kamlik chegarasi deyiladi. Cho‘zilishga sinashda namunaning
ayrim joylari plastik deformatsiyalanadi, bu esa nisbiy uzayish
va nisbiy torayishni aniqlashga imkon beradi.
Nisbiy uzayish b namuna uzilgandan keyin ortgan uzun-
ligining dastlabki hisoblab topilgan uzunligi l 0
ga nisbatidan
iborat bo‘lib, foizlarda ifodalanadi:
b = [(l–l 0
)/l
0
]100,
bunda l – namunaning uzilgandan keyingi uzunligi.
Nisbiy torayish deganda, uzilgan namuna ko‘ndalang kesi-
mining dastlabki ko‘ndalang kesimiga nisbati tushuniladi, u
foizda ifodalanadi:
Ψ= [(F 0
—F k
)/F 0
] 100, bunda F k
— uzilgan
joydagi ko‘ndalang kesim yuzi. Plastik materiallar uchun
uzilishga qarshilik tavsifi bo‘lib haqiqiy mustahkamlik chegarasi xizmat qiladi: S k
=P k
lF k
, bunda: S k
– yemirilish paytidagi
haqiqiy zo‘riqish (MPa); R k
– yemirilish paytidagi kuch (N);
F ko
— uzilish joyidagi kesim yuzi (m
2
).
Mo‘rt materiallar siqilishga (cho‘yan), egilish va buralishga
(toblangan asbobsozlik va konstruksion po‘latlar) statik sinov-
dan o‘tkaziladi.
Takrorlash uchun savollar 1. Metallar uchun kristall panjaralarning qaysi turlari xos?
2. Kristall tuzilish nuqsonlarini birma-bir aytib bering. Ular mus-
tahkamlikka qanday ta’sir etadi?
3. Metallarning kristallanish jarayoni qanday sodir bo‘ladi?
4. Qotishmalardagi faza o‘zgarishlar haqida gapirib bering.
5. Metallarning qanday xossalarini bilasiz?
?
