi 1400 mm, qalinligi esa 0,050—1 mm bo‘ladi. Bunda
tezlik 150 m/min gacha, plyonkaning diametri va qalinligi
havoning bosimi hisobiga avtomatik tarzda moslanadi.
4.5. Plastmassalarni payvandlash
Sun’iy ravishda tayyorlangan plastmassa detallarni bir-biriga
payvandlash uchun detal qirralari yumshatiladi va bosim ostida
biriktiriladi. Faqat termoplastik plastmassalargina payvandlanadi.
Qizdirish yumshoq holatgacha, qisqa vaqt ichida o‘tkaziladi.
Ko‘p termoplastlarning aniq erish harorati bo‘lmaydi. Qizdi-
rish yumshatish haroratidan yuqori va ajralish haroratidan past
darajada bajariladi. Yuqoriroq haroratga qizdirilsa, payvandlash
joylarida plastmassa ajralishi, bo‘linishi va chok erib ketishi
mumkin.

---

63
Payvandlash qizdirilgan asbob yordamida, yuqori chas-
totali tokda, ultratovush, gaz yordamida va boshqa usullar bilan
bajariladi.
Eng ko‘p tarqalgan usul qizdirilgan gaz oqimida payvand-
lashdir. Yumshagan chok materiali qo‘l bilan yopishtiriladi.
Plastmassalarni yelimlab biriktirish ham mumkin.
4.6. Plastmassalarga mexanik ishlov berish
Sun’iy ravishda tayyorlangan kesish asboblari bilan plast-
massani ishlashda uning kichik issiqlik o‘tkazuvchanligini, issiq-
likka chidamsizligini hisobga olish kerak. Kesish vaqtida plast-
massa tarkibidagi to‘ldiruvchilar tez yeyiladi. Shunga binoan,
plastmassani ishlash talabga javob bera oladigan qattiq qotish-
malar va tezkesar po‘latlardan tayyorlangan asboblar yorda-
mida bajariladi.
Ishlash vaqtida plastmassa yumshashi mumkin, bunday
hollarda shakl buziladi. Shuning uchun uni sovuq havo bosimi
bilan sovitib turiladi. Frezalash, randalash, pardozlash, teshik
va rezba ochish jarayonlari bajariladi. Bunday jarayonlarni
bajarish metall kesish dastgohlari yordamida amalga oshiriladi.
Soda (10—12 %), ohak (5—8 %) va qum (82—85 %) larni
pechga yuklab, 1350°C atrofida eritiladi. Shishalarni quyib,
bosim ostida ishlab, zarur shaklli, maqsadli detallar tayyor-
lanadi. Ular xalq xo‘jaligida keng ishlatiladigan material bo‘lib,
yaxshi xossalarga ega. Ayniqsa, har xil haroratdagi ish sharoitida
yuqori plastiklikka ega.
Rezinaning asosi kauchuk bo‘lib, unga har xil to‘ldiruvchi-
lar (plastifikatorlar, vulkanizatorlar, rang beruvchilar, oltingu-
gurt va h. k) komponentlar kiritiladi. Kauchukning sintetik va
tabiiy xillari bo‘ladi. Mustahkamlikni oshirish uchun buyumga
har xil to‘qima materiallari qo‘shiladi. Qo‘shimchalar to‘qima
mashinalar yordamida aralashtiriladi. Rezina buyumlar bosim
ostida shakl berish bilan birga olinadi.
Rezinani vulkanizatsiya qilish jarayoni deb, buyumni
120—150°C gacha qizdirib, bosim bilan biriktirishga aytiladi.
Xom rezinani vulkanizatsiya qilish qizdirilgan bug‘ yoki qiz-
dirilgan havo bilan bajariladi. Kauchukni vulkanizatsiya qilishni
sovuq holda ham bajarish mumkin, lekin sifati past bo‘ladi.
Rezinadan tasmalar, shinalar, har xil buyumlar tayyorlanadi.
Rezinada 25—30 % C bo‘lib, gaz holidagi qotishma sovitiladi
va unga shakl berib, ebonit hosil qilinadi.

---

64