Mavzu: Individual va bozor talabi Reja: Individual talab

Iqtisodiyotda talabni boshqarish

Iqtisodiyotda talabni boshqarish – bu inqirozdan qochish uchun iqtisodiy yoki umumiy talabni nazorat qilish sanʼati yoki fanidir. Bunday boshqaruv Keyns makroiqtisodiyotidan ilhomlangan va Keyns iqtisodi baʼzan talab iqtisodiyoti deb ham ataladi.
Talabni boshqarishda tovarlar va xizmatlar ishlab chiqaruvchi kompaniyalar uchun belgilangan jarayonlar, imkoniyatlar va tavsiya etilgan xatti-harakatlar toʻplami mavjud. Maishiy elektronika va tovarlar ishlab chiqaruvchi kompaniyalar koʻpincha talab zanjirlariga talabni boshqarish amaliyotini qoʻllashda yetakchilik qiladi; talabni boshqarish natijalari talabga taʼsir qilish siyosati va dasturlari, shuningdek, foydalanuvchilar va isteʼmolchilar uchun mavjud boʻlgan raqobat va variantlarning aksidir. Talabni samarali boshqarish „yopiq sikl“ konsepsiyasiga amal qiladi, bunda talab rejalari natijalari boʻyicha fikr-mulohazalar natijalarni bashorat qilish imkoniyatini yaxshilash uchun rejalashtirish jarayoniga qaytariladi. Koʻpgina amaliyotlar tizim dinamikasi elementlarini aks ettiradi. Oʻzgaruvchanlik talabning rejalar va prognozlarga oʻzgarishiga eʼtibor qaratish kabi muhim masala sifatida eʼtirof etilmoqda.

Har xil turdagi tovarlarga talab

Salbiy talab: Agar mahsulotga bozor munosabati salbiy boʻlsa, bu odamlar xizmatning xususiyatlari va taklif qilinadigan imtiyozlardan xabardor emasligini koʻrsatadi. Bunday sharoitda xizmat koʻrsatuvchi firmaning marketing boʻlimi potensial xaridorlarning ruhiyatini tushunishi va xizmatni rad etishning asosiy sababini aniqlashi kerak. Masalan: yoʻlovchilar avtobus konduktorining avtobusga chiqish chaqiruvini rad etsalar. Xizmat koʻrsatuvchi firma potensial xaridorlarning tushunmovchiligini bartaraf etish uchun tegishli strategiyani ishlab chiqishi kerak. Salbiy talabni ijobiy talabga aylantirish uchun strategiya ishlab chiqilishi kerak.
Talab yoʻq: Agar odamlar bilmagan, xizmat haqida yetarli maʼlumotga ega boʻlmasa yoki isteʼmolchining befarqligi tufayli bunday talab holati yuzaga kelishi mumkin. Kompaniyaning marketing boʻlimi reklama kompaniyalariga eʼtibor qaratishi va potensial mijozlarning firma xizmatlaridan foydalanish sabablarini yetkazishi kerak. Xizmatlarni farqlash bozorda talab boʻlmagan vaziyatda raqobat qilish uchun ishlatiladigan mashhur strategiyalardan biridir.
Yashirin talab: har qanday vaqtda jamiyatning barcha ehtiyojlari va ehtiyojlarini toʻliq qondirishni taʼminlaydigan xizmatlar toʻplamiga ega boʻlish mumkin emas. Bozorda kerakli narsalar va mavjudlar oʻrtasida tafovut mavjud. Istalganlik va mavjudlik oʻrtasidagi boʻshliqni toʻldirish uchun har doim yaxshiroq va yangi takliflarni qidirish mavjud. Yashirin talab har qanday vaqtda har qanday iqtisodiyotning hodisasidir, uni xizmat koʻrsatuvchi firmalar biznes imkoniyati sifatida koʻrib chiqishlari kerak va ular oʻz vaqtida bunday imkoniyatlarni aniqlash va ulardan foydalanishga yoʻnaltirilishi kerak. Misol uchun, oddiy avtobusda sayohat qilayotgan yoʻlovchi hashamatli avtobusda sayohat qilishni orzu qiladi. Shuning uchun yashirin talab – bu orzu qilinganlik va mavjudlik oʻrtasidagi boʻshliqdan boshqa narsa emas.
Mavsumiy talab: Baʼzi xizmatlar yil davomida talabga ega emas va faqat maʼlum bir vaqt oraligʻida talab qilinishi mumkin. Butun dunyoda fasllar turli xildir. Mavsumiy talablar xizmat koʻrsatuvchi tashkilotlar uchun koʻplab muammolarni keltirib chiqaradi, masalan, quvvatlarning boʻsh qolishi, belgilangan xarajatlar, marketing va reklama uchun ortiqcha xarajatlar kabi. Buni bartaraf etish uchun firmalar tomonidan qoʻllaniladigan strategiyalar talabni mavsumiy boʻlishi uchun mijozlarning xizmatlardan foydalanish odatini rivojlantirish yoki mavsumdan tashqari davrda dunyoning boshqa joylarida bozorlarni tanib olishni oʻz ichiga olishi mumkin. Shunday qilib, bu dunyoning turli burchaklarida tegishli mavsumga ega boʻlgan turli bozorlarni nishonga olish imkoniyatini taqdim etadi. Masalan, Rojdestvo kartalariga boʻlgan ehtiyoj yiliga bir marta paydo boʻladi.
Bozorning turli segmentlarida talab shakllarini oʻrganish kerak. Xizmat koʻrsatish tashkilotlari har xil vaqt oraligʻida oʻzlarining xizmatlar takliflari bilan bogʻliq oʻzgaruvchan talablarni doimiy ravishda oʻrganishlari kerak. Ular talabning oʻzgarishini aniqlash uchun tizimni ishlab chiqishlari kerak, bu ularga talab davrlarini bashorat qilishda yordam beradi. Talablar tasodifiy oʻzgarib turadi; shuning uchun ular har kuni, haftalik yoki oylik ravishda kuzatilishi kerak.

• 
  

Adabiyotlar ro'yhati:

• 
  E.Egamberdiev. Mikroiqtisodiyot. O‘quv qo‘llanma. T. 2005y.
  
• 
  Экoнoмическaя теoрия: учебник / И.К. Стaнкoвскaя, И.A. Стрелец.- 5-е изд., перерaб. и дoп.–М.:Эксмo, 2010.- 480 стр.- (Пoлный курс MBA)
  
• 
  To‘xliev N., Xaqberdiev Q., Ermamatov Sh., Xolmatov N. Iqtisodiy bilim asoslari. Qo‘llanma. T. O‘zME. 2004, 96 b.
  
• 
  Abulqosimov H va boshqalar. Iqtisodiy bilim asoslari. O‘quv qo‘llanma. T.: Akademiya, 2010.-304 b.